تخمک‌گذاری چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

تخمک گذاری یکی از مراحل مهم سیکل قاعدگی به حساب می‌آید که هر ماه اتفاق می‌افتد. در طی این مرحله، هورمون‌های (FSH) و (LH) با همراهی هورمون‌های جنسی شرایط را برای تخمکی آماده می‌کنند که در فاز فولیکولی رشد کرده است. در ادامه توضیح می‌دهیم تخمک گذاری چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

تخمک گذاری چیست؟

تخمک گذاری یک فاز مهم از سیکل قاعدگی است که در روز چهاردهم یک چرخۀ قاعدگی 28 روزه اتفاق می‌افتد. در این مرحله، تخمک از تخمدان رها شده و وارد لولۀ فالوپ خواهد شد. مسیر حرکت آن در لوله فالوپ خواهد بود، جایی که در صورت وجود اسپرم در آن، لقاح انجام می‌شود. در حقیقت تخمک رها شده ممکن است بارور شود و خانم شرایط بارداری را برای چهل هفته تجربه کند. یا اینکه لقاح انجام نشود و روزهای اول سیکل قاعدگی بعدی با خونریزی پریود شروع گردد.

فرآیند تخمک گذاری چگونه است؟

همانطور که گفتیم، زمان تخمک‌گذاری در چرخۀ قاعدگی، روز چهاردهم است. البته نباید فراموش کنیم که هر خانم با توجه به بازۀ زمانی سیکل قاعدگی، تقویم پریود و سلامت جسمانی خود، می‌تواند زمان تخمک گذاری را تعیین کند. 

فعالیت مغز برای تخمک گذاری

شروع فرآیند تخمک گذاری با فعالیت هیپوتالاموس همراه است. این بخش از مغز با ترشح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) به هیپوفیز فرمان تولید و ترشح هورمون محرک فولیکول (FSH) را صادر می‌کند. هیپوفیز نیز با ترشح (FSH) تأثیر خود را بر دستگاه تناسلی و به طور خاص تخمدان‌ها وارد می‌کند.

در حقیقت، هورمون اف اس اچ (FSH) به تخمدان‌ها سیگنالی را ارسال می‌کند و طی آن فولیکول‌ها (کیسه‌های کوچک مایع در تخمدان‌ها که حاوی یک تخمک در حال رشد هستند) رشد خود را برای تبدیل شدن به تخمک شروع می‌کنند.

آماده شدن تخمک در تخمدان

در فاصلۀ روزهای دهم تا چهاردهم هر سیکل قاعدگی، تنها یکی از فولیکول‌هایی که رشد کرده‌، به بلوغ می‌رسد و آماده رها شدن از تخمدان است. در چنین شرایطی، هیپوفیز با ترشح هورمون (LH)، دستگاه تناسلی را برای مرحلۀ رهاسازی تخمک آماده می‌کند.

رها سازی تخمک از تخمدان

در روز تخمک گذاری، میزان هورمون‌های ال اچ و اف اس اچ، به حداکثر میزان خود می‌رسند و تخمک بالغ به لولۀ فالوپ رها می‌شود. علاوه بر این، وجود هورمون ال اچ باعث می‌شود که جسم زرد تشکیل شود. همین جسم زرد به ترشح هورمون پروژسترون می‌پردازد تا مراحل بعدی به طور طبیعی اجرا شوند.

نشانه‌های تخمک گذاری موفق چیست؟

با توجه به اینکه تغییرات هورمونی در طی فرآیند تخمک گذاری وجود دارند و سطح هر کدام از آنها بر بدن اثر می‌گذارد، خانم‌ها هنگام تخمک گذاری، علائمی را تجربه می‌کنند. این علائم شامل موارد زیر هستند:

تغییر در مخاط دهانۀ رحم: مخاط دهانۀ رحم قبل از تخمک گذاری غلیظ، سفید و خشک است. اما دقیقاً پیش از تخمک گذاری، به ماده‌ای شفاف و لغزنده تبدیل می‌شود.

دردناک بودن بافت پستان: تغییرات هورمونی زمان تخمک گذاری از مهم‌ترین دلایل برای تورم، سفتی، حساس شدن و دردناک بودن پستان‌ها به حساب می‌آیند. 

احساس درد کم در زیر شکم: مراحلی که در فاز فولیکولی و تخمک گذاری انجام می‌شوند و تغییرات هورمونی ناشی از آنها باعث می‌شوند که خانم‌ها کمی درد در زیر شکم حس کنند.

داشتن لکه‌ بینی یا ترشحات سبک واژن: تغییر در سطح هورمون‌های (LH)، استروژن، (FSH) و پروژسترون و رها شدن فولیکول‌ها برای ایجاد تخمک بالغ، باعث لکه بینی یا ایجاد ترشحات قرمز یا قهوه‌ای می‌شوند.

زیاد شدن میل جنسی: افزایش هورمون‌های جنسی و هورمون (LH) و تغییرات در دستگاه تناسلی هنگام رهاسازی تخمک، باعث افزایش میل جنسی می‌شوند. موضوعی که مطالعات نیز تأیید کرده‌اند.

احساس حالت تهوع و سردرد: از علائم دیگری که خانم‌ها، همزمان با تخمک گذاری تجربه می‌کنند، احساس حالت تهوع و اختلال در هضم غذاست. علاوه بر این، علامت سردرد نیز در این مرحله تجربه می‌شود.

آیا تخمک گذاری با درد همراه است؟

هنگامی که تخمک گذاری انجام می‌شود، احساس درد در نواحی شکم و لگن علامتی است که حدود 40 درصد خانم‌ها تجربه می‌کنند. درد شکمی عموماً در نزدیکی تخمدانی است که تخمک را رها می‌کند. دردی که خانم‌ها متوجه آن می‌شوند، عموماً دردی خفیف و گذاراست. اما این امکان وجود دارد که درد به صورت گرفتگی عضلات زیر شکم باشد. 

با این وجود، چنانچه درد شدید و آزار دهنده باشد، بهتر است مشکل را با پزشک متخصص زنان خود، در میان بگذارید. گاهی به خاطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله بیماری‌های عفونی مقاربتی، آندومتریوز و تخمدان پلی کیستیک و سایر شرایط حاکم بر سلامتی شما، درد تخمک گذاری بیشتر از حالت معمول خواهد شد. نباید آن را نادیده گرفت.

چگونه می‌توان زمان تخمک گذاری را محاسبه کرد؟

تعیین زمان تخمک گذاری برای خانم‌هایی که قصد بارداری دارند، بسیار مهم است. زیرا در حدود یک هفته پیش از تخمک گذاری تا 24 ساعت پس از آن، احتمال بارداری در بیشترین حد خود  قرار دارد. اما برای اینکه بتوانید زمان تخمک گذاری را محاسبه کنید، بهتر است به این موضوع توجه داشته باشید که سیکل قاعدگی شما چند روزه است. عموماً چرخۀ قاعدگی یک سیکل 28 روزه است. اما گاهی این بازۀ زمانی بین 21 تا 35 روز است. بنابراین باید به این سیکل توجه داشته باشید.

ترسیم تقویمی که برنامۀ چند ماه قاعدگی شما را نشان می‌دهد و توجه به چند نشانۀ کلیدی مرتبط با تخمک گذاری، می‌تواند به محاسبه زمان این فرآیند کمک کند. باید توجه داشته باشید که مدت زمان خونریزی پریود، بر زمان تخمک گذاری اثری ندارد. برای مثال اگر شما قاعدگی 3، 5 یا 7 روزه داشته باشید، همچنان زمان تخمک گذاری با پایان فاز فولیکولی آغاز می‌شود. فازی که 12 تا 16 روز زمان می‌برد. 

با این وجود فراموش نکنید که برای محاسبۀ زمان تخمک گذاری راه‌های دیگری مانند «تعیین دمای پایۀ بدن»، «انجام سونوگرافی» و «انجام تست پروژسترون» کاربردی هستند.

محاسبه تخمک گذاری با نامنظم بودن پریود

تغییرات هورمونی، بیماری‌های مختلف، رژیم غذایی، استرس و سایر عوامل باعث بر هم زدن نظم چرخۀ قاعدگی می‌شوند. به همین دلیل مراحل پریود، فولیکولی و تخمک گذاری نیز تحت الشعاع همین مسئله طبق برنامه انجام نمی‌شوند. اما سؤال اینجاست که چگونه می‌توان زمان تخمک گذاری را محاسبه کرد؟

کیت‌های پیش بینی زمان تخمک گذاری، سونوگرافی واژینال و تعیین دمای پایۀ بدن برای خانم‌هایی که پریود آنها با تأخیر انجام می‌شود، کمک کننده هستند.

چه عواملی مانع از تخمک گذاری می‌شوند؟

در خانم‌هایی که چرخۀ قاعدگی نامنظمی دارند، تخمک گذاری طبق برنامۀ مشخصی انجام نمی‌شود. همین موضوع تأخیر در پریود و بروز مشکلات باروری را به همراه دارد. اما بد نیست چند علت مهمی را بشناسید که مانع از تخمک گذاری می‌شوند.

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

سندرم تخمدان پلی کیستیک که به اسم تنبلی تخمدان نیز شناخته می‌شود، غالباً به دلیل افزایش سطح هورمون مردانۀ آندروژن و بر هم خوردن تعادل هورمون‌های جنسی زنانه به وجود می‌آید. همراه این اختلال عملکرد تخمدان، خانم‌ها جوش و آکنه، کاهش وزن، رشد موهای زائد و ناباروری را تجربه می‌کنند. عدم تخمک گذاری مهم‌ترین مشکلی است که تنبلی تخمدان به همراه دارد.

شیردهی

یکی از مهم‌ترین عللی که مانع از تخمک گذاری خانم‌ها می‌شود، ترشح هورمون پرولاکتین در خانم‌هاست. خانم‌هایی که به دلیل تولد فرزند، دورۀ شیردهی را پشت سر می‌گذارند، چنین شرایطی را خواهند داشت. زیرا پرولاکتین ترشح (FSH) را مهار می‌کند و مانع از رشد فولیکول‌ها برای ایجاد تخمک بالغ و رهاسازی آن می‌شود.

یائسگی زودرس

با ورود خانم‌ها به دورۀ یائسگی، کاهش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون با تغییر در عملکرد تخمدان‌ها و پایان تخمک گذاری و به تبع آن خونریزی پریود یا بارداری همراه است. اگر خانمی پیش از سن چهل سالگی وارد مرحلۀ یائسگی شود، به «یائسگی زودرس» دچار شده است و تخمک گذاری نیز پیش از موعد متوقف خواهد شد.

اختلال در عملکرد هیپوتالاموس و هیپوفیز

استرس، رژیم غذایی، اختلالات تیروئید و تمرینات یا فعالیت‌های سنگین از رایج‌ترین دلایلی هستند که عملکرد هیپوتالاموس و هیپوفیز را تحت الشعاع قرار می‌دهند. با اختلال در فعالیت این دو بخش مهم مغز، ترشح هورمون‌های (LH) و (FSH) از روال طبیعی خارج می‌شود. با کم شدن ترشح این دو هورمون یا افزایش ترشح پرولاکتین از هیپوفیز، فرآیند تخمک گذاری نیز متوقف می‌شود.

با توجه به آنچه که گفته شد، تخمک گذاری فرآیندی است که طی آن فولیکولی که رشد کرده و به تخمکی بالغ تبدیل شده است، آزاد می‌شود. رهاسازی تخمک در روز چهاردهم از سیکل قاعدگی 28 روزه است. در حالی که عواملی مختلفی مانند رژیم غذایی، استرس، اختلالات تیروئید، سن، یائسگی، شیردهی و سندرم تخمدان پلی کیستیک فرآیند تخمک گذاری را عقب انداخته یا متوقف می‌کنند.