تماشا کنید: چرا چین بار دیگر ایران و عربستان را به پکن کشاند؟

ماهان نصر اللهی؛ سرویس بین الملل «انتخاب»: روز 24 آذرماه 1402 نشست سه‌جانبه ایران، عربستان و چین در پکن برگزار شد. در این نشست که با حضور معاونین وزرای خارجه سه کشور برگزار شد، «علی باقری کنی» معاون سیاسی وزیر خارجه ایران، «ولید بن عبدالکریم الخریجی» معاون وزیر خارجه عربستان سعودی و «دنگ لی» معاون وزیر امور خارجه چین برای پیگیری توافق پکن که در اواخر زمستان 1401 منجر به احیای روابط عربستان سعودی و ایران شد حضور داشتند.

در این نشست به نتایج مثبت ایجادشده در روابط عربستان سعودی و ایران در چارچوب توافق پکن،‌ بازگشایی سفارتخانه‌های تهران و ریاض و نیز دیدارها و سفرهای متقابل وزرای خارجه دو کشور پرداخته‌شده است. همچنین عربستان سعودی و ایران بر پایبندی کامل خود به مفاد توافق پکن تأکید کرده‌اند و طرف چینی نیز آمادگی خود برای ایفای نقشی سازنده و حمایت از تهران و ریاض برای برداشتن گام‌های مثبت بیشتر اعلام کرده است. در ادامه همچنین سه‌ طرف به هم‌افزایی در زمینه‌های مختلف پرداخته‌اند و از اوضاع کنونی در نوار غزه به‌عنوان تهدیدی برای امنیت و صلح منطقه و جهان ابراز نگرانی کرده‌اند. همچنین مقررشده است که مرحله دوم این نشست در ماه ژوئن سال ۲۰۲۴ میلادی به میزبانی ریاض برگزار شود.

این نشست که گفته می‌شود برای بررسی نتایج ایجادشده در روابط ایران و عربستان در چهارچوب توافق پکن برگزارشده است، با توجه به اینکه در بحبوحه جنگ غزه و تنش‌های ناشی از حملات نیروهای یمنی در دریای سرخ و تنگه باب المندب به کشتی‌هایی باری که به سمت اسرائیل درحرکت هستند انجام‌گرفته، باعث شد که توجه کارشناسان را منظر دیگر به خود جلب کند. واقعیت این است از زمانی که توافق احیای روابط ایران و ریاض بعد از 7 به دست آمد نقش چین به‌عنوان میانجی دررسیدن به آن غیرقابل‌انکار بود و این نقش نه‌تنها به‌عنوان میانجی بلکه به‌عنوان تضمین‌کننده این روابط هم بسیار بااهمیت بوده است. بااین‌حال در شرایط فعلی وضعیت تا حدودی شکننده شده است و با توجه به سابقه پر نوسان روابط ایران با عربستان در چند دهه اخیر به نظر می‌رسد این نگرانی در بین مقامات چینی شکل‌گرفته باشد که مبادا وضعیت به قبل از زمستان 1401 برگردد.

با توجه به اینکه یکی از مباحث مهم مطرح‌شده در این دیدار سه‌جانبه مسئله فلسطین و جنگ غزه هم بوده، می‌توان به این نتیجه رسید که چین بسیار مایل بوده تا اطمینان پیدا کند که وضعیت جدید منطقه‌ای که پس از حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل و سپس حملات بی‌رحمانه اسرائیل به غره شکل‌گرفته است نمی‌تواند دستاورد پکن در احیای روابط ایران و عربستان را از بین ببرد. درعین‌حال آن چیزی که بیشتر از هر چیزی ممکن است ازنظر پکن بتواند بر روابط ایران و عربستان تأثیر بگذارد مسئله حمله نیروهای یمنی به کشتی‌های در حال حرکت به سمت اسرائیل در باب المندب است. این حملات باعث شده است که اسرائیل برای تأمین کالا تا حدودی با مشکل روبرو شود. این اقدام نیروهای واکنش‌های حیرت‌انگیزی را در سراسر جهان ایجاد کرده است. کمپانی‌های عظیم کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی کالاها، یکی پس از دیگری از تغییر مسیر و لغو و تعلیق حرکت از دریای سرخ خبر داده‎اند. گفته می‌شود تاکنون، در بهترین حالت، مجموع کمپانی‌هایی که به تغییر مسیر اقدام کرده‎اند، 60 درصد پوشش حمل‌ونقل دریایی جهان را تشکیل می‎دهند. از سوی دیگر، کمپانی نفتی بریتیش پترولیوم تعطیلی فعالیت و صدور از مسیر دریای سُرخ را اعلام کرده و چندین کمپانی دیگر نیز اقدام مشابهی را اعلام کرده بودند. از آن جمله می‌توان به شرکت بزرگ کشتیرانی مولر-مرسک دانمارک و شرکت آلمانی هاپاگ-لوید و همچنین شرکت سوئیسی ایتالیایی کشتیرانی مدیترانه (ام. اس. سی) و شرکت فرانسوی سی. ام. ای سی. جی. ام اشاره کرد که اعلام کردند فعالیت‌های خود را در این منطقه به حالت تعلیق موقت درآورده‌اند. به گفته اکونومیست این چهار شرکت ۵۳ درصد مجموع تجارت کانتینری جهان را تشکیل می‌دهند.

قابل‌ذکر است که این تغییر مسیر هزینه‌های را برای شرکت‌ها و کشورها در پی دارد، هزینه‎های حمل و بیمه کشتی و بار بالا رفته و با توجه به اینکه مجبور هستند از مسیر آفریقا و اقیانوس هند تردد کنند، مسیر آن‌ها 15 روز طولانی‌تر شده است. نکته مهم دیگر این است که در چنین وضعیتی به‌احتمال‌قوی کانتینر برای صادرات در جهان کم خواهد آمد و با توجه به زمان‌بر بودن بازگشت کانتینرها به مبدأ بسیاری از محموله‌ها دچار تأخیر طولانی در ارسال خواهند شد؛ زیرا همان‌طور که اشاره شد چهار شرکتی که مسیر حرکت خود را از تنگه باب المندب و دریای سرخ 53 درصد تجارت کانتیری جهان را در اختیاردارند و این موضوعی است که احتمالاً به‌زودی آثار خود را نشان خواهد داد.

شرایط فعلی باعث شده است که تلاش برای شکل‌گیری یک ائتلاف جهانی برای مقابله با نیروهای یمنی شکل بگیرد. بعضی رسانه‌ها معتقدند که پنتاگون برای حمله احتمالی به یمنی‌ها آماده می‌شود و به فرماندهان خود طرح‌ها و اختیارات لازم برای شرایطی که نیاز به حمله باشد، ارائه کرده است. همچنین وزیر دفاع آمریکا دستور تمدید استقرار ناو هواپیمابر یو اس اس جرالد آر فورد در شرق مدیترانه را در بحبوحه تنش‌های فزاینده صادر کرده است. در سمت دیگر رسانه‌های اسرائیلی اخیراً گزارش دادند که لوید آستین وزیر دفاع آمریکا، آغاز عملیات چندملیتی «نگهبانان سعادت» را اعلام کردند. این در شرایطی است که بلومبرگ چند روز پیش نوشت یمن به درخواست آمریکا برای توقف حملات در دریای سرخ پاسخ منفی داده است.

با در نظر گرفتن مجموع این شرایط می‌توان فهمید که چین خود هم نگرانی‌هایی نسبت به حمله احتمالی و یا حتی اشتباهی به کشتی‌هایی که کالای چینی به سمت اسرائیل حمل می‌کنند دارد؛ زیرا حجم تجارت چین به اسرائیل در سال 2022 حدود 20 میلیارد دلار بوده که بیش از 16 میلیارد دلار آن صادرات چین به اسرائیل بوده است. همچنین با توجه به جنگ عربستان علیه یمن شکل‌گیری هرگونه ائتلاف برای مقابله با نیروهای یمنی به‌احتمال‌قوی با استقبال سعودی روبرو خواهد شد و ریاض از این فرصت برای تضعیف نیروهای یمنی و پیشبرد اهداف منطقه‌ای خود استفاده خواهد کرد؛ بنابراین با توجه به نزدیکی روابط این گروه‌ها با ایران می‌تواند تأثیراتی را در روابط دو کشور و وضعیت منطقه داشته باشد؛ بنابراین چین برای حفظ دستاورد دیپلماتیک تاریخی خود که بعد از هفت سال خصومت منجر به احیای روابط تهران و ریاض شد و نیز اطمینان از عدم گسترش بحران به سایر نقاط منطقه مانند خلیج‌فارس و تنگه هرمز که صنعت چین وابستگی عمیقی به صادرات انرژی از این منطقه دارد، سعی کرد از فرصت نشست سه‌جانبه استفاده کند تا اطمینان حاصل کند که دامنه بحران گسترده‌تر نخواهد شد و به سایر نقاط منطقه که منافع چین را با خطر بسیار جدی‌تری روبرو خواهد کرد سرایت نخواهد کرد.