ایسنا«بی‌توجهی برخی مسئولان در قبال مسائل بنیادین اصفهان، مانند آلودگی هوا، به نابودی میراث ارزشمند آن منجر می‌شود. با این بی‌اعتنایی، زیست‌پذیری اصفهان در فلات مرکزی از بین می‌رود. مسئلۀ اصفهان فقط مسئلۀ این دیار نیست. اگر مشکلی پیش بیاید پیامدش در سراسر ایران‌مان تاثیرگذار خواهد بود.»
،این بخشی از صحبت‌های مطرح‌شده در گزارش پیش‌رو است. آلودگی هوای اصفهان به مسئله‌ای تکرارشونده و اجتناب‌ناپذیر در تمام روزهای سال تبدیل شده است. اصفهان سال‌هاست که یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود. آلودگی هوای اصفهان که پیوندی نزدیک با بحران آب در این منطقه دارد، از جنبه‌های مختلف چون پیشگیری، تحلیل منشاء و حل اساسی آن در خور بررسی است. در گزارش پیش‌رو در گفت‌وگو با کارشناسان، مدیران و مسئولان شهری مسائل یادشده را واکاوی کرده‌ایم.
از بازدید میدانی تا پایش برخط صنایع
بابک صادقیان، رئیس ادارۀ امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: آلودگی هوا که ناشی از واحدهای صنعتی باشد، در هر دو فصل سرد و گرم سال وجود دارد. در تابستان بحث آلودگی هوا بیشتر با مسئلۀ تندبادها، فعالیت کانون‌های گرد و خاک و ذرات معلق ناشی از آن گره خورده است. البته در همین مقطع سال نباید از تأثیر منابع ثابت و متحرک بر آلودگی هوا غافل شد.
او ادامه داد: در نیمۀ اول سال، میزان ناپایداری‌ها بیشتر است و میانگین سرعت وزش باد هم افزایش می‌یابد. باد به‌عنوان یک جریان افقی شناخته می‌شود که در ۶ ماه نخست سال با توجه به تبادلات توده‌های هوا حتی به‌صورت عمودی هم می‌وزد و تأثیرات بیشتری دارد.
این مسئول محیط‌زیست اصفهان تبیین کرد: بنابراین در ۶ ماه نخست سال، آلودگی‌های مختلفی که منشاء انسان‌ساز دارند و نیز تمامی منابع ثابت و متحرک، هم به‌طور افقی و هم به‌شکل عمودی، شروع به حرکت می‌کنند. بر اثر این جابه‌جایی، آلاینده‌ها به سطوح فراتر از اتمسفر هدایت می‌شوند.
او با تأکید بر اینکه بالارفتن آلاینده‌ها از سطح اتمسفر سبب می‌شود تا تجمع محلی و منطقه‌ای کمتری اتفاق بیفتد، اظهار کرد: بنابراین، در تابستان، میزان تأثیر منابعی چون انسان و دیگر جانداران یا خود محیط‌زیست بر آلودگی هوااز منابع ثابت و متحرک کمتر به چشم می‌آید. اما در یک نگاه کلی، میزان نرخ انتشار آلاینده‌های انسان‌ساز در نیمه اول و دوم سال کم‌وبیش یکسان است.
صادقیان درخصوص آلاینده‌های نیمۀ دوم سال یادآور شد: در نیمۀ دوم سال، اگر نقش منابعی مانند واحدهای صنعتی و متحرک افزایش پیدا کند، هم‌پای آن با مسئلۀ ماندگاری آلاینده‌ها نیز مواجهیم. این ماندگاری و انباشت را در نیمۀ اول سال نداریم. به بیان دیگر، در پاییز و زمستان وزش باد، مشابه نیمۀ نخست سال رخ نمی‌دهد. اما بار دیگر می‌گویم که نرخ انتشار در فصل‌های مختلف سال تقریباً تفاوتی ندارد.
رئیس ادارۀ امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان تأکید کرد: محیط‌زیست در تمام کشور براساس وظایف خود ملزم است که واحدهای تولیدی، صنعتی و خدماتی را مورد پایش قرار دهد. بنابراین، محیط‌زیست اصفهان نیز تمامی واحدها را از پالایشگاه و ذوب‌آهن و فولاد مبارکه گرفته تا هر بخش خرد و کلان دیگری زیرنظر دارد.
او با اشاره به این نکته که تمام بخش‌های یادشده بر اساس توان و تجهیزات، نیرو و لجستیک ادارۀ حفاظت محیط‌زیست رصد می‌شوند، بیان کرد: نمونه‌برداری‌های محیط‌زیست درخصوص تمام واحدهای مختلف انجام می‌شود. ما بازدیدهای میدانی داریم. در کنار آن، از آزمایشگاه‌های بخش خصوصی هم که معتمدند، استفاده می‌کنیم. همچنین واحدهای بزرگ‌مقیاس به سیستم‌های برخط نمونه‌برداری از آلاینده‌ها مجهزند. بنابراین، ما از چندین ابزار نظارتی و پایش برخورداریم.
ضعف فلرینگ پالایشگاه و پروندۀ قضایی ذوب‌آهن
این مقام ادارۀ کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان افزود: صنایع بزرگی چون پالایشگاه، فولاد مبارکه یا ذوب‌آهن از هر سه مسیر بازدیدهای میدانی، آزمایشگاه‌ها و سیستم‌های برخط زیرنظرند. هر واحد صنعتی در زمان تولید، ممکن است در صورت بی‌اعتنایی به برخی تمهیدات آلودگی ایجاد کند.
صادقیان با نظر به این مسئله که محیط‌زیست، تمام دستگاه‌ها را به نصب سیستم کنترلی موظف می‌کند، ادامه داد: اگر واحدی سیستم کنترلی نصب نکند یا از اجرای هر دستورالعمل محیط‌زیستی خودداری کند، ادارۀ حفاظت محیط‌زیست از طریق مراجع قانونی و تشکیل پرونده با متخلفان برخورد خواهد کرد. نگاهمان نیز به همۀ واحدها یکسان است.
رئیس ادارۀ امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان توضیح داد: اگر یک واحد صنعتی خطایی مرتکب شود و در قبال شیوه‌نامه‌ها بی‌اعتنا باشد، قطعاً آن را در فهرست صنایع آلاینده قرار خواهیم داد. به این نکته هم باید توجه داشت که صنایع بزرگ اصفهان ازجمله پالایشگاه، به‌ویژه در دو دهۀ اخیر، غالباً اقداماتی داشته‌اند که بر اساس آن خود را به استانداردهای سازمان حفاظت محیط‌زیست نزدیک کنند. البته استثناها وجود دارد و این مسئله دربارۀ همه صدق نمی‌کند.
او با تأکید بر اینکه نزدیک‌شدن صنایع بزرگ به استانداردها خوب است، اما کافی نیست، اضافه کرد: قطعاً انتظارات ما فراتر از حد فعلی است و صنایع باید هر روز در مسیر استانداردسازی خود گام بردارند. البته برخی شرکت‌ها صدها میلیارد یا حتی هزار میلیارد را هم در یک دهه هزینه صرف کرده‌اند تا بتوانند در اجرای پروژه‌های زیست‌محیطی موفق شوند. علی‌رغم این هزینه‌ها باز هم محیط‌زیست انتظارات بیشتری دارد.
این مسئول ادارۀ کل محیط‌زیست اصفهان خاطرنشان کرد: هزاران میلیارد هم که شرکت‌ها و صنایع مختلف با هدف اجرای طرح‌های محیط‌زیستی صرف کنند، همچنان زیرنظر ما قرار دارند و تا وقتی که نتوانند در تمامی بخش‌ها به استاندارد کاملی دست یابند و آلودگی را از تمام بخش‌ها حذف کنند، بدون تردید در فهرست صنایع آلاینده هستند.
صادقیان به‌طور مشخص به پالایشگاه اصفهان نگاه کرد و یادآور شد: پالایشگاه اصفهان تعداد مشخصی دودکش و فِلِر (Flare) دارد. فلر به‌لحاظ ایمنی در فرآیند تولید همۀ شرکت‌های نفت و گاز و پتروشیمی اثرگذار است. پالایشگاه اصفهان براساس نمونه‌برداری‌ها و رصد سیستم‌های برخط، فیلرینگ ضعیفی دارد و در حد مجاز آلاینده‌ها نیست. از این بُعد، باید بگویم که کماکان زیر ذره‌بین محیط‌زیست استان قرار دارد. خود شرکت هم می‌داند. بنابراین، برای حل آن پروژه طراحی کرده و برخی پیشرفت‌ها نیز داشته است.
رئیس ادارۀ امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان یادآور شد: پرونده‌های زیست‌محیطی متعددی از شرکت‌های مختلفی در سطح استان وجود دارد. یکی از تازه‌ترین آنها مربوط به ذوب‌آهن اصفهان است. این پرونده مربوط به اجرای برنامه‌های زیست‌محیطی است که شرکت برخلاف وعده‌هایش به‌موقع اجرا نکرده است و پیگیری قضایی آن همچنان ادامه دارد.
او در ادامه و با نظر به آلودگی هوا در سطح بین‌الملل توضیح داد: در دهه‌های گذشته بسیاری از کشورهای دنیا حتی توسعه‌یافته‌ترین آنها با مشکلات زیست‌محیطی مانند آلودگی هوا روبه‌رو بوده‌اند اما آنچه اهمیت دارد گذار از چنین مسائلی است.
صادقیان توضیح داد: اگر یک نمونۀ موفق در موضوع بحران آلودگی هوا در جهان بتوان نام برد، قطعاً کشور مکزیک است. شهر مکزیکوسیتی از نظر آلودگی هوا یک وضعیت بحرانی و شدید داشت. آلودگی آن زبانزد دنیا بود اما توانست با برنامه از این مسئله عبور کند و به سلامت و پاکی هوا برسد. اکنون، شهروندان مکزیکوسیتی در یک وضعیت ایده‌آل هوایی زندگی می‌کنند.
این مقام ادارۀ محیط‌زیست بیان کرد: آلودگی ناشی از صنایع یا متأثر از گرد و غبار بسیاری از کشورهای دنیا را درگیر کرده است. اما کشورها برنامه‌های منسجم و دقیقی دارند. ما هم در این حوزه بسیار نیازمند برنامه هستیم. برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در مدیریت و مهار آلودگی هوا همان مسیری است که ما را از وضعیت فعلی نجات می‌دهد.
رئیس ادارۀ امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان با نظر به وظایف این سازمان گفت: ما براساس وظایفمان در قالب قوانین هوای پاک و دیگر آیین‌نامه‌های اجرایی مدیریت پدیدۀ گرد و غبار عمل می‌کنیم. در بخش صنایع ذکر کردم که تمام واحدهای اقتصادی پایش می‌شوند. در حوزۀ صنایع بزرگ اقدامات ما قابل‌قبول بوده است، اما این پایان ماجرا نیست.
او افزود: در حال حاضر، یکی از معضلات بزرگ ما در مدیریت آلودگی هوای اصفهان کلونی‌ها و واحدهایی است که در مسیر تولید خود هنوز به روش‌های سنتی پایبندند. بدون زیرساخت و تأمین اعتبار به این واحدهای کوچک‌تر نمی‌توان سامان داد. درباب حل واحدهای اقتصادی سنتی باید بگویم که حرکت کند بوده است. برای نمونه، بر مراکز تولید آجر، ریخته‌گری سنتی و دیگر کارگاه‌های درون‌شهری از بعد زیست‌محیطی چندان نظارتی وجود ندارد. در دو سال اخیر برای ساماندهی این واحدها اقداماتی صورت گرفته، اما پاسخ‌گو و کافی نبوده است.
نصف جهان؛ آلوده‌ترین شهر ایران
علی صالحی، سخنگو و عضو هیئت‌رئیسۀ شورای اسلامی شهر اصفهان نیز درخصوص مسئلۀ آلودگی هوای اصفهان به خبرنگار ایسنا گفت: تأمل در مؤلفه‌های اصلی حیات در اصفهان، مانند هوا، شاید یکی از اصلی‌ترین و اضطراری‌ترین مسائلی است که باید به آن عنایت کنیم. حفظ تمدن چندهزارسالۀ نصف جهان به آن وابسته است.
او با درنگ در مسائلی چون آب، هوا و فرونشست بیان کرد: وقتی دربارۀ آب و احیای زاینده‌رود صحبت می‌کنیم نگاهمان تفرجگاهی نیست و وقتی از آلودگی هوا حرف می‌زنیم به دنبال کیفیت یک زندگی تجملاتی نیستیم. مطالباتی که در این عرصه بیان می‌شود، درواقع حداقل‌هایی است که حفظ تمدن چندهزارساله از مسیر آن می‌گذرد. حفظ میراث اصفهان که به امانت در دستان ماست، به همان مؤلفه‌های اولیه نیاز دارد.
سخنگوی شورای اسلامی شهر اصفهان اظهار کرد: بی‌توجهی نمایندگان مردم، یعنی مسئولان شهری، استانی و ملی در قبال مسائل بنیادین اصفهان، مانند آلودگی هوا، به نابودی میراث ارزشمند آن منجر می‌شود. در صورت ادامه این روند زیست‌پذیری اصفهان در فلات مرکزی از بین می‌رود. مسئلۀ اصفهان فقط مسئلۀ این دیار نیست، چراکه اگر مشکلی پیش بیاید پیامدش در سراسر ایران‌مان تاثیرگذار خواهد بود. یکی از این مباحث ریزگردهای برآمده از اراضی استان ازجمله تالاب گاوخونی است.
عضو هیئت‌رئیسۀ شورای اسلامی شهر اصفهان توجه به کیفیت هوای اصفهان را مسئله‌ای اساسی دانست و توضیح داد: آلاینده‌های جوی در پاییز و زمستان سال‌هاست که به یکی از مسائل شهر اصفهان تبدیل شده‌اند. در روزهای دیگر سال و در مقطعی که اکنون به سر می‌بریم نیز وضعیت چندان مطلوبی نداریم. همین تابستان ۱۴۰۳ شاهد روزهای قابل‌توجهی بودیم که آلودگی هوای اصفهان به مرزهای هشدار رسید.
صالحی با تأمل در این نکته که هرچه به سال‌های اخیرمی‌نگریم، تعداد روزهای هوای پاک نیز کمتر شده است، بیان کرد: بر همین اساس، اصفهان در حدود سه سال اخیر، آلوده‌ترین شهر ایران شناخته می‌شود. درباب منشاء این آلودگی نیز بررسی‌های متعددی انجام شده است. صنایع، مصرف انرژی خانگی و منابع متحرک، چه شخصی و چه عمومی، به‌عنوان سه فاکتور اصلی به شمار می‌آیند که در آلودگی هوای اصفهان نقش دارند.
او با نظر به همان سه عامل بنیادین گفت: صنایع ما در موقعیت درستی قرار ندارند. انرژی مصرفی خانه‌ها مخصوصاً در بخشی از سال نوع مصرفشان در آلودگی هوا نقش دارد. حمل‌ونقل باری، شخصی و عمومی ما نیز به نوسازی، برقی‌کردن و تغییر الگوی مصرف نیازمند است. چه در موضوع هوا و چه در مسئلۀ آب برای جلوگیری از پیامدهای ناگوارتر اولین و مهم‌ترین قدمی که باید برداشته شود، خودداری از بارگذاری‌های جدید است.
سخنگوی شورای اسلامی شهر با نظر به افق توسعۀ شهر اصفهان این‌گونه تبیین کرد: چشم‌انداز توسعۀ اصفهان مبتنی بر گردشگری و اقتصاد تکنولوژیک، فناورانه و دانش‌بنیان است. ظرفیت آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی اصفهان نیز اجازه نمی‌دهد که صنایع بزرگ و آلاینده‌ای مانند پالایشگاه و صنایع وابستۀ آن یا فولادسازی‌ها و صنایع مرتبط با آن در این دیار توسعه پیدا کنند.
عضو هیئت‌رئیسۀ شورای اسلامی شهر اصفهان توضیح داد: می‌خواهم با ذکر نکته‌ای دربارۀ آب اصفهان به هوای اصفهان هم نظر کنم. ما هر میزان آب که به حوضۀ زاینده‌رود منابع آبی جدید اضافه کنیم، نباید از یاد ببریم که بازهم بین میزان منابع و مصارف توازن وجود ندارد. بین این دو فاصۀ زیادی است و نیاز به مراقبت جدی دارد. هر یک لیتری که به حجم منابع اضافه می‌شود، دربرابرش اتفاقاً باید از مصارف کاسته شود، یعنی بارگذاری جدیدی در صنایع، کشاورزی یا هر حوزۀ دیگری نباید انجام شود.
صالحی توضیح داد: در حوزۀ وضعیت آلودگی هوا نیز باید اولین راهکار ما جلوگیری از بارگذاری جدید باشد. متأسفانه شاهدیم که برخی از صنایع آلاینده، مانند پالایشگاه اصفهان، در حال توسعه‌اند. این توسعه حتی اگر در برخی موارد مجوز هم داشته باشد، به‌هیچ‌وجه با وضعیت کنونی اصفهان سازگاری و تناسب ندارد. برای چنین اقداماتی دیگر در اصفهان ظرفیت نداریم.
او از جنبۀ دیگر به مسیر بهبود آلودگی هوا نگاه کرد و گفت: بعد از جلوگیری از بارگذاری‌های جدید یا پیشگیری از این روند فزاینده، باید با آلایندگی‌های فعلی مقابله کرد. در این خصوص می‌توان به گزینه‌های متعددی فکر کرد که هرکدام در جای خود و کارشناسی‌شده مفید است. برای نمونه، برخی صنایع را باید تعطیل کرد، برخی را باید انتقال داد، رفتن صنایع به شعاع ۵۰ کیلومتری ازجملۀ آن راهکارهای میان‌مدت و بلندمدت برای حل آلودگی هوای است.
بارگذاری‌های جدید صنعتی اوضاع را بغرنج‌تر می‌کند
صالحی با تأکید بر اینکه تغییر برخی از الگوهای صنعتی ما نیاز به توجه دارد، اظهار کرد: باید صنایع را با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و زیست‌محیطی اصفهان ازنظر وزش باد و منابع آبی به نقاط سازگارتر انتقال داد. در هر صورت باید فعالیت صنایع در اصفهان همسو با خصایص زیست‌محیطی ما باشد.
این مقام شورای اسلامی شهر اصفهان با نظر به ناوگان حمل‌ونقل گفت: در سال‌های اخیر بیش از ۴۰ درصد بودجۀ اصفهان به مسئله حمل‌ونقل اختصاص یافته است. برنامه‌هایی مانند بازسازی و افزایش اتوبوس‌های شهری، بهره‌برداری از خط دو قطار شهری و بحث رینگ چهارم ترافیکی با مسئلۀ حل آلودگی هوا پیوستگی دارند.
سخنگوی شورای اسلامی شهر اصفهان با تأکید بر فرسودگی برخی وسایل نقلیه توضیح داد: به‌طور مشخص صنایع اصفهان از خودروهای بسیار فرسوده‌ای استفاده می‌کنند. غالباً سرویس کارکنان صنایع در اصفهان قدیمی است و نقش قابل‌توجهی در آلودگی هوا دارند. ناوگان حمل‌ونقل کارکنان و بار کارخانه‌های صنایع به تغییر جدی نیاز دارد. استفاده از ناوگان حمل‌ونقل برقی و به‌روز باید در دستور کار صنایع باشد.
او با اشاره به این نکته که اصفهان کریدور حمل‌ونقل کشور است، ادامه داد: بخش‌هایی که از این کریدور استفاده می‌کنند، باید از ناوگان و سوخت باکیفیت بهره ببرند. البته تحول در خودروهای سواری نیز اهمیت و به حمایت دولت نیاز دارد. امید است که با کمک دولت قدمی بلند و مؤثر برداشته شود.
صالحی توضیح داد: درباب مصرف انرژی خانگی و صنایع کوچک‌تر و کارگاه‌ها نیز ما معضل داریم و باید به سمت ساختمان‌های سازگار با محیط‌زیست برویم. لایحۀ تشویقی شهرداری در شورای شهر اصفهان تصویب شده است. ما برای ساختمان‌هایی که درزمینۀ استفاده از آب خاکستری (آب بازیافتی)، کاهش مصرف انرژی و بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر بتوانند اقدامی داشته باشند، حتماً تخفیف‌های قابل‌توجهی در نظر می‌گیریم.
این مقام شورای شهر اصفهان با تأکید بر اینکه مجموعه‌های اقتصادی و صنعتی باید به مردم کمک کنند، گفت: این کمک باید به سمتی برود که ظرفیت و زیرساخت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر فراهم آید. باید بتوانیم از آفتاب اصفهان در طول ۱۰ یا حتی ۱۱ ماه سال نهایت استفاده را ببریم. کم‌شدن استفاده از سوخت فسیلی در منازل دارای اهمیت است. خود مردم می‌توانند در حمل‌ونقل از دوچرخه استفاده کنند. بازچرخانی آب و استفاده از سوخت تجدیدپذیر در کارگاه‌ها نیز باید موردتوجه جدی قرار گیرد.
عضو شورای اسلامی شهر اصفهان با نظر به این نکته که کشاورزی نیز باید با محیط‌زیست سازگار باشد، اظهار کرد: دربارۀ سه مؤلفۀ صنایع، مصرف انرژی خانگی و منابع متحرک، چه شخصی و چه عمومی، دو دانشگاه صنعتی اصفهان و اصفهان نیز تحقیق کرده‌اند و آنها را در آلودگی وضع موجود شهرمان مؤثر می‌دانند.
صالحی تأکید کرد: راهبردهایی که گذشت را می‌توان در بلندمدت، کوتاه‌مدت یا میان‌مدت مؤثر دانست. همگی به نگاه جدی و عزم راسخ احتیاج دارند. آنچه در دسترس ماست و می‌توان در آنها دگرگونی ایجاد کرد، عوامل بزرگ با تأثیرگذاری زیاد، یعنی صنایع‌اند. صنایعی که در شعاع زیر ۵۰ کیلومتر قرار دارند و ناوگانشان هم بسیار فرسوده است به تغییرات اساسی نیازمدند. همۀ این‌ها باید با محیط‌زیست سازگار شوند. جلوگیری از توسعۀ صنایع بسیار حیاتی است. ما نباید بار جدیدی بر تن نحیف و رنجور شهر که نایی ندارد، تحمیل و اوضاع را بغرنج‌تر کنیم.
ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا به ارتقا نیاز دارند
محمد کوشافر، عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) از منظری دیگر به مسئلۀ آلودگی هوا نگاه کرد و به ایسنا گفت: یکی از ویژگی‌های آلودگی هوا در اصفهان ناهمگنی آن است. این ناهمگنی ازنظر نوع آلودگی، جنس، منشاء، زمان و مکان و منبع تولید و نحوۀ پراکنش آن در سطح شهر حائز اهمیت و نیازمند بررسی است.
او در ادامه اظهار کرد: ارتباط آلاینده‌ها با اقلیم را هم نباید از نظر دور داشت. ازطرفی، حیاتی است که به ارتباط بین بحران آب و آلودگی هوای اصفهان توجه داشته باشیم؛ چراکه هم‌اکنون بخشی از آلودگی هوای اصفهان متأثر از بحران آب اصفهان است و بحران آب نیز از بارگذاری و رشد نامتناسب با ویژگی‌های سرزمین نشأت می‌گیرد.
این پژوهشگر محیط‌زیست افزود: منابع آلاینده اصفهان در دو دسته درخور بررسی است. دستۀ نخست بیشتر مرتبط با خاک است. در نگاه به این دسته می‌توان از بستر خشک زاینده‌رود، تالاب گاوخونی و اراضی فرسایش‌پذیر، چه درون و چه بیرون از استان، نام برد. تمامی این عرصه‌ها در فعال‌شدن کانون‌های گرد و خاک نقش دارند. در اینجاست که ارتباط آلودگی هوای اصفهان متأثر از بحران آب این منطقه تبیین می‌شود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) دستۀ دوم آلودگی‌ها را این‌گونه واکاوی کرد و گفت: آلودگی‌های دستۀ دوم را باید تحت‌تأثیر صنعت و خودرو دانست. وقتی از خودرو می‌گوییم، لزوماً خودروهای شخصی مردم را در نظر نداریم. وزن قابل‌توجهی از این آلودگی به خودروهای بخش صنعت مربوط می‌شود.
او یادآور شد: آلودگی‌هایی که از جنس خاک و فعالیت کانون‌های فرسایش خاکی‌اند، غالباً در فصول گرم یا نیمۀ اول سال بهتر درک می‌شوند. اما در فصول سرد یا نیمۀ دوم سال آلودگی‌های ناشی از صنعت و خودرو برای همگان ملموس‌تر است. هرچند نباید نادیده گرفت که در فصل گرم هم آلودگی‌های ناشی از صنعت برقرار است و حذف نمی‌شود.
این پژوهنده از منظری دیگر به ارتباط میان دو دسته آلودگی‌های یادشده نظر کرد و توضیح داد: نباید فراموش کرد که آلودگی هوای برآمده از بحران آب فقط با ویژگی‌های اقلیمی ارتباط ندارد. درواقع، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم متأثر از وضعیت بارگذاری‌ها در حوضۀ زاینده‌رود نیز است.
او بیان کرد: اگر در اصفهان یا هر نقطۀ دیگر از کشورمان بخواهیم آلودگی هوا را درست و کارآمد مدیریت کنیم، دستیابی به آمار و اطلاعات دقیق از پایه‌های اصلی برنامه‌ریزی در این حوزه به شمار می‌آید. بر این اساس، سامانۀ سنجش کیفیت هوای اصفهان باید یک سامانۀ قابل‌قبول و قوی باشد.
کوشافر با نظر به ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در اصفهان اظهار کرد: این ایستگاه‌ها در چند نقطۀ اصفهان قرار دارند و براساس سیستم AQI کیفیت هوا را به ما نشان می‌دهند. این سامانه تعدادی از آلاینده‌ها را محاسبه و میانگین آلودگی هوا را منتشر می‌کند.
این فعال محیط‌زیست شهرمان ادامه داد: در بررسی شاخص‌های این سامانۀ سنجش که در دسترس عموم است، پی می‌بریم که در بسیاری از روزهای سال و در بیشتر ایستگاه‌ها معمولاً یک آلاینده، یعنی ذرات معلق ۲.۵ میکرون گزارش می‌شود.
بودجه هست، اما برای حل آلودگی هوا نیست!
این پژوهشگر محیط‌زیست با تأکید بر اینکه در سال‌های اخیر و متمادی ذرات معلق ۲.۵ میکرون آلایندۀ مسئول اصفهان معرفی شده است، گفت: این در حالی است که ما باید بتوانیم میزان دیگر آلاینده‌ها را نیز با دقت قابل قبول اندازه‌گیری کنیم. برای نمونه، باید بگویم که مدت نسبتاً کوتاهی است که دو ایستگاه در شهر اصفهان آلایندۀ ازن را هم گزارش می‌کنند. شایان توجه است که اکنون در برخی مواقع مقدار ازن از ذرات معلق ۲.۵ میکرون هم بالاتر می‌رود.
او با تأکید بر اینکه ازن به‌راحتی با حواس ظاهری درک نمی‌شود و مواجهۀ ما با آن عادی به نظر می‌رسد، چنین افزود: بااین‌همه، استنشاق ازن مضر است. این مسئله، الزام ارائۀ کامل شاخص کیفیت هوا را از سوی مقامات مسئول دوچندان می‌کند.
کوشافر در تکمیل بحث آلایندۀ ازن یادآور شد: ازن یک آلایندۀ ثانویه است که از ترکیب آلودگی‌های موجود به ویژه در شهرهای صنعتی، شرایط گرم و شدت بالای تابش نور خورشید ایجاد می‌شود. اندازه‌گیری و گزارش ازن در هوای اصفهان به‌تازگی انجام شده اما به این معنا نیست که در سال‌های قبل ازنی در هوای شهر نبوده است. درواقع، ازن ازطرف مراجع مسئول اندازه‌گیری یا گزارش نمی‌شد. این مسئله می‌تواند دربارۀ هر نوع آلایندۀ دیگری صدق کند. یعنی اکنون از برخی آلاینده‌ها بحث نمی‌شود، اما شاید وجود داشته باشند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان) با تأکید بر اینکه فقط دو ایستگاه در اصفهان میزان ازن را گزارش می‌کنند، توضیح داد: برای تحلیل بهتر باید ایستگاه‌هایی که قابلیت تشخیص این آلاینده را دارند، بیشتر کرد. البته می‌دانیم که آلودگی هوای اصفهان ناهمگن و ممکن است در منطقه‌ای این شاخص بالا باشد، اما در منطقه‌ای دیگر متفاوت یا مقدار کمتری باشد. به‌هرروی، ما باید ازن را هم اندازه‌گیری کنیم.
او در ادامه اظهار کرد: یکی دیگر از آلاینده‌هایی که مخصوصاً در روزهای پرگرد و غبار آن را می‌بینیم، ذرات معلق ۱۰میکرون هستند. این آلاینده را نیز بسیاری از ایستگاه‌ها گزارش نمی‌کنند. روزهایی که به هر دلیل ازجمله وجود ذرات خاک یا حتی ذرات حاصل از احتراق، آلودگی در هوا فراوان است، آلاینده‌ای چون ذرات معلق ۱۰میکرون می‌تواند آلایندۀ مسئول شود. بنابراین، اگر ایستگاهی خاموش باشد یا به هر دلیلی انواع آلاینده‌ها را نشان ندهد، درواقع سنجش ایستگاه ناقص است و نشانگر وضعیت واقعی کیفیت هوای اصفهان نیست.
این مدرس دانشگاه تأکید کرد: در جمع‌بندی این بحث باید بگویم که در حال حاضر سنجش کیفیت هوای اصفهان با اشکالاتی مواجه است و خاموش‌بودن نشانگر برخی از آلاینده‌ها در تعدادی از ایستگاه‌ها همان ضعف بزرگ آن محسوب می‌شود. گفته می‌شود که این اشکال به‌خاطر کمبود بودجه است. اگر به‌راستی اراده‌ای برای گذار از این معضل وجود دارد، باید راه‌حلش را نیز پیدا کرد. در شرایطی که برای برخی امور بودجه تأمین می‌شود و اعتبارات وجود دارد، لازم است برای مدیریت آلودگی هوا هم بودجه‌ای در نظر بگیرند. آلودگی هوا با سلامت مردم در پیوند است و بدون تردید باید بودجه‌ای مناسب به آن تعلق گیرد.
ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا را خاموش نمی‌کنیم
نقدهای محمد کوشافر را با علی قاسم‌زاده، شهردار اصفهان، در میان گذاشتیم. قاسم‌زاده نیز در گفت‌وگو با ایسنا و با تأکید بر شفاف‌بودن ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوای اصفهان پاسخ داد: به‌طورکلی، باید بگویم که تعداد ایستگاه‌های ما محدود است. بخشی از ایستگاه‌ها در اختیار ما و بخشی نیز در اختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست استان قرار دارد. ایستگاه‌های شهرداری را هرگز خاموش نمی‌کنیم و با شفافیت کامل اطلاعاتشان را در اختیار مردم می‌گذاریم.
او ادامه داد: در کنار شفافیت، حساسیت این دستگاه‌های سنجش کیفیت هوا را افزایش داده‌ایم. آنالیزی هم که دستگاه‌ها ارائه می‌دهند، بسیار گسترده‌تر از تعدادی است که پیش از این در شهر اصفهان شاهد بودیم. منتها همین وضعیت فعلی هم گویا نیست و ما کمبودهایی داریم.
شهردار اصفهان با نظر به کمبودهای فعلی توضیح داد: اخیراً با توجه به همین کمبودی که ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا در اصفهان دارند، با یک شرکت دانش‌بنیان به گفت‌وگو وارد شده‌ایم. بر این اساس، تلاش می‌کنیم که به‌جای ۱۳ یا ۲۰ نقطه در شهر، ۲۰۰ تا ۳۰۰ نقطه را بتوانیم به‌صورت آنلاین و لحظه‌ای از روی سامانۀ پایش کیفیت هوا مشاهده کنیم. همچنین آنالیز داده‌ها برای همگان دردسترس باشد.
قاسم‌زاده با ذکر این نکته که امید است امکان یادشده به‌زودی در شهر اصفهان فراهم آید، افزود: باید بگویم که حدود دو هفتۀ پیش مذاکرات شهرداری با آن شرکت دانش‌بنیان انجام و موافقت‌های اصولی نیز حاصل شده است. در حال حاضر، تیم فنی شهرداری و شرکت در حال گفت‌وگو هستند تا شرایط به‌منظور ایجاد یک مرکز دادۀ قوی و نو درزمینۀ کیفیت هوای اصفهان مهیا شود. برای ایجاد یک نرم‌افزار تجزیه و تحلیل نیز باید این روابط ادامه پیدا کند.