سیاست‌های جمعیتی تا اتاق خواب افراد جامعه دخالت می‌کند / نرخ باروری زنان افغانستانی در استان البرز بیشتر از زنان ایرانی است

دانشیار گروه جوانان و مناسبات نسلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه مشوق‌های مالی فرزندآوری بیشترین تاثیر را روی خانواده‌های کم‌درآمد دارد و بر روی خانواده‌های دارای درآمد متوسط و متمول موثر نیست، گفت: علی رغم مشوق‌های فرزندآوری، افزایش جمعیت رخ نداده است و باید توجه شود که کاهش جمعیت یک معلول است نه یک عامل و نمی‌توان معلول را علاج کرد بدون آنکه عوامل موثر در آن را کاهش داد.

 

فروزنده جعفرزاده پور در دومین نشست علمی تخصصی جوانی جمعیت و قدرت نظامی که در صبح امروز دوشنبه در محل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار شد، گفت: در طول تاریخ همواره فکر به جمعیت با فکر به زادآوری و مسائل مرتبط با آن همراه بوده است و در بیانی ساده شاید بشر خود را عاجز از اثرگذاری بر مرگ محتوم می‌دانسته؛ اما راه‌هایی برای کنترل زادآوری همیشه در دسترس بوده است.

 

وی با اشاره به اعلام سازمان ملل که از ۲۰۲۵ تا ۲۱۰۰ نرخ باروری کاهش خواهد یافت، اظهار کرد: تغییرات نرخ باروری در جهان، آسیا، شمال آفریقا و غرب آسیا در مقایسه با جهان با کاهش نرخ جمعیت مواجه خواهد شد و این کاهش نرخ جمعیت ناشی از دو جنبه عوامل کلان شامل سیاست‌ها و قوانین، فرهنگ، وضعیت توسعه یافتگی و عوامل خرد شامل ویژگی‌های فردی، تغییرات سبک زندگی، نگرش افراد و عوامل فردی، است.

 

جعفره زاده پور، با اشاره به سابقه کنترل جمعیت در ایران با بیان اینکه اولین سیاست‌های کنترل جمعیت مربوط به سال ۱۳۴۳ می‌شود، ادامه داد: در اوایل انقلاب ترویج فرزندآوری رخ داد که از سال ۵۸ تا ۶۵ سیاست‌های تشویقی جمعیت اعمال شد و ما با جمعیت گسترده دهه ۶۰ مواجه شدیم.

 

دانشیار گروه جوانان و مناسبات نسلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی اضافه کرد: از سال ۷۵ سیاست‌های کاهش جمعیت و در سال‌های اخیر بر سیاست‌های ترویج فرزند آوری متمرکز شدیم؛ این در حالی است که سیاست‌های جمعیتی بر روی افرادی زیادی از جامعه اثرگذار است و زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ از این رو سیاستگذاران باید به پیامدهای سیاست‌های جمعیتی توجه داشته باشند.

 

وی با تاکید بر اینکه سیاست‌های جمعیتی تا اتاق خواب افراد جامعه دخالت می‌کند؛ از این رو یک شبه نمی‌توان خانواده‌ها را تشویق به فرزندآوری کرد، یادآور شد: برای پذیرش جامعه به فرزندآوری باید بسترهایی فراهم شود.

 

جعفرزاده پور ادامه داد: طبقه بندی باروری استان‌های کشور در سال ۹۹ نشان می‌دهد ۵ استان "گیلان"، "مازندران"، "البرز"، "سمنان" و "تهران"نرخ باروری کمتر از ۱.۳ و استان‌های "یزد"، "کرمانشاه"، "خوزستان"، "خراسان جنوبی" و "سیستان و بلوچستان" نرخ باروری بالاتر از ۲.۱ را دارند.

 

*استان البرز و نرخ فرزندآوری

 

وی با اشاره به اجرای پروژه مطالعاتی در زمینه نرخ بارورز در استان البرز، یادآور شد: استان البرز یکی از استان های خاص کشور است؛ چرا که این استان یک استان مهاجر پذیر است و سرریز جمعیت استان تهران را نیز پذیراست؛ ضمن آنکه جمعیت روز و شب آن نیز متغیر است.

 

وی با بیان اینکه میانگین سن اولین زایمان در این استان نزدیک ۳۰ سال (۲۹.۴۷ سال) است، خاطر نشان کرد: مادران ۳۰ سال اولین زایمان خود را خواهند داشت و نکته مهم درباره این استان این است که نرخ باروری زنان افغانستانی در این استان بیشتر از زنان ایرانی است. این استان هر چند دارای جمعیت جوان است؛ اما جمعیت آن مهاجرانی هستند که برای ایجاد شرایط بهتر زندگی مهاجرت کردند که با عدم یا کاهش حمایت های خانواده و حضور در محیط و شرایط جدید و مصائب مربوط به آن مواجه هستند.

 

این محقق حوزه جمعیت توصیف تاثیر وضعیت رابطه بین نسلی با والدین بر تمایل به فرزندآوری زوج های جوان در استان البرز، علت یابی تاثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به فرزندآوری زوج های جوان استان، فهم تاثیر نگرش به آینده خود بر تمایل به فرزندآوری و فهم عمیق تاثیر نگرش به آینده فرزند بر تمایل به آینده فرزند بر تمایل فرزند آوری را از اهداف اجرای این مطالعات بیان کرد.

 

وی با بیان اینکه در این مطالعات زنان در سن ۱۵ تا ۳۵ سال مشارکت کردند، گفت: علل وضعیت موجود فرزندآوری از دیدگاه پاسخگویان شامل عواملی چون "تغییرات و مشکلات اجتماعی"، "تغییر سبک زندگی"، "مشاهده رفتارهای عصبی در جامعه"، "فضای نا امن در جامعه"، "ضرورت تلاش برای ارتقا مهارت‌های فرزند"، "تغییر فرهنگی و کفایت فرزندان موجود"، "تجربه زیسته افراد و روابط با والدین"، "آینده نامطمئن" و "نگرانی از آینده فرزند" بیان شد.

 

جعفرزاده پور یکی از عواملی که بر روی موضوع جوانی جمعیت اثرگذار است را "گذرگاه های فریز شده دوران جوانی عنوان کرد و در این باره توضیح داد: فرد در دوران جوانی در جامعه شخصیت اجتماعی خود را در قالب اشتغال تعریف می کند و استان البرز جایی که در زمینه اشتغال با چالش های زیادی مواجه است. از سوی دیگر جوان برای عبور از دوران جوانی باید ازدواج کند که شرایط امروز جامعه به گونه ای است که جوان برای عبور از آن با چالیش هایی مواجه است.

 

*بی فرزندی تحمیلی

 

دانشیار گروه جوانان و مناسبات نسلی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی بی فرزندی تحمیلی را یکی از نتایج این طرح تحقیقاتی عنوان کرد و گفت: بی فرزندی تحمیلی به دلیل تغییر سبک زندگی ایجاد می شود که در آن افراد به کیفیت زندگی توجه دارند تا کمیت آن و دلیل دیگر این امر تغییر ارزش فرزندآوری است.

 

به گفته وی در گذشته فرزندآوری برای مردم ارزش اقتصادی داشت ولی امروزه فرزندآوری بیشتر یک امر عاطفی قلمداد می شود و زوج ها بیشتر برای آنکه غریزه والد بودن و حس پدر و مادر شدن را ارضا کنند، اقدام به فرزندآوری می کنند.

 

وی تاکید کرد: نوسازی فیزیکی محیط و بازسازی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع گوناگون می‌تواند تا اندازه‌ای میزان باروری را تغییر دهد و باعث شود تا روحیه آینده نگری و گرایش به زندگی همراه با آسایش و شادکامی در بین افراد جامعه مورد توجه قرار گیرد.

 

جعفرزاده اضافه کرد: دورنمای تیره از آینده می تواند افراد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد و موجب می‌شود که رفتارهای مختلف را با احتیاط بیشتر و بر اساس کاهش فشار در آینده انجام دهند.

 

وی شادکامی و امید به آینده را از دلایل افزایش و یا کاهش فرزندآوری دانست و رتبه شادکامی در ایران را ۱۱۸ از بین ۱۵۳ کشور دنیا دانست و یادآور شد:  حتی در بین ۱۲ کشور منطقه ایران رتبه ۹ را دارد.

 

*مشوق های جمعیتی

 

این محقق به اثرات مشوق های جمعیتی اشاره کرد و یادآور شد: مشوق های مالی بیشترین تاثیر را روی خانواده های کم درآمد یا خانواده های بزرگتر با هزینه های حاشیه ای کمتر فرزند، دارد؛ ولی این مشوق ها برای در خانواده های دارای درآمد متوسط و خانواده های متمول عوامل اقتصادی بر تمایل و یا عدم تمایل به فرزندآوری موثر نیست.

 

وی اضافه کرد: این امر موجب شده که علی رغم مشوق‌های فرزندآوری، افزایش جمعیت رخ نداده است و باید توجه شود که کاهش جمعیت یک معلول است نه یک عامل و نمی تواند معلول را علاج کرد بدون آنکه عوامل موثر در آن را کاهش داد. اگر این عوامل مرتفع شود فرزندآوری رونق خواهد گرفت.