تماشا کنید: پوتین منتظر جنگ ایران و اسرائیل؟

سید حمزه صالحی؛ سرویس بین‌الملل انتخاب:  از زمانی که روسیه در فوریه ۲۰۲۲ به طور همه جانبه به اوکراین حمله کرد؛ فضای معادلات جهانی و منطقه هم دچار تغییرات مهمی شد و براساس تحلیل‌ها و تفسیر‌هایی که از این جنگ صورت گرفت نوعی بلوک بندی‌های غیررسمی شکل گرفت. در ابتدا تصورات از قدرت روسیه بسیار زیاد بود و مقامات مسکو هم انتظار داشتند که در مدت کمی کیف را در کنترل بگیرند. در روز‌های ابتدایی برخی منابع آمریکایی و حتی اوکراینی گفته بودند که ممکن است کیف پایتخت اوکراین در عرض ۹۶ ساعت سقوط کند و به دست روسیه بیفتد؛ اما هم اکنون بعد از گذشت بیش از دو سال وضعیت متفاوت است و بخاطر مقاومت اوکراینی‌ها و نیز کمک‌های گسترده آمریکا و غرب به این کشور، نیرو‌های روسی بجز از طریق بمباران هوایی نفوذ چندان مهمی در کیف نداشته‌اند.

این جنگ با وجود خسارت‌های عظیم انسانی و مادی که برجای گذاشته همچنان ادامه دارد و چشم‌انداز پایان آن روشن نیست. پایان آن می‌تواند نظم امنیتی بین‌المللی را وارد مرحله جدیدی کند و اگر روسیه در اوکراین ناکام شود جایگاه این کشور در صحنه بین‌الملل تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و نقش و اثرگذاری آن در تحولات جهانی و منطقه‌ای به شکل محسوسی تضعیف خواهد شد.

بعد از دو سال نیرو‌های روسی در بهار امسال توانستند هجوم مهمی به سمت اوکراین داشته باشند. آن‌ها در شمال و شمال شرق خارکف، دومین شهر بزرگ اوکراین به پیشروی پرداختند که از نظرکارشناسان پیشرفت‌های تاکتیکی قابل توجهی محسوب می‌شد. این حملات روسیه که در ماه می‌گذشته رخ داد از نظر کارشناسان بزرگترین حمله زمینی این کشور از سال ۲۰۲۲ به اوکراین بوده است که البته با وجود برخی دستاورد‌های تاکتیکی وضعیت جنگ را چندان تغییر نداده است. 

در پی حملات روسیه در بهار گذشته اینبار و در فصل تابستان و طی روز‌های اخیر اوکراین در یک حمله غافلگیرانه جنگ را به سرزمین روسیه کشاند و برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم بخشی از خاک روسیه در کورسک غربی را به تصرف در آورد. گزارش‌ها حکایت از این دارد که نیرو‌های اوکراینی تا عمق بیش از ۳۰ کیلومتری خاک روسیه نفوذ کرده‌اند که این بزرگترین پیشروی اوکراین در خاک روسیه از زمان آغاز جنگ در اواخر فوریه ۲۰۲۲ بوده است. در این حمله بسیاری از سربازن روسی تسلیم نیرو‌های اوکراینی شده اند و به تعدادی از مراکز نظامی روسیه هم خسارت وارد شده است. مقامات روس معتقدند توانسته‌اند وضعیت را تثبیت کنند اگرچه اوکراین به سرعت در حال افزایش نیرو در خاک روسیه است. در همین راستا بلاروس، متحد سرسخت مسکو، نیز نیرو‌های بیشتری را به مرز خود با اوکراین فرستاد و کیف را به نقض حریم هوایی خود متهم کرده است و برخی ناظران نگران ورود این کشور به جنگ علیه اوکراین هستند؛ زیرا ورود بلاروس به جنگ وضعیت را بسیار وخیم و پیچیده‌تر خواهد کرد. نظرات زیادی در مورد نفود اوکراین در خاک روسیه وجود دارد، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ارتش روسیه احتمالا این حمله را دفع خواهد کرد. آن‌ها معتقدند که اوکراین می‌خواهد به جای تصرف زمین و نگه داشتن آن برای طولانی مدت، یگان‌های روسیه را بیش از حد پراکنده کند تا تمرکز نیرو‌های روسیه را منطقه دونتسک شرقی منحرف کند. ولادیمیر زلنسکی رئیس‌جمهور اوکراین گفته است که این حملات می‌تواند عدالت را برقرار کند و فشار لازم را بر روسیه ایجاد کند. او گفته حمله به کورسک با توجه اینکه روسیه در تابستان امسال ۲۰۰۰ حمله از این منطقه به داخل اوکراین انجام داده مشروع است. موضوعی که با حمایت تلویحی آمریکا هم مواجه شد و متیو میلر سخنگوی وزارت‌خاروجه گفته آمریکا ایالات‌متحده از حق کیف برای دفاع از خود حمایت می‌کند. او گفته: «در منطقه‌ای که آن‌ها در آن عملیات می‌کنند، ما شاهد حملات از آنجا علیه اوکراین بوده‌ایم.»

با این حال این عملیات اوکراین جدا از خود عملیات و فارغ از اینکه پاسخ روسیه به آن چگونه باشد نکات مهمی را برجسته کرده است. برای مثال در حالی که در دو سال ابتدایی جنگ آمریکا و غرب سلاح‌های تدافعی در اختیار اوکراین قرار می‌دادند و برای جلوگیری از تشدید بحران و برخورد ناتو با روسیه کیف را ملزم کرده بودند که از سلاح‌های غربی برای حمله به عمق خاک روسیه استفاده نکند؛ اما حملات غافلگیرانه اوکراین شامل استفاده از خودرو‌های زرهی جنگی اهدایی آمریکا و شرکای اروپایی بود که از تانک‌های آلمانی و آمریکایی هم استفاده شد و این موضوع با اعتراض آمریکایی‌ها مواجه نشده است. کشور‌های غربی همچنین به اوکراین اجازه داده اند از برخی سلاح‌های اهدایی برای جلوگیری یا رهگیری حملات روسیه استفاده کند.

گفتنی است در حالی که ابتدا آمریکا با تحویل هواپیمای جنگی اف ۱۶ به اوکراین مخالفت می‌کرد، اخیرا به متحدان خود اجازه داده بود که این هواپیما‌ها را در اختیار اوکراین قرار دهند و بر همین اساس اوکراین نخستین گروه از جت‌های اف ۱۶ را از آمریکا تحویل گرفته است. رویترز به نقل از مقامات آمریکایی مدعی شده بود که روند تحویل اف ۱۶ به اوکراین تکمیل شده است. گفته می‌شود نروژ ۱۶، دانمارک ۱۹ و هلند ۲۴ فروند هواپیمای اف۱۶ متعهد شده‌اند به اوکراین اهدا کنند. اگرچه تحلیلگران معتقدند این جت‌ها به تنهایی نمی‌تواند نقطه عطفی در مقابل تهاجم تمام عیار روسیه برای اوکراین ایجاد کند، اما مقامات اوکراین افزودن این جت‌ها به ناوگان هوایی خود را حیاتی قلمداد می‌کردند. البته این نکته را باید در نظر داشت که آمریکا هنوز اجازه استفاده از همه سلاح‌های اهدایی را به اوکراین نداده است. برای مثال مقامات اوکراینی از واشنگتن خواسته‌اند تا به آن‌ها اجازه دهد از موشک‌های دوربرد ATACMS آمریکا برای ضربه زدن به فرودگاه‌هایی استفاده کنند که روسیه از آن‌ها برای تهاجم علیه اوکراین استفاده می‌کند. موضوعی که هنوز تائید نشده؛ ولی در صورت تصویب می‌تواند قدرت اوکراین را در میدان نبرد در کورسک افزایش دهد. دلیل عدم اجازه غرب به اوکراین برای استفاده از همه سلاح‌های اهدا شده این است تا همچنان بتوانند اهرمی برای مذاکره با پوتین در دست داشته باشند. 

در سمت دیگر یکی از مهم‌ترین دلایل حمله اوکراین به داخل خاک روسیه را باید در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و احتمال پیروزی دونالد ترامپ جستجو کرد؛ زیرا ترامپ به سبب علاقه و نوع نگاهی که به روسیه و شخص پوتین دارد در صورت ورود مجدد به کاخ سفید می‌تواند تاثیر منفی بر وضعیت اوکراین بگذارد. برای مثال ترامپ مخالف کمک نظامی به اوکراین است و حامیان او در کنگره طرح کمک مالی به اوکراین را ۶ ماه به تعویق انداختند. خود ترامپ هم گفته در صورت پیروزی با پوتین گفتگو خواهد کرد و به جنگ اوکراین خاتمه خواهد داد؛ بنابراین زلنسکی می‌داند در صورت پیروزی ترامپ کمک آمریکا به اوکراین تضمین شده نیست و باید اهرم فشار قوی برای مذاکرات احتمالی آینده با کرملین در دست داشته باشد وگرنه دولت احتمالی ترامپ ممکن است بدون توجه چندانی به خواسته‌های اوکراین برای پایان دادن جنگ به کیف فشار بیاورد. مجوز آمریکا و غرب برای استفاده از بعضی سلاح‌ها برای حمله اوکراین در عمق خاک روسیه هم می‌تواند ناشی از همین موضوع باشد. همانطور که میخایلو پودولیاک، مشاور رئیس جمهور اوکراین اخیرا گفته است: هرگونه اقدام نظامی در خاک روسیه می‌تواند موقعیت اوکراین را در جریان مذاکرات آتی با روسیه برای پایان دادن به جنگ بهبود بخشد.

با این حال فارغ از هر موضوعی حملات غافلگیرانه اوکراین به داخل خاک روسیه سرشکستگی زیادی برای روسیه شده است؛ زیرا در حالی که در اوج جنگ انتظار می‌رفت آمادگی نظامی روسیه در اوج خود باشد، این کشور نه تنها نتوانست تحرک نیرو‌های اوکراینی را تشخیص دهد؛ بلکه به حدی غافلگیر شده که نتوانسته است مقابل نیرو‌های اوکراینی مقاومت کند و ضمن اشغال بخشی از خاکش بسیاری از نیرو‌های این کشور کشته و یا به اسارت درآمده‌اند. این وضعیت برای وجهه نظامی و بین‌المللی روسیه به عنوان کشوری که ا عای ابردقدرتی دارد بسیار منفی است. انتظار می‌رود جدا از توان اتمی این کشور این وضعیت باعث شود که بسیاری از کشور‌ها برآورد خود از قدرت متعارف نظامی روسیه را تغییر دهند. این ضربه تصویر قدرت نظامی روسیه که مطابق بلندپروازی‌های روسیه انتظار زیادی از آن می‌رفت و حتی عده‌ای ار حامیان روسیه آن را فراتر آمریکا هم می‌دانستند به شدت مخدوش کرده است. این می‌تواند علاوه بر ارزیابی‌های نظامی و امنیتی تحلیل‌های هیجانی که در مورد نظم جهانی آینده وجود دارد را نیز با واقع‌نگری بیشتری همراه سازد. وضعیت کنونی جنگ اوکراین نشان می‌دهد حتی اگر تلاش شود برای مهار خشم مسکو خروج آبرومند آن‌ها از اوکراین تضمن شود؛ اما روسیه به خصوص در صوت پیروزی دمکرات‌ها به عنوان برنده میدان نبرد را ترک نخواهد کرد. همانطور که اشاره شد این موضوع علاوه بر فشار تحریم‌ها که اقتصاد این کشور را به مرور بیشتر از قبل تضعیف خواهد کرد، هیبت نظامی روسیه را هم فروخواهد ریخت. همچنین این کشور باید از منظر حقوق بین‌المللی پاسخگوی تجاوز به اوکراین باشد و احتمالا محکوم به پرداخت غرامت شود. مهم‌تر اینکه قدرت هنجاری روسیه که در راستای سودای بازگشت به ابرقدرتی برایمقامات مسکو اهمیت زیادی داشت مضمحل خواهد شد. 

در انتها باید اگر دامنه نفوذ اوکراین در خاک روسیه گسترده شود و یا آن‌ها بتوانند خود را برای مدتی در کورسک نگاه دارند، می‌تواند باعث شود که روسیه برای برداشتن تمرکز غرب از اوکراین در مناطق دیگری به بحران آفرینی بپردازند؛ زیرا همانطورکه جنگ غزه تا حدودی چنین فرصتی برای پیشروی مهم روسیه در بهار مسال فراهم کرد هر بحران دیگری هم می‌تواند برای مسکو موقعیت جدیدی فراهم کند. تشدید تنش در منطقه خاورمیانه و به خصوص جنگ محدود و یا حتی تمام عیار در این منطقه بین ایران با اسرائیل در چنینی شرایطی می‌تواند برای روسیه راهگشا باشد. اگرچه گفته می‌شود شویگو در سفر خود به تهران خواستار کاهش تنش بین ایران و اسرائیل شده است؛ اما اگر میدان نبرد در اوکراین همچنان بر علیه روسیه باشد تغییر نظر مسکو در این مورد بدیهی‌ترین کار خواهد بود؛ بنابراین در چنین شرایطی انتظار می‌رود با توجه به شرایط جهانی و منطقه‌ای مقمات تصمیم‌گیر در ایران ضمن حفظ و تقویت قدرت بازدارندگی کشور از وقوع هرگونه جنگ منطقه‌ای خود را دور نگه دارند؛ زیرا در بازی ابرقدرت‌ها بیشتری آسیب را کشور‌هایی مانند ایران و اوکراین خواهند دید.