خیز دوباره مرد شماره یک رفت‌وبرگشت؛ بی‌ثباتی دوباره به عراق باز خواهد گشت؟

اکو ایران: مقتدی صدر، روحانی شیعه قدرتمند عراقی، دو سال پس از یک شکست بزرگ و در نهایت مرگبار برای تشکیل دولتی بدون رقبای شیعه خود، در حال فراهم کردن زمینه برای بازگشت سیاسی است.

به گفته منابع متعدد، مقتدی صدر، روحانی شیعه قدرتمند عراقی، دو سال پس از یک شکست بزرگ و در نهایت مرگبار برای تشکیل دولتی بدون رقبای شیعه خود، در حال فراهم کردن زمینه برای بازگشت سیاسی است.

ناظران می‌گویند بازگشت او که احتمالاً برای انتخابات پارلمانی ۲۰۲۵ برنامه ریزی شده است، می‌تواند نفوذ فزاینده رقبا از جمله احزاب شیعی عراق و جناح‌های نزدیک به جمهوری اسلامی ایران را تهدید و ثبات نسبی اخیر عراق را تضعیف کند.

با این حال، بسیاری از جمعیت اکثریت شیعه عراق احتمالاً از ظهور مجدد صدر استقبال می‌کنند، به‌ویژه توده‌هایی که اکثراً پیروان فقیر و متدین او هستند که او را به عنوان قهرمان ستمدیدگان می‌دانند.

خبرگزاری رویترز برای این ماجرا با بیش از ۲۰ نفر از جمله سیاستمداران شیعه در جنبش صدر و جناح‌های رقیب، روحانیون و سیاستمداران در شهر مقدس شیعیان نجف و مقامات دولتی و تحلیلگران گفتگو کردخ است. اکثر آن‌ها به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند.

یک قانونگذار سابق صدریست گفت: «این بار، جنبش صدری برنامه‌های قوی‌تری نسبت به دور قبل برای کسب کرسی‌های بیشتر برای تشکیل دولت اکثریت دارد.»

صدر در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۱ پیروز شد، اما به قانونگذاران خود دستور داد استعفا دهند، سپس سال بعد پس از اینکه احزاب شیعه رقیب تلاش او برای تشکیل دولت اکثریت را تنها با احزاب کرد و مسلمان سنی خنثی کردند، «کناره‌گیری نهایی» از سیاست را اعلام کرد.

صدر که از زمان تهاجم به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۰۳ در عراق از چهره‌های برجسته به شمار می‌رود، از نفوذ جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در عراق انتقاد کرده است.

ایران مشارکت صدر در سیاست را برای حفظ نظام سیاسی تحت تسلط شیعیان عراق در درازمدت مهم می‌داند، اگرچه تهران آرزو‌های او را برای به رسمیت شناختن به‌عنوان مسلط‌ترین نیرو رد می‌کند.

ایالات متحده که پس از اعلام جنگ مقدس صدر در سال ۲۰۰۴ با نیرو‌های او جنگید، او را تهدیدی برای ثبات شکننده عراق می‌داند، اما او را به‌عنوان یک نیروی مورد نیاز ضد نفوذ ایران می‌داند.

بسیاری از عراقی‌ها معتقدند بدون توجه به اینکه چه کسی در قدرت است، شکست خورده‌اند، در حالی که نخبگان ثروت نفتی کشور را می‌دزدند.

از ماه مارس، صدر به کانون توجهات بازگشته است.

ابتدا، او دیداری نادر با آیت الله علی سیستانی، روحانی برجسته مورد احترام میلیون‌ها شیعه که نقشی محوری در پایان دادن به درگیری‌های مرگبار بین شیعیان در سال ۲۰۲۲ داشت، برگزار کرد.

به گفته شش تن از اعضای جنبش صدر، هواداران صدر ملاقات ۱۸ مارس را با سیستانی، که فراتر از جنگ سیاسی عراق است و معمولاً با سیاستمداران ملاقات نمی‌کند، به عنوان یک تأیید ضمنی تفسیر می‌کنند.

یکی از روحانیون نزدیک به سیستانی گفت که صدر درباره بازگشت احتمالی به زندگی سیاسی و مجلس صحبت کرد و «این جلسه مهم را با نتیجه مثبت ترک کرد.» دفتر سیستانی به درخواست اظهار نظر پاسخ نداده است.

چند روز پس از این نشست، صدر به قانونگذاران خود که در سال ۲۰۲۱ استعفا دادند، دستور داد تا جمع شوند و دوباره با پایگاه سیاسی جنبش ارتباط برقرار کنند.

یکی از نزدیکان به صدر گفت که او سپس نام سازمان خود را به جنبش ملی شیعه تغییر داد، یک حمله به جناح‌های شیعه رقیب که او آن را غیر وطن‌دوست و وابسته به خارج می‌داند و همچنین تلاشی برای بسیج بیشتر پایگاه خود در راستای خطوط فرقه‌ای.

حمزه حداد، یک تحلیلگر عراقی و همکار مدعو در شورای اروپا در این باره گفت: «البته، زمانی که گروه‌های بیشتری در حال موازنه قدرت هستند، همیشه خطر بی‌ثباتی بیشتر است، به ویژه زمانی که آن‌ها مسلح هستند. اما صدری‌ها باید در بازگشت خود کمتر خصمانه باشند.»

او گفت: «احزاب سیاسی می‌دانند که تقسیم قدرت بهتر از از دست دادن آن است.»

یک سیاستمدار ارشد جنبش صدر گفت که این جنبش ممکن است به دنبال متحد شدن با برخی از جناح‌های شیعه حاکم، مانند نخست وزیر محبوب محمد شیعه السودانی باشد، در حالی که دیگران از جمله قیس الخزعلی، رقیب سرسخت او، رهبر گروه سیاسی و نظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران، گروه عصائب اهل الحق را منزوی کند.

عضو ارشد جنبش صدر گفت: «گروه‌هایی در این چارچوب وجود دارند که ما با آن‌ها روابط طولانی مدت داریم و می‌توانیم قبل یا بعد از انتخابات با آن‌ها متحد شویم. چیزی که ما نمی‌پذیریم این است که با شبه نظامیان فاسد معامله کنیم.»

در شهر صدر، پایگاه گسترده و فقیرانه صدر در سمت شرقی بغداد، بسیاری از حامیان منتظر بازگشت او هستند به این امید که این امر بتواند به مشاغل و خدمات تبدیل شود.

طالب موهاوی، پدر ۳۷ ساله سه فرزند که منتظر پاس درخواست استخدام یک شغل دولتی بود، گفت: «این شهر از صدر حمایت می‌کند و فکر نمی‌کنم که او پس از تمام فداکاری‌هایی که برایش انجام داده‌ایم، ما را فراموش کند. او باید وقتی برگشت همه چیز را تغییر دهد.»