فرهیختگان: همه چیز از صحبت‌های ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران شروع شد. امانی۲۵ شهریورماه در تذکری به شهرداری تهران اعلام کرده بود که ۳۰ تابلوی ارزشمند از موزه امام علی (ع) که متعلق به شهرداری تهران است چند ماه قبل از محل این موزه خارج و به بهانه برگزاری یک نمایشگاه به جای دیگری برده شده است و هنوز به این موزه بازنگشته و معلوم نیست کجا هستند؟ او در همین تذکر به ارزش مالی و معنوی این تابلوها اشاره کرده و گفته بود که ارزش تنها یکی از تابلو‌های خارج‌شده از این موزه، ۳۰ میلیارد تومان است. همین چند خط باعث شد تا رسانه‌ها به این موضوع بپردازند و از سرنوشت این آثار گزارش تهیه کنند.
برخی رسانه‌ها، با استناد به اطلاعات سایت World art Dubai گفتند، ۱۴ اثر از این ۳۰ اثر ارزشمند هنرمندان ایرانی که از موزه امام علی خارج شدند در کشور امارات و شهر دبی فروخته شده، از ۱۶ اثر دیگر خبری نیست. بعد از انتشار این گزارش، سعید صدرائیان، عضو هیات‌مدیره سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به این موضوع واکنش نشان داد و در رابطه با شایعات مطرح‌شده پیرامون ۳۰ تابلوی این سازمان توضیحاتی ارائه کرد.
او در بخشی از صحبت‌هایش می‌گوید: «برخی از این آثار مربوط به هنرمندانی است که در طول ۲۵ سال گذشته در ورک‌شاپ‌های این سازمان شرکت کرده‌اند و اساسا اکنون ارزش هنری آن‌ها تغییر کرده است. برخی دیگر از این آثار برای همایش‌ها، دعوتنامه‌ها و... از هنرمندان خریداری می‌شده که به‌عنوان جلد دعوتنامه، پوستر و کارت دعوت استفاده شده و بسیاری موارد مشابه. این امر موجب شده که سازمان فرهنگی و هنری انباشتی از آثار ذی‌قیمت داشته باشد. البته برخی از این آثار به جهت بازاری شدن طراح ارزش خود را از دست داده‌اند.»
بخش مهم صحبت‌های صدرائیان را باید درخصوص قیمت این آثار دانست که می‌گوید: «این آثار جمعا ارزش‌شان به سه میلیارد تومان هم نمی‌رسد، چه برسد به ۳۰ میلیارد تومانی که نقل شده است.» بعد از انتشار این خبر هم عکس‌هایی از قیمت‌گذاری این ۳۰ اثر منتشر شد که گران‌ترین آن مربوط به اثر آیدین آغداشلو به مبلغ یک میلیارد تومان است. اینکه قیمت‌گذاری چطور انجام شده است که اثر ۳۰ میلیون تومانی هم در بین این آثار وجود دارد را حتما باید کارشناسان این حوزه جواب بدهند. اما ما قرار است روایتی داشته باشیم از اینکه تابلو‌های موزه امام علی الان کجا است؟ و چند تابلو در دبی به فروش رسیده است؟
فقط ۲ اثر موزه امام علی (ع) به فروش رسیده است
طبق پیگیری‌های روزنامه «فرهیختگان» با رصد سایت World art Dubai هیچ اطلاعاتی مبنی‌بر اینکه این آثار فروش رفته‌اند وجود ندارد. یک اثر آیدین آغداشلو، سه اثر علی‌اکبر صادقی، یک اثر محمود جوادی‌پور، یک اثر مهدی حسینی، یک اثر از رضا هدایت، دو اثر هانیبال الخاص، یک اثر عنایت‌الله نوری‌نظری، یک اثر حبیب توحیدی، یک اثر از حسین محجوبی، یک اثر از صادق تبریزی و یک اثر احمد خلیلی‌فرد ۱۴ اثر روی این سایت هستند. البته هیچ اطلاعاتی مبنی‌بر فروش این ۱۴ اثر در این سایت ثبت نشده است. حالا برویم سراغ اینکه چند اثر از این ۳۰ اثر موزه امام علی (ع) به فروش رسیده است.
اردیبهشت امسال سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با یک تفاهمنامه یک‌ساله این ۳۰ اثر را به موسسه نام یا ماهستان می‌سپارد. البته این ۳۰ اثر شامل یک اثر حجمی و ۲۹ تابلو نقاشی - خطاطی است. ۱۴ اثر از سوی موسسه نام یا ماهستان به دبی برده شده، که فقط دو اثر آن فروخته و بقیه آثار به ایران برگشته است. دو اثر فروخته‌شده از «هانیبال الخاص» هنرمند و نقاش است. طبق اطلاعات سایت دبی این دو اثر یکی نقاشی است و دیگری نقاشی- خطاطی است که از تکنیک آثار آب مرکب و اکریلیک روی کاغذ استفاده شده است. البته در اطلاعات منتشر شده قیمت‌گذاری این تفاهمنامه، ابعاد این آثار ۳۲ در ۳۰ درج شده و قیمتی که برای این دو اثر هم گذاشته شده، هر کدام ۴۰ میلیون تومان بوده است، اما در نمایشگاه برگزارشده دبی این آثار با قیمت ۹۰ میلیون تومان به فروش رسیده. ۱۲ اثری که فروخته نشده به همراه ۱۶ اثر دیگر در موسسه ماهستان قرار دارد و دلیل آن هم همین تفاهمنامه یک‌ساله است. سهم شهرداری تهران از مبلغ حاصل از فروش این دو اثر به آن‌ها داده شده است. البته مستندات و تصاویر این آثار که به رویت خبرنگار «فرهیختگان» رسید در اختیار این رسانه قرار دارد.
تفاهمنامه یک‌ساله موسسه ماهستان و شهرداری
حالا برویم سراغ اینکه شهرداری تهران چطور این ۳۰ اثر موزه امام علی را به موسسه نام یا ماهستان سپرده است؟ طبق مفاد تفاهمنامه یک‌ساله فی‌مابین موسسه ماهستان (موسسه فرهنگی هنری نگاره آفاق ماهستان وابسته به حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی) و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، در راستای توسعه فعالیت‌های فرهنگی هنری در قالب فروش آثار که به کسب درآمد‌های جدید در راستای شناسایی جذب و تولید آثار جدید هنرمندان عرصه تجسمی منجر خواهد شد، واگذار شده است. گفته می‌شود چند شرط برای واگذاری این آثار که به فروش می‌رسند وجود دارد، این موسسه یا موسسه‌های دیگری که در این حوزه فعالیت می‌کنند باید نکاتی درنظر داشته باشند، اولین شرط این است که آثار ملی و میراثی نباشند، یعنی اگر اثری در موزه نگهداری می‌شود و همه می‌دانیم که میراث ارزشمندی است نمی‌تواند در اختیار موسسه‌ای برای فروش در نمایشگاه چه در داخل و چه در خارج از کشور قرار بگیرد، نکته بعدی این است اگر از هر هنرمند چندین اثر وجود داشته باشد اثری انتخاب می‌شود که معمولی‌تر و قیمت کمتری دارد و هزینه فروش این اثر باید برای آثار دیگر این هنرمند گذاشته شود.
قیمت‌گذاری را شفاف کنید
درخصوص قیمت‌گذاری این آثار هم حرف و سخن بسیار است. اینکه برخی می‌گویند قیمت ۳۰ اثر موزه امام علی روی هم به سه میلیارد نمی‌رسد و از طرفی دیگر قیمت ۳۰ میلیاردی روی یکی از این آثار گذاشته می‌شود، طبعا ما در این خصوص اظهارنظر نمی‌کنیم و حتما کارشناسان این حوزه می‌توانند قیمت این آثار را بعد از دیدن آن مشخص کنند، اما باز هم با توجه به تفاهمنامه موجود بین شهرداری و موسسه ماهستان، قیمت‌گذاری کارشناسان دو طرف و با جمع مبلغ کل آثار به رقم چهار میلیارد و ۴۲۰ میلیون تومان می‌رسیم. اما بازهم روند قیمت‌گذرای شفاف نیست، می‌شود مسیری درست برای آن در نظر گرفت. در تفاهمنامه اولیه بین این سازمان و موسسه ماهستان نام مدیرعامل دو سازمان آورده شده است و در جدول قیمت‌گذاری‌ها هم نام کارشناسان حوزه هنری، مدیران شهرداری تهران و کارشناس رسمی دادگستری هم به چشم می‌خورد، نکته عجیب و سوالی که اینجا به وجود می‌آید نبودن نام رئیس موزه امام علی (ع) در این لیست است، کسی که مسئولیت نگهداری از این آثار را به عهده دارد و حتما باید در افکارعمومی و رسانه‌ها پاسخگو باشد که چطور این آثار از این موزه خارج شده، اما هیچ اثر و امضایی از او برای انتقال یا فروش آثار وجود ندارد.
این استدلال‌ها کافی نیست
همیشه گفته می‌شود که شفافیت باید باشد و در کنارش مسئولان و مدیران، پاسخگوی افکارعمومی و سوال‌هایشان باشند، اما در همین اتفاق مواجه می‌شویم با شهرداری که اصلا برای افکارعمومی ارزشی قائل نیست که حتی بگوید همه این آثار به فروش نرسیده یا دلیل اصلی این کار چه بوده است؟ آیا همیشه این روال برای آثارهنری وجود دارد یا نه؟ البته شاید آن‌ها این حق را به خود می‌دهند که برای آثاری که معتقدند ارزش ریالی‌شان به سه میلیارد هم نمی‌رسد، پاسخی به مردم ندهند؛ تا لحظه نوشتن این گزارش، هنوز خبری از این شفافیت وجود ندارد که یک نفر در شهرداری تهران اعلام کند فقط دو اثر به این دلایل و با این تفاهمنامه به فروش رسیده و جای آثار هم امن است و اگر در مدت زمان مشخص‌شده به فروش نرسند به موزه برمی‌گردند، ولی ترجیح می‌دهند این موضوع را به قیمت پایین آثار تقلیل دهند، حالا می‌خواهد مردم قانع شوند یا نشوند، برای آن‌ها ارزشی ندارد. صحبت‌های سعید صدرائیان، عضو هیات‌مدیره سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران هم سوال‌های زیادی را اینجا می‌کند. او در بخشی از صحبت‌هایش فرسوده بودن انبار‌های نگهداری این آثار را در فروش‌شان دخیل ندانسته و می‌گوید: «دست‌اندرکارانی که اهل فن هستند، می‌دانند که گنجینه آثار در موزه امام علی (ع)، تقریبا بهترین گنجینه ما است و حتی می‌توان آن را با گالری‌های شخصی مقایسه کرد.» البته او مدل نگهداری موزه‌ها از آثار را صحیح و فنی نمی‌داند و می‌گوید: «سیستم اطفای حریق، خنک‌کننده و نگهداری فیزیکی درستی نداریم که برای حل این مسائل در هیات‌مدیره جلسه برگزار شد و پیشنهادی ارائه شد که من با صراحت موافق این پیشنهاد بودم.»
پیشنهادی که او از آن صحبت می‌کند، همین فروش آثار است و در توضیح آن می‌گوید: «پیشنهاد مبنی‌بر این بود که ما با فروش برخی از این آثار و از محل سود حاصل از فروش (تمام سود این آثار به مدیریت تجسمی معاونت هنری بازمی‌گردد) چالش‌های موجود را رفع کنیم، ازجمله رسیدگی و بهسازی آثار هنری، ترمیم ضعف کلکسیون آثار و خرید آثار خاصی که در سازمان نداریم. این تصمیم منجر به این شد کمیته‌ای از دست‌اندرکاران هنر تجسمی و معاونت هنری شامل کسانی که در گذشته با سازمان فرهنگی و هنری ارتباط داشتند و در حال حاضر نیستند به اضافه افرادی که در حال حاضر دارند کار‌های اقتصادی انجام می‌دهند، تشکیل دهیم و در این زمینه به‌ویژه کمک بسیار موثری از حوزه هنری گرفته شد.»
همه این حرف‌ها نشان می‌دهد شهرداری می‌توانست از همان ابتدای انتقال این آثار و فرآیندی که برای آن شروع کرده بود با یک نشست خبری شفاف همه نکات را بیان کند تا افکار عمومی دچار این چالش‌ها نشود. می‌توان نظرات کسانی که در حوزه اقتصاد هنر‌های تجسمی فعالیت دارند را گرفت تا فرآیند این کار با شفافیت انجام بگیرد نه اینکه این همه سوال وجود داشته باشد و پاسخی برای آن نباشد.
کارمان گنجینه‌داری است
برای اینکه به برخی سوال‌هایی که در ذهن‌مان داشتیم جواب دهیم به سراغ موسسه نام، یا همان ماهستان که اسمش در نمایشگاه دبی برده شده است، رفتیم تا بدانیم چه فعالیتی را در حوزه هنر‌های تجسمی انجام می‌دهند. موسسه فرهنگی هنری نام کارش را از سال ۱۴۰۰ شروع کرده و محمد زوریی‌نصرآباد، مدیرعامل این موسسه هنری است. نکته این گفتگو در اینجاست که موسسه نام حق اظهارنظر رسانه‌ای درخصوص این ۳۰ اثر را با توجه به یکی از بند‌های تفاهمنامه با سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ندارد. طبق بند ۷-۴ این تفاهمنامه طرف دوم (موسسه ماهستان) متعهد است قبل از هر گونه کار رسانه‌ای بابت آثار طرف اول می‌بایست موضوع را اطلاع و در صورت مجوز؛ مکتوب موضوع را اطلاع‌رسانی کند. برای همین مدیرعامل این موسسه درمورد این موضوع نمی‌توانست صحبتی داشته باشد. اما درخصوص اقداماتی که در حوزه اقتصاد هنر در این سه سال فعالیت داشتند صحبت کرد. وقتی از زرویی‌نصرآباد می‌خواهیم درمورد این موسسه صحبت کند اولین نکته‌ای که می‌گوید و روی آن تاکید دارد این است که موسسه نام تنها مجموعه‌ای است که در اقتصاد هنر فعالیت می‌کند تا آثار هنری را به شکل‌های مختلف به خانه‌های مردم برساند. او عنوان «نام» که برای این موسسه انتخاب شده است را برگرفته از کلمات نگار آفاق ماهستان می‌داند و می‌گوید: «نگاره کارش طراحی و تولید محصول است. مثلا ما کاری را در این موسسه انجام دادیم تا مردم با آثار هنرمندان معاصر ایران آشنا شوند، مثلا طرح این هنرمند روی یک بوم زده می‌شود تا مخاطبان بتوانند با رنگ‌آمیزی آثار بزرگان نقاشی ایران لذت نقاشی را تجربه کنند.» او درخصوص انتخاب این آثار در بخش نگاره موسسه نام می‌گوید: «آثاری انتخاب کنیم که دارای مفاهیمی متناسب با فرهنگ ایران باشد. این هنرمندان علاوه‌بر اینکه صاحب سبک به شمار می‌روند، سابقه طولانی در عرصه فعالیت‌های هنری ازجمله برگزاری نمایشگاه و همچنین آموزش هنر و تربیت شاگردان داشته‌اند. آفاق یک بخش دیگر این موسسه است که کارش پخش و فروش آثار به‌صورت آنلاین و حضوری است. در تهران فروشگاه داریم و این آثار به فروش می‌رسد و درصدد هستیم تا در استان‌های مختلف هم این فروشگاه‌ها را داشته باشیم.» زرویی اشاره‌ای هم به اینکه چرا این موسسه به سمت اینکه آثار تجسمی را به خانه‌های مردم در دیگر کشورها، خط تولید محصولات فرهنگی به شکل انبوه با مخاطب‌شناسی در گام نخست و بازارسنجی و توزیع مناسب در گام‌های بعدی گره خورده است. ما در ایران شاهد تلاش‌های زیادی بوده‌ایم که محصولات کاربردی هنری خلق و تولید کنیم، اما اغلب طرح‌ها با شکست مواجه شده‌اند؛ چراکه این سه عنصر مهم را نادیده گرفته‌اند. به‌عنوان مثال برای مقابله با میل وافر کودکان برای استفاده از لوازم‌التحریر‌هایی که المان‌های غیرایرانی دارند محصول درخور و مناسبی که قیمت تمام‌شده مقرون‌به‌صرفه‌ای داشته باشد، خلق و تولید نکرده‌ایم. اما تلاش ما این است که با کمک گرفتن از آثار ارزشمند هنرمندان و بررسی سایر عناصر، به نتایج مطلوبی برسیم.» زوریی‌نصرآباد در ادامه ماهستان را مجموعه دیگر نام معرفی می‌کند و می‌گوید: «ماهستان کارش گنجینه‌داری و حراج است. کار‌هایی که قیمت بالاتری دارند و می‌تواند در نمایشگاه‌های مختلف عرضه کرد، اما باز هم در این میان به فکر مردم هستیم و اگر ماهستان اثر خوبی را ببیند که خانواده‌ها بتوانند از آن بهره‌مند شوند، به نگاره معرفی می‌کند تا آن‌ها این کار ارزشمند را برای مردم تولیدات مختلف داشته باشند.» نکته دیگری که زرویی‌نصرآباد به آن اشاره می‌کند، اینکه این موسسه موسسه یک‌شبه ساخته نشده، کارش مشخص و در مسیر قانون است. وی می‌گوید: «این موسسه در سه سال فعالیت خودش توانسته است معتبر و شناخته شود و در حوزه اقتصاد هنر‌های تجسمی فعالیت‌های زیادی انجام داده است. فرایند این کار موسسه هم که برای انتقال این آثار از موزه امام علی (ع) به این موسسه انجام شده است کاملا روشن و شفاف است.»