فرزند عبدالکریم سروش: خاتمی خواندن آثار پوپر را توصیه می‎کرد

زمانی که آقای سید محمد خاتمی رییس‎جمهور بودند، توصیه کرده بود که اعضای کابینه کتاب «درس این قرن» کارل پوپر را بخوانند.

سروش دباغ، پسر عبدالکریم سروش با بیان این که پوپر از فیلسوفان مهم قرن بیستم است و عمده شهرتش به‎خاطر ایده‎‎ها و نوآوری‎‎هایی است که در حوزه فلسفه علم داشته است، گفت: اگر بخواهید او را با برخی دیگر از فیلسوفان مهم قرن بیستم نظیر فرگه، ویتگنشتاین، هایدگر و کریپکی مقایسه کنیم، آن جایگاه را ندارد. 

وی افزود: دو فیلسوفی که در قرن بیستم دست بالا را دارند، به گواهی آن‎چه در مقالات و کتاب‎های فلسفی و دپارتمان‎‎های فلسفه دیده می‎شود، ویتگنشتاین و هایدگر هستند؛ اولا به‎خاطر نفوذی که ایده‎‎های آن‎ها در شاخه‎‎های مختلف فلسفه داشته و ثانیا حجم کثیری از مطالبی که در قالب مقاله و کتاب و کنفرانس درباره آراء و اندیشه‎های‎شان نوشته و منتشر می‎شود. از این حیث، منزلت پوپر با این دو فیلسوف متفاوت است. 

گزیده اظهارات سروش دباغ در گفت و گو با هفته نامه پنجره در ادامه می آید:

چنانکه شنیده‎ام زمانی که آقای سید محمد خاتمی رییس‎جمهور بودند، توصیه کرده بود که اعضای کابینه کتاب «درس این قرن» کارل پوپر را بخوانند. از این‎جا می‎توان تأثیر این ایده‎ها را در مدیریت کلان کشور هم دید. به‎نظر من البته بخت یار آقای خاتمی نبود و متأسفانه این ایده‎‎های رهگشا و کارآمد نظیر مهندسی گام به گام و عقلانیت انتقادی نهادینه نشد و راه نیکویی که ایشان در پیش گرفته بود، از جایی متوقف شد و ادامه پیدا نکرد.!

• پوپر خصوصا در دهه‎‎های شصت و هفتاد میلادی به‎خاطر ایده‎‎های نوآورانه‎ای که در حوزه فلسفه علم مطرح کرد، فیلسوف مهم و قابل اعتنایی است. اکنون هم وقتی کسی تاریخ فلسفه علم می‎خواند، گریز و گزیری از خواندن ایده‎‎های او ندارد. البته اهمیت پوپر تنها در این عرصه‎ها نیست. او علاوه‎بر فلسفه علم، ایده‎‎هایی در حوزه فلسفه احتمالات و فلسفه تاریخ و فلسفه سیاست هم مطرح کرده و کتاب بحث‎انگیز «جامعه باز و دشمنان آن» را منتشر کرده است.

مطرح شدن پوپر در ایران بیشتر به سبب ورود رشته فلسفه علم در اوایل انقلاب اسلامی بود. البته قبل از انقلاب نامی از پوپر در کتاب‎ها بود؛ مثلا مرحوم زرین کوب و مرحوم بزرگمهر در آثار تألیفی و ترجمه‎ای خویش به پوپر اشاره کرده بودند، اما مطرح شدن پوپر در ابعاد وسیع برمی‎گردد به سال‎‎های اول انقلاب و انتشار کتاب‎‎هایی چون «علم چیست؟ فلسفه چیست؟ » از دکتر عبدالکریم سروش و همچنین بحث‎‎هایی که ایشان درباره فلسفه علم در دپارتمان‎‎های فلسفه مطرح کرد. 

• دو گونه مواجهه با پوپر در اوایل انقلاب اسلامی رخ داد؛ یکی به‎خاطر نقد او از مارکسیسم است که ابتدا در کتاب «نقدی و درآمدی بر تضاد دیالکتیکی» عبدالکریم سروش مطرح شد. در واقع برای نقد اندیشه‎‎های چپ از ایده‎‎های او استفاده شد که سبب گردید اندیشه پوپر برد زیادی پیدا کند و طنین انداز شود. این اقبال به‎خاطر استفاده از اندیشه‎‎های لیبرالی بود برای نقد سنت چپ که در جای خود و در فضای انقلابی آن زمان مؤثر بود و توانمند؛ خصوصا برای مخاطب ایرانی متضمن ایده‎‎های نو بود. این کتاب ابزار‎های نظری لازم را به کسانی می‎داد که تعلق خاطری به گفتمان چپ نداشتند و نمی‎توانستند خود را در مقابل رقیب تجهیز کنند. این اولین نوع مواجهه با پوپر بود که در سال‎‎های منتهی به انقلاب و سال‎‎های اول انقلاب روی داد. 

• مواجهه‎ای که با پوپر صورت گرفت بیشتر سیاسی بود نه فلسفی؛ یعنی مدافعان ایده ولایت فقیه پس از انقلاب تصورشان این بود که یکی از کسانی که اندیشه‎‎های لیبرالی دارد و باید نقد شود، پوپر است. در ابتدا دکتر فردید در این باب پیشگام بود و بعد از او هم دکتر داوری و دیگران وارد شدند و نقد‎های تندی را متوجه پوپر کردند، اما نقد‎ها بیشتر جنبه سیاسی داشت، تا این‎که جنبه فلسفی داشته باشد. 

• به گواهی آثاری که از ایشان منتشر شد، این مطالب را می‎گویم. وقتی به این ‎روند نگاه می‎کنیم، می‎بینیم این مواجهه بیشتر سیاسی بوده است. ایشان تصور می‎کردند آموزه‎‎های پوپر اندیشه رقیبی است که برای بسط ایده‎‎های لیبرالی از آن استفاده شده است. در عین حال چون بنا داشتند از موضع رسمی جمهوری اسلامی دفاع کنند، بر آن شدند که این فیلسوف و ایده‎هایش را که در فضای اندیشه ایران مخاطب پیدا کرده بود، بکوبند. دلیل بحث‎انگیز شدن پوپر این بود. در مجموع به‎نظرم مواجهه فردید و داوری با پوپر نهایتا سیاسی بود نه فلسفی ؛ هرچند رگه‎‎های فلسفی هم داشت.