کشف عامل خطر جدید برای نارسایی مزمن کلیه

فائزه فیروزپور، پزشک عمومی و کارشناس سلامت: یافته‌های مطالعه‌ای که در کنگره جمعیت آترواسکلروز اروپا (۲۶ تا ۲۶ مه/۶ تا ۹ خرداد ۱۴۰۳) ارائه شد، نشان داد سطوح بالای لیپوپروتئین (چربی خون)، خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.
نارسایی مزمن کلیه به وجود آسیب کلیوی و نرخ فیلتراسیون گلومرولی کمتر از ۶۰ میلی گرم بر دسی‌لیتر و ادامه‌دار برای مدت سه ماه یا بیشتر، اطلاق می‌شود. از آن جایی‌که نارسایی مزمن کلیه پیشرفته در نهایت نیازمند درمان جایگزینی از طریق دیالیز یا پیوند کلیه است. با توجه به این که علل مختلفی؛ از جمله بیماری دیابت، فشارخون، کلیه دارای کیستیک، بیماری قلبی، آترواسکلروز (تصلب شرایین)، چاقی و مصرف سیگار می‌تواند باعث ایجاد نارسایی مزمن کلیه شود، شناسایی و مدیریت عوامل خطر ایجاد بیماری از اهمیت بالایی برخوردار است.

شواهد ژنتیکی مبنی بر ارتباط بین چربی خون بالا و بیماری‌های قلبی عروقی؛ از جمله سکته قلبی، تنگی دریچه آئورت، بیماری شریان محیطی و سکته قلبی ایسکمیک وجود دارد و با توجه به ارائه جدید محققان در کنگره ۲۰۲۴ انجمن آترواسکلروز اروپا، بیماری مزمن کلیه نیز به موارد فوق اضافه شد. به گفته دکتر آن لانگستد (Dr Anne Langsted) از دانشگاه کپنهاگ دانمارک: افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی در صورتی که چربی خون بالا داشته باشند و درمان شوند می‌توانند سایر عوامل خطر بیماری را نیز کاهش دهند.

در نتایج حاصل از مطالعه‌ یادشده که روی ۱۰۸ هزار و ۴۳۹ نفر از جمعیت کوپنهاگ انجام و ضمن ارائه در کنگره مذکور در ۲۹ می ۲۰۲۴ در مجله مد اسکیپ/ Medscape نیز منتشر شد، افزایش سطح چربی خون پلاسما باعث کاهش نرخ فیلتراسیون گلومرولی می‌شود. در واقع داده‌ها حاکی از آن بود که هر ۵۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر افزایش در سطح چربی خون، حداقل ۲۵ درصد باعث افزایش خطر بیماری مزمن کلیوی می‌شود.

در گذشته تصور بر این بود که علت افزایش چربی خون، بیماری مزمن کلیه است؛ اما گروه تحقیقاتی به سرپرستی لانگستد این فرضیه را مطرح کرد که برعکس است و سطح افزایش یافته چربی خون باعث افزایش خطر بیماری مزمن کلیوی می‌شود.

به گفته جرالد واتس (Gerald Watts) پروفسور متخصص داخلی از دانشگاه استرالیا احتمالاً رابطه دو طرفه بین سطح چربی خون و بیماری مزمن کلیه وجود دارد؛ افزایش سطح چربی خون به خودی خود برای شروع بیماری مزمن کلیوی کافی نیست و به عامل دیگری نیاز است که در نهایت فرد وارد این چرخه معیوب شود.

اگرچه سازوکار ارتباط چربی خون با بیماری مزمن کلیوی نامشخص است؛ احتمالاً هنگامی که لیپوپروتئین پس از جدا شدن از کلسترول مجدداً با چگالی کم جذب می‌شود، به لوله‌های کلیوی آسیب می‌رساند.

در بسیاری بیماران نارسایی مزمن کلیوی، علل ثانویه‌ باعث پیشرفت بیماری گاه با فعالیت بیماری اولیه ارتباطی ندارد. این علل شامل فشار خون بالا، هایپرتروفی گلومرولی، رسوب کلسیم فسفات و سطح افزایش یافته چربی خون است. تایید نقش بیماری‌ زای این عوامل ثانویه به این دلیل مهم است که برخی قابل درمان بوده و پیش‌آگهی بیماری را بهبود می‌بخشد.

چربی خون بالا در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، به ویژه در بیماران مبتلا به سندرم نفروتیک (مجموعه علائم به دلیل اختلالات کلیوی) از بیماری های مربوط به کلیه شایع است. این چربی خون بالا، علاوه بر تسریع پیشرفت آترواسکلروز، می‌تواند موجب پیشرفت بیماری کلیوی نیز شود.

یافته‌ها حاکی از این است که بیماران کلیوی مبتلا به سندرم نفروتیک، بیشتر از گروه کنترل در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی آترواسکلروتیک هستند؛ به ویژه اگر سایر عوامل خطر قلبی عروقی نیز وجود داشته باشد. همچنین مشاهدات تجربی در افراد مبتلا به بیماری کلیوی نشان داد چربی خون بالا به واسطه آثار مستقیم بر سلول‌های مختلف کلیه، می‌تواند باعث آسیب کلیوی شود که «فرضیه سمیت یا چربی کلیوی» نام دارد. این یافته‌ها تاکید دیگری بر لزوم کاهش سطح لیپید در بیماران نارسایی مزمن کلیوی است.

اگرچه داده‌ها نشان داده که اگر بیمار به شکل اساسی با دیالیز درمان نشود، درمان با استاتین، خطر نارسایی کلیه را کاهش نمی‌دهد.

دستورالعمل خاصی برای زمان دقیق ارزیابی چربی خون بیماران نارسایی کلیوی وجود ندارد، توصیه می‌شود، پزشک عمومی آزمایش های کامل چربی خون را در زمان تشخیص بیماری کلیوی درخواست دهد. در صورتی که چربی خون بیمار طبیعی باشد، طی دوره بیماری، هر سه ماه باید آزمایش چربی خون کنترل شود. در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، درمان چربی خون در درجه اول مبتنی بر درمان بیماری زمینه‌ای کلیوی است.

اصلاح شیوه زندگی؛ از جمله بهبود رژیم غذایی، افزایش فعالیت بدنی، سیگارنکشیدن و کاهش وزن به عنوان خط اول درمان چربی خون به بیماران توصیه می‌شود. رژیم غذایی که جهت کنترل چربی خون بالا توصیه می‌شود بر مبنای کاهش دریافت اسید چرب اشباع شده و چربی ترانس است. همچنین توصیه می‌شود، بیمار چربی اشباع نشده، فیبرها و استرول‌های گیاهی، پروتئین سویا و آجیل‌های درختی را به رژیم غذایی خود اضافه کند. کاهش چربی اشباع‌شده به میزان هفت درصد کالری دریافتی و محدود کردن کلسترول به ۲۰۰ میلی‌گرم در روز، سطح کلسترول ال دی ال را ۹ تا ۱۲ درصد کاهش می‌دهد.

فعالیت فیزیکی به صورت ورزش هوازی متوسط حداقل سه روز در هفته و در هر نوبت حداقل ۹۰ دقیقه یا ورزش هوازی شدید حداقل سه روز در هفته و هر نوبت حداقل ۷۵ دقیقه توصیه می‌شود. در مطالعه‌ای بیان شد که پیاده‌روی به مدت یک ساعت در پنج روز از هفته می‌تواند باعث بهبود معنی دار سطح چربی خون شود.

شروع درمان دارویی با استاتین به صورت انتخابی در بیماران انجام می‌شود و برای تنظیم دوز دارو بیمار باید ۴ تا ۱۲ هفته پس از شروع درمان، چربی خون ناشتا را اندازه گیری کند. سپس برای بررسی پاسخ به درمان، هر ۳ تا ۱۲ ماه سطح چربی خون پلاسما کنترل شود.

با اینکه طول مدت درمان بستگی به پاسخ فرد به درمان بیماری زمینه‌ای کلیوی دارد، در صورتی که نارسایی مزمن کلیوی فرد درمان شود، می‌توان درمان با استاتین را قطع کرد ولی در صورتی که بیمار آلبومینوری مداوم داشته باشد یا سطح فیلتراسیون گلومرولی کمتر از ۶۰ باشد، توصیه می‌شود استاتین ادامه پیدا کند.

نارسایی مزمن کلیه به عنوان یک بیماری با علل مختلف شناخته می‌شود، درمان این بیماری مستلزم رویکردی چندجانبه مبتنی بر کنترل و مدیریت تمام فاکتورهای خطر شامل فشارخون بالا، فسفات بالا، پتاسیم بالا، کم خونی بیماری مزمن، کمبود ویتامین دی و غیره است. بنابراین شناسایی عامل خطر جدیدی چون چربی خون بالا که درمان آن شناخته شده می‌تواند در بهبود پیش آگهی بیماران نارسایی کلیه موثر باشد.