همه چیز درباره سرخک؛ کدام گروه از بزرگسالان باید واکسن تزریق کنند؟

فارس: به تمام افراد کمتر از ۱۵ سال که قصد سفر به کشور عراق و شرکت در مراسم اربعین را دارند توصیه می‌شود که سوابق واکسیناسیون خود را بررسی کنند به نحوی که حداقل دو بار سابقه تزریق واکسن سرخک داشته باشند.
با شروع سفرهای اربعین حسینی مسوولان وزارت بهداشت هشدار دادند که کودکانی که واکسن سرخک تزریق نکرده‌اند در صورت سفر به کشور عراق حتما این واکسن را تزریق کنند، با داغ شدن اخبار ضرورت تزریق واکسن سرخک به سراغ ابراهیم نوری متخصص پزشک خانواده رفتیم تا درباره تزریق این واکسن و اهمیت آن گفت‌گو کنیم.

آقای دکتر به عنوان اولین سوال بیماری سرخک چه نوع بیماری است و پای آن چگونه به ایران باز شد؟
سرخک، یک بیماری ویروسی است که عموما کودکان را مبتلا می‌کند ولی افراد بزرگسال چنانچه سابقه ابتلا به بیماری و یا واکسیناسیون نداشته باشند در معرض خطر ابتلا به بیماری سرخک خواهند بود .سرخک توسط یک نوع ویروس از خانواده پارامیکسوویریده ایجاد می شود. بیماری سرخک زمانی بسیار رایج بود، در حال حاضر تقریباً این بیماری با واکسن قابل پیشگیری است.

ویروس سرخک به راحتی پخش می شود و می تواند برای کودکان کوچک خطرناک و حتی کشنده باشد. در حالی که نرخ مرگ و میر در سراسر جهان کاهش یافته است زیرا کودکان بیشتری واکسن سرخک را دریافت می کنند، میزان مرگ و میز ناشی از این بیماری در سال ۲۰۲۲ در جهان حدود ۱۳۶۰۰۰ نفر گزارش شده است که بیشتر آنها کودک هستند.

واکسیناسیون در چین، هند و سپس ایران و عثمانی تاریخچه بیش از ۲۰۰۰ سال دارد. اولین بار واکسن سرخک در ایران در سال ۱۳۴۶ در شهر تهران استفاده شد. برنامه توسعه ایمن سازی از سال ۱۳۶۳ در کشور برقرار شد. از سال ۱۳۷۰ پوشش نوبت اول و دوم واکسیناسیون سرخک در کشور بالای 95% بوده است. در سال ۱۴۰۲ تعداد ۶۱۲ مورد ابتلا به سرخک در کشور شناسایی شده است که بیشترین مبتلایان در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان و خراسان رضوی بوده است.

از علائم این بیماری بیشتر توضیح دهید؟
سرخک باعث ایجاد بثورات قرمز و لکه‌دار می‌شود که معمولاً ابتدا روی صورت و پشت گوش‌ها ظاهر می‌شود، سپس به سمت پایین به قفسه سینه و پشت و در نهایت به پاها گسترش می‌یابد.علائم و نشانه‌های سرخک حدود ۷ تا ۲۱ روز پس از قرار گرفتن در معرض ویروس ظاهر می شوند.

علائم و نشانه های سرخک معمولاً عبارتند از: تب، خستگی، سرفه خشک، آبریزش بینی، گلو درد، کنژنکتیویت(التهاب ملتحمه چشم) و …لکه‌های سفید ریز با مرکز سفید مایل به آبی روی پس‌زمینه قرمز که در داخل دهان در پوشش داخلی گونه دیده می‌شود، که به آن لکه‌های کوپلیک نیز می‌گویند.

بثورات پوستی متشکل از لکه های بزرگ و مسطح که اغلب به یکدیگر وصل می‌شوند. عفونت با ویروس سرخک ، طی ۲ تا ۳ هفته رخ می‌دهد.عفونت: در ۱۰ تا ۱۴ روز اول پس از عفونت، ویروس سرخک در بدن پخش می شود. در این مدت هیچ علامت یا نشانه ای از سرخک وجود ندارد.علائم و نشانه‌های غیراختصاصی: سرخک معمولاً با تب خفیف تا متوسط، اغلب با سرفه‌های مداوم، آبریزش بینی، چشم‌های ملتهب (التهاب ملتحمه چشم) و گلودرد شروع می‌شود. این بیماری نسبتاً خفیف ممکن است ۲ تا ۳ روز طول بکشد.

بیماری حاد و بثورات: بثورات از لکه‌های قرمز کوچک تشکیل شده است که برخی از آنها کمی برجسته هستند. لکه ها و برجستگی ها در دسته های کوچک به پوست ظاهر قرمز لکه دار می‌بخشد. ابتدا در صورت ظاهر می‌شوند.در طی چند روز بعد، بثورات روی بازوها، قفسه سینه و پشت، سپس روی ران‌ها، ساق پا و پا پخش می‌شود. در همان زمان، تب به شدت افزایش می‌یابد، اغلب به 104 تا 105.8 فارنهایت (۴۰ تا ۴۱ درجه سانتیگراد) می‌رسد.

بیماری سرخک تا زمان بهبودی چقدر زمان می‌برد؟
بثورات سرخک ممکن است حدود هفت روز طول بکشد. بثورات به تدریج ابتدا از روی صورت و در آخر از روی ران ها و پاها محو می شوند. با از بین رفتن سایر علائم بیماری، سرفه و تیره شدن یا لایه برداری پوستی که در آن بثورات وجود دارد ممکن است حدود ۱۰ روز باقی بماند.

چه زمانی فردی می تواند ویروس سرخک را منتقل کند؟
یک فرد مبتلا به سرخک می تواند ویروس را به مدت حدود هشت روز به دیگران منتقل کند، انتقال ویروس از چهار روز قبل از ظاهر شدن بثورات شروع می شود و زمانی که بثورات به مدت چهار روز وجود داشته باشد پایان می یابد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فکر می کنید ممکن است شما یا فرزندتان در معرض بیماری سرخک قرار گرفته اید یا اگر شما یا فرزندتان جوش هایی شبیه سرخک دارید، حتما به پزشک مراجعه نمایید.سوابق واکسیناسیون خانواده را با پزشک خود مرور کنید، به خصوص قبل از اینکه فرزندانتان مهد کودک، مدرسه یا دانشگاه را شروع کنند و حداقل یکماه تا ۲ هفته قبل از اینکه به خارج از کشور مسافرت نمایید.

چقدر احتمال ابتلا به سرخک از طریق فرد مبتلا وجود دارد؟سرخک یک بیماری بسیار مسری است. این بدان معنی است که به راحتی به دیگران سرایت می کند. سرخک ناشی از ویروسی است که در بینی و گلوی یک کودک یا بزرگسال آلوده وجود دارد. هنگامی که فرد مبتلا به سرخک ، سرفه، عطسه یا صحبت می کند، قطرات عفونی در هوا پخش می شود و افراد دیگر می توانند آنها را تنفس کنند. قطرات عفونی می توانند حدود یک ساعت در هوا معلق باشند.قطرات عفونی همچنین ممکن است روی سطحی فرود بیایند، جایی که می توانند چندین ساعت در آنجا زندگی کنند و پخش شوند. با قرار دادن انگشتان در دهان یا بینی یا مالش چشمان پس از لمس سطح آلوده ، به ویروس سرخک مبتلا می شوید.توجه نمایید که سرخک از حدود چهار روز قبل تا چهار روز پس از ظاهر شدن بثورات بسیار مسری است. حدود ۹۰ درصد از افرادی که سرخک نداشته اند یا در برابر سرخک واکسینه نشده اند، زمانی که در معرض فردی مبتلا به ویروس سرخک قرار بگیرند، به بیماری سرخک مبتلا می شوند.

آقای دکتر با توجه به وجود بیماری سرخک در کشور عراق توصیه شما چیست؟
اگر واکسن سرخک را تزریق نکرده اید، احتمال ابتلا به سرخک بسیار زیاد است. اگر به کشورهایی سفر می کنید که عفونت سرخک در آنها شایع تر است، در معرض خطر ابتلا به سرخک قرار دارید. همچنین اگر ویتامین A کافی در رژیم غذایی خود نداشته باشید، احتمال بروز علائم و عوارض شدیدتر سرخک بیشتر است.

از عوارض بیماری سرخک بگویید؛ این بیماری بر بارداری هم اثرگذار است؟
اسهال و استفراغ می تواند منجر به از دست دادن بیش از حد آب از بدن (کم آبی) شود. یکی از شایع ترین عوارض سرخک، عفونت باکتریایی گوش است. سرخک ممکن است منجر به تحریک و تورم (التهاب) راه های هوایی (کروپ) شود. همچنین می تواند منجر به التهاب دیواره های داخلی که مجاری اصلی ریه ها را می پوشاند (برونشیت) شود. سرخک همچنین می تواند باعث التهاب حنجره (لارنژیت) شود.سرخک معمولاً می تواند باعث عفونت در ریه ها (پنومونی) شود. افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند ممکن است به نوع خاصی از ذات الریه مبتلا شوند که گاهی منجر به مرگ می شود. آنسفالیت(التهاب مغز): از هر ۱۰۰۰ نفر مبتلا به سرخک یک نفر ممکن است دچار عارضه ای به نام آنسفالیت شوند. آنسفالیت تحریک و تورم (التهاب) مغز است. این وضعیت به ویژه برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند می تواند خطرناک باشد. آنسفالیت ممکن است بلافاصله پس از سرخک رخ دهد، یا ممکن است ماه‌ها بعد رخ دهد. انسفالیت می تواند باعث آسیب دائمی مغز شود.اگر باردار هستید، باید مراقبت های ویژه ای را برای جلوگیری از سرخک انجام دهید زیرا این بیماری می تواند باعث زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و مرگ جنین شود.

چه زمانی باید واکسن سرخک تزریق شود؟
واکسن سرخک معمولاً به صورت واکسن ترکیبی سرخک-اوریون-سرخجه (MMR) تزریق می شود. این واکسن ممکن است شامل واکسن آبله مرغان (واریسلا) - واکسن سرخک - اوریون - سرخجه - واریسلا (MMRV) باشد. ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی در ایالات متحده آمریکا توصیه می کنند که کودکان واکسن سرخک-اوریون- سرخجه (MMR) را بین 12 تا 15 ماهگی و دوباره بین 4 تا 6 سالگی ، قبل از ورود به مدرسه دریافت کنند.

در ایران، تزریق دو دوز واکسن برای کودکان که دوز اول در سن یک سالگی و دوز دوم در سن ۱۸ ماهگی انجام می‌شود تا حدود زیادی از این بیماری پیشگیری می‌کند. دوز اول حدود ۹۵ درصد و دوز دوم بالای ۹۷ درصد ایمنی بدن کودکان را نسبت به این ویروس افزایش داده و از ابتلای به این بیماری پیشگیری می‌کند. در تعداد کمی از افرادی که پس از واکسینه شدن به سرخک مبتلا می شوند، علائم عموماً خفیف است.

در ایران تقریباً همه افراد زیر ۵۰ سال واکسن سرخک را تزریق کرده اند و اگر افرادی هنوز این واکسن را تزریق نکرده اند صرفاً به دلیل تبلیغات گروهای ضد واکسن بوده است.

زمانی که کودک شما 6 تا 11 ماهه است و قصد مسافرت به کشورهای با شیوع بالای سرخک را دارید، با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی کودک خود در مورد دریافت واکسن سرخک زودتر صحبت کنید. اگر کودک یا نوجوان شما دو دوز واکسن را در زمان های توصیه شده دریافت نکرده است، ممکن است کودک شما به دو دوز واکسن به فاصله چهار هفته نیاز داشته باشد.

نوزادان متولد شده از زنانی که این واکسن را دریافت کرده اند یا به دلیل ابتلا به سرخک از قبل مصون هستند، معمولاً حدود ۶ ماه پس از تولد از سرخک محافظت می شوند. اگر کودکی قبل از ۱۲ ماهگی نیاز به محافظت در برابر سرخک داشته باشد ، به عنوان مثال، برای سفرهای خارجی ، واکسن را می توان در سن ۶ ماهگی تزریق کرد. اما کودکانی که زودتر واکسینه می‌شوند کماکان باید در سنین توصیه شده مجدد واکسینه شوند.

تزریق واکسن MMR به کودک به عنوان ترکیبی از واکسن‌های توصیه‌شده می‌تواند از کودک در برابر عفونت سرخک، اوریون و سرخجه محافظت کند. واکسن ترکیبی به اندازه واکسن هایی که به طور جداگانه تجویز می شوند، ایمن و موثر است. عوارض جانبی به طور کلی خفیف هستند و ممکن است شامل درد بازو در محل تزریق و تب باشد.

به تمام افراد کمتر از ۱۵ سال که قصد سفر به کشور عراق و شرکت در مراسم اربعین را دارند توصیه می‌شود که سوابق واکسیناسیون خود را بررسی کنند به نحوی که حداقل دو بار سابقه تزریق واکسن سرخک داشته باشند.

تزریق واکسن زنده تخفیف یافته تزریقی در سنین ۱۲ و ۱۸ ماهگی توصیه می گردد ولی تجویز این واکسن در زنان باردار و یا مشکوک به بارداری مجاز نمی باشد.

کدام دسته از بزرگسالان نیاز به تزریق واکسن دارند؟
اگر بالغ هستید و مدرکی مبنی بر مصونیت ندارید، ممکن است به واکسن سرخک نیاز داشته باشید. خطر ابتلا به سرخک در این موارد افزایش می یابد، مانند تحصیل در دانشگاه، مسافرت بین المللی یا کار در محیط های درمانی مانند بیمارستان. اگر قبلاً به سرخک مبتلا شده اید، بدن شما سیستم ایمنی خود را برای مبارزه با عفونت ایجاد کرده است و نمی توانید دوباره به سرخک مبتلا شوید.

در مواجهه با فرد مبتلا به سرخک چه اقدامی انجام دهیم؟
اگر فردی در خانواده شما مبتلا به سرخک است، این اقدامات احتیاطی را برای محافظت از خانواده و دوستان بدون ایمنی انجام دهید:

جداسازی: از آنجایی که سرخک از حدود چهار روز قبل تا چهار روز پس از ظاهر شدن بثورات بسیار مسری است، افراد مبتلا به سرخک باید در خانه بمانند و در این دوره به فعالیت هایی که با افراد دیگر در ارتباط هستند باز نگردند.

افرادی که واکسینه نشده اند برای مثال خواهر و برادرنیز باید از فرد آلوده دوری کنند. مطمئن شوید که هر کسی که در معرض خطر ابتلا به سرخک است و به طور کامل واکسینه نشده است، واکسن سرخک را در اسرع وقت دریافت کند. تزریق واکسن به نوزادان بزرگتر از 6 ماه و هر کسی که مدرکی مبنی بر مصونیت ندارد، توصیه می شود.

تزریق واکسن سرخک می‌تواند از ابتلا به سایر بیماری‌ها هم پیشگیری کند؟
واکسینه شدن با واکسن سرخک برای موارد زیر مهم است: ترویج و حفظ ایمنی گسترده: از زمان معرفی واکسن سرخک، سرخک عملاً خیلی کم شده است، حتی اگر همه واکسینه نشده باشند. این اثر مصونیت گله ای نامیده می شود.اما احتمالاً به دلیل کاهش نرخ واکسیناسیون، ایمنی گله ای اکنون کمی ضعیف شده است. بروز سرخک اخیراً به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

جلوگیری از ظهور مجدد سرخک: نرخ ثابت واکسیناسیون مهم است زیرا بلافاصله پس از کاهش نرخ واکسیناسیون، سرخک شروع به عود می کند.

واکسن MMR و اوتیسم : پس از مطالعه واکسن MMR در سال 1998 برخی افراد معتقد بودند که یک ارتباط احتمالی بین واکسن MMR و اوتیسم وجود دارد. از آن زمان، نگرانی های گسترده ای در مورد ارتباط احتمالی مطرح شده است. با این حال، گزارش های گسترده از آکادمی اطفال آمریکا، آکادمی ملی پزشکی و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) به این نتیجه رسیده اند که هیچ ارتباط علمی ثابت شده ای بین واکسن MMR و اوتیسم وجود ندارد.

این سازمان‌ها خاطرنشان می‌کنند که اوتیسم اغلب در کودکان نوپا بین 18 تا 30 ماهگی شناسایی می‌شود، یعنی زمانی که کودکان اولین واکسن MMR خود را تزریق می‌کنند. اما این تصادف در زمان بندی را نباید با یک رابطه علت و معلولی اشتباه گرفت.

موارد منع تزریق واکسن سرخک کدامند؟
حساسیت به هر یک از اجزا واکسن از جمله ژلاتین، نئومایسین و کانامایسین

در کودکان زیر یک سال مگر در موارد خاص و با نظر پزشک

در زنان باردار و یا مشکوک به بارداریدر موارد تب بالا و یا ابتلا به عفونت های شدید تنفسی

تب خفیف و عفونت های خفیف دستگاه تنفسی و یا اسهال خفیف مانع تزریق واکسن نخواهند بود. حداقل تا 3 ماه پس از تزریق خون، پلاسما و ایمونوگلوبولین ها

پرتو درمانی، مصرف داروها یا بیماری های تضعیف کننده سیتم ایمنی

در موارد نقص ایمنی اولیه و یا اکتسابی، سل فعال درمان نشده و بدخیمی ها