تماشا کنید: چه می‌کند امارات با این بندر جبل‌علی! / ایران، فعلا تماشاچی جنگ بنادر

سید حمزه صالحی: در یک دهه گذشته توسعه زیرساخت‌ها در جهان و گسترش رقابت‌های ژئواکونومیک تبدیل به یکی از مهم‌ترین ارکان رقابت‌های جهانی و بین‌المللی شده است. یکی از اصلی‌ترین نمادهای رقابت‌های زیرساختی توسعه بندرهای کانتینری است که در اصطلاح از آن به «جنگ بنادر» هم تعبیر می‌شود. منطقه خاورمیانه و به‌طور خاص خلیج‌فارس یکی از مناطق اصلی جهان است که در آن جنگ بنادر به شکل روشنی جریان دارد. کشورهای امارات، عربستان و عمان و حتی قطر در این زمینه فعالیت بسیار شدیدتری دارند و صاحب برترین بنادر جهان هستند. این موضوع زمانی بسیار بااهمیت می‌شود که بدانیم بیش از چهارپنجم تجارت کالایی جهان از طریق دریا انجام می‌شود.

بندر جبل‌علی امارات متحده عربی یکی از بهترین بنادر جهان است و دروازه‌ای است که تجارت را در سراسر منطقه و فراتر از آن امکان‌پذیر کرده است. این بندر که در خط ساحلی جبل علی، در حدود 35 کیلومتری جنوب غربی شهر دبی واقع‌شده است در سال 1979 افتتاح شد و بعد به‌مرور بیشتر توسعه پیدا کرد.

بندر جبل‌علی که در یک نگاه کلان جهانی بین بندر روتردام هلند و بندر سنگاپور واقع‌شده است، بزرگ‌ترین بندر منطقه و مرکز توزیع حیاتی و مجرای تجارت جهانی است. این بندرگاه دارای ظرفیت بی‌نظیری برای جابجایی کشتی‌های کانتینری عظیم است که ارتباطات تجاری را تسهیل می‌کند. این بندر با داشتن 9665 مترمربع فضای سردخانه پیشرفته، خدمات مربوط به محموله‌های فاسدشدنی را متناسب با نیازهای ذخیره‌سازی تخصصی آن‌ها ارائه می‌دهد. این امکانات پیشرفته تضمین بسیار حیاتی برای حمل‌ونقل ایمن کالاهای حساس و ظریف است. پایانه باربری عمومی این بندر 1.4 میلیون مترمربع مساحت دارد که شامل 27 اسکله است که عمق نزدیک به اسکله‌ها 15 متر است. این زیرساخت چشمگیر باعث شده است که کشتی‌های باری بزرگ و غول‌پیکر با نهایت سهولت در این بندر پهلو بگیرند.

به‌عبارت‌دیگر این بندر می‌تواند کشتی‌هایی با طول 400 متر را در خود جای دهد و سالانه حدود 14 میلیون TEU (واحد معادل بیست فوت) را جابجا می‌کند که ظرفیت بالقوه آن نزدیک به 19 میلیون TEU است.

این بندر برای نزدیک به سه دهه سال متوالی به‌عنوان بهترین بندر دریایی خاورمیانه انتخاب‌شده است. همچنین به‌عنوان یک هاب چندوجهی یکپارچه که یک اتصال دریایی، هوایی و زمینی را برقرار کرده عمل می‌کند. اتصال جاده‌ای عالی این بندر و نزدیکی به خط مترو دبی و فرودگاه‌های اصلی این شهر گزینه‌های حمل‌ونقل چندوجهی کارآمد آن را تضمین می‌کند. جبل‌علی دارای امکانات لجستیکی گسترده‌ای است که نقشی حیاتی در اقتصاد امارات دارد. درواقع این بندر نقشی اساسی درحرکت دبی به‌سوی اقتصادی جهانی داشته است و به سنگ بنای چشم‌انداز تجارت بین‌المللی این منطقه تبدیل‌شده است. نمود بارز ارائه خدمات این بندر در خلیج‌فارس، شبه‌قاره هند و بازارهای آفریقا بیشتر متبلور شده است. جبل‌علی با بیش از 80 سرویس حمل‌ونقل هفتگی بیش از 150 بندر را در سراسر جهان را به هم متصل می‌کند. همچنین دسترسی یکپارچه به بیش از 180 خط کشتیرانی را ارائه می‌دهد که به معنی اتصال به بیش از 3.5 میلیارد مصرف‌کننده در سراسر جهان است. این بندر علاوه بر این‌یک کریدور اختصاصی گمرکی هوای دریا دارد که انتقال محموله از دریا به هوا را در عرض 45 دقیقه ممکن می‌کند.

جدا از این موارد در مجاورت این بندر، منطقه آزاد جبل‌علی قرار دارد که یک اکوسیستم تجاری جذاب است و از 9500 شرکت از 130 کشور جهان میزبانی می‌کند. این موضوع باعث ایجاد انگیزه‌های زیادی شده و یک محیط مناسب برای کسب‌وکارها در منطقه ایجاد کرده است. درنهایت اینکه بندر جبل علی همواره در حال تکامل است تا نیازهای رو به رشد تجارت و کشتیرانی را برآورده کند. مقامات دوبی با سرمایه‌گذاری‌های مداوم در زیرساخت‌ها و بهینه‌سازی‌های عملیاتی، تلاش مداومی برای ارتقا کارایی و ظرفیت آن به کار بسته‌اند.

البته همان‌طور که اشاره شد تنها بندر جبل‌علی نیست که در منطقه خودنمایی می‌کند. بر اساس گزارش شاخص عملکرد بنادر کانتینری جهان در سال 2021 از 5 بندر برتر جهانی 4 مورد در خاورمیانه بوده‌اند؛ که از آن جمله می‌تواند به بندر ملک عبدالله عربستان، صلاله عمان، حمد قطر و بندر خلیفه ابوظبی اشاره کرد. به‌جز جبل علی در سال 2022 بزرگ‌ترین بنادر کانتینری منطقه شامل جده عربستان، صلاله عمان، ابوظبی امارات و سپس بندرهای ملک عبدالله و دمام در عربستان بوده‌اند.

ظرفیت بندری ایران هم بسیار بالاست و شاید بالاترین در منطقه باشد؛ اما تنها بخش کمی از آن‌ها بالفعل شده‌اند. مهم‌ترین نمود ظرفیت بندری ایران در چابهار است که به دلیل تحریم‌ها و تعلل در اجرایی شدن توافقات با هند برای توسعه این بندر تاکنون رقابت را به بندر گوادر پاکستان باخته است. ایران در شمال و جنوب دارای بنادر بسیار مهمی است و همان‌طور که اشاره شد تداوم طولانی‌مدت تحریم‌ها، کاهش تجارت خارجی کشور و عدم سرمایه‌گذاری مناسب ظرفیت بالقوه آن‌ها را بالفعل نکرده است. در حال حاضر بزرگ‌ترین بندر ایران بندر شهید رجایی در بندرعباس است که بیش از یک‌سوم تجارت دریایی کشور از این بندر انجام می‌شود. ظرفیت آن 6 میلیون TEU است که به‌طور میانگین 2 میلیون TEU (اندکی بیشتر یا کمتر) ظرفیت بالفعل دارد. این در حالی است که در صورت رفع تحریم‌ها و سرمایه‌گذاری در این بنادر، ایران ظرفیت این را دارد که نه‌تنها از عقب افتادن بیش‌ازپیش خود در این رقابت منطقه‌ای جلوگیری کند؛ بلکه ابتکار عمل را در جنگ بنادر در دست بگیرد.