بی بی سی: نوامبر امسال ۶۰ سال از ترور جان اف کندی می‌گذرد. معمولاً سالگردهای مهم فرصتی هستند برای به یادآوردن و مرور اتفاق‌هایی درگذشته اما توجه به مرگ جی اف کی در تمام این سال‌ها هیچ‌وقت کم نشده است. تقریباً بلافاصله بعد از شلیک آن گلوله‌ها در یک روز پاییزی در دالاس، حدس و گمان‌ها درباره مرگ کندی آغاز شد و تا امروز هم متوقف نشده است.
هزاران کتاب، فیلم مستند، پادکست و برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های هالیوودی درباره آنچه در ۲۲ نوامبر ۱۹۶۳ رخ داد و جهان را شوکه کرد، نوشته و ساخته‌شده‌اند. بااین‌وجود هر چه اطلاعات بیشتری به دست می‌آید، شک و شبهه در مورد اینکه واقعاً چه اتفاقی افتاده است بیشتر می‌شود. هیچ واقعه دیگری نتوانسته تا این اندازه تئوری‌های توطئه تولید کند. از فرضیه‌های رایج (دخالت سی آی ای یا کوبا) تا فرضیه‌هایی عجیب (پنهان کردن دخالت موجودات فضایی).
به‌تازگی پیچش جدیدی به این داستان اضافه‌شده است. اخیرا یکی از شاهدان کلیدی، بعد از ۶ دهه سکوت، اطلاعات جدیدی در اختیار گذاشت که ابهامات زیادی درباره روایت رسمی قتل جی اف کی به وجود آورد.
پل لندیس، مأمور مخفی سابق در نکاتی که به‌تازگی و در کتاب خاطراتش فاش کرده و در همان روز در خدمت جکی کندی بود می‌گوید گلوله‌ای را در لیموزین جی اف کی پیداکرده و بعد آن را روی برانکاردی که رئیس‌جمهور را روی آن می‌بردند جاگذاشته است.
این شاید نکته بسیار کوچکی به نظر برسد اما این مسئله به‌ظاهر جزئی با آنچه به‌عنوان روایت رسمی واقعه مطرح‌شده، تفاوت دارد. در روایت رسمی گلوله روی برانکاردی که فرماندار جان بی کانلی روی آن بوده پیداشده است. جان بی کانلی طبق این روایت در حال رانندگی اتومبیلی که رئیس‌جمهور در آن بود هدف گلوله قرار گرفت. این تناقض به این فرضیه که لی هاروی اسوالد به‌تنهایی به رئیس‌جمهور تیراندازی نکرده است قوت می‌بخشد.
جذابیت و کششی که نسبت به مرگ جی اف کی وجود دارد عوامل مختلفی دارد. پیتر لینگ رئیس بازنشسته مطالعات آمریکا در دانشگاه ناتینگهام و نویسنده زندگی‌نامه جان اف کندی می‌گوید: «کندی برای بسیاری از مردم رئیس‌جمهوری مثال‌زدنی بود. او اولین رئیس‌جمهور دوران تلویزیون بود. مردی جوان با همسری جذاب و بچه‌هایی خوب.» آقای لینگ برای پروژه بعدی‌اش در حال خواندن بخشی از دو میلیون نامه تسلیتی است که پس از مرگ جی اف کی برای جکی همسرش فرستاده‌شده. نامه‌هایی که در کتابخانه جان اف کندی در بوستون نگه‌داری می‌شوند و از همه جهان فرستاده‌شده‌اند. این نامه‌ها نشان می‌دهند مرگ جان اف کندی در زمان خود تا چه اندازه واقعه تأثیرگذاری بوده است.
نکته دیگر این است لحظات این اتفاق وحشتناک به‌صورت فیلم ثبت‌شده است. فیلمی که به نام فیلم زاپرودر شناخته می‌شود، فیلمی ۲۶ ثانیه‌ای است که روی نوار صامت هشت میلی‌متری و با دوربین خانگی خیاطی اهل دالاس به نام آبراهام زاپرودر گرفته‌شده است. او روی لبه بتونی کنار خیابان ایستاده بود تا از عبور جان اف کندی را که از شهر دیدار می‌کرد تماشا کند.
تصویر جکی کندی در لباس صورتی‌رنگش درحالی‌که خودش را در صندلی عقب ماشین به سمت کندی می‌کشاند در خاطره تمام کسانی که آن را دیده‌اند حک‌شده است. زاپرودر را اولین شهروند خبرنگار می‌دانند و بنا به نظر عده‌ای فیلمی که گرفته تعریف جدیدی از خشونت در تصاویر سینمایی به وجود آورده است.
رازی ماندگار
اما دلیل اصلی کششی که به قتل جی اف کی وجود دارد، بیش از هر چیز، رمز و رازی است که تا امروز درباره آن وجود داشته است. یک سال بعد از مرگ جی اف کی، گزارش وارن -که به دستور رئیس‌جمهور لیندون جانسون صورت گرفت- نتایج به‌دست‌آمده را اعلام کرد. طبق این گزارش اسوالد به‌تنهایی به سمت کندی تیراندازی کرده بود. او سه گلوله از پنجره طبقه ششم ساختمان انبار کتاب تگزاس به سمت رئیس‌جمهوری شلیک کرد. تیر دوم و سوم از پشت سر به جان اف کندی اصابت کردند و این سومین تیر بود که او را کشت. این گزارش هر شبهه‌ای در مورد وجود هر نوع توطئه داخلی و یا خارجی برای قتل رئیس‌جمهور کندی را رد کرد و اعلام کرد جک روبی دو روز بعد و بنا به حس وطن‌دوستی به آقای اسوالد شلیک کرد و او را کشت.
طولی نکشید که تردیدها و پرسش‌های زیادی درباره نتیجه گزارش مطرح شد و در طول سال‌ها شدت گرفت. آقای لینگ می‌گوید: «مشکل اساسی در مورد ترور کندی این است که ما هیچ‌وقت نتوانستیم روایت خود اسوالد را درباره آنچه رخ داد بشنویم. شما یک نفر را پیدا می‌کنید و او را عامل اصلی معرفی می‌کنید درحالی‌که او به بی‌گناهی خود اصرار داشت اما هیچ‌وقت فرصت پیدا نکرد در دادگاه حاضر شود.»
باوجود دودستگی عمیقی که در کشور وجود دارد، بیشتر آمریکایی‌ها سر یک موضوع توافق دارند: در مورد قتل جی اف کی جزییات زیادی وجود دارد که همه از آن بی‌خبریم. بر اساس مطالعه آماری که در سال ۲۰۱۷ انجام شد، ۶۱ درصد آمریکایی معتقدند افراد دیگری هم در این ترور دست داشته‌اند.
این عدم قطعیت و کشش عمومی درباره این موضوع خوراک مفیدی برای نویسندگان، کارگردانان و هنرمندان بوده است. حدوداً ۴۰ هزار کتاب درباره کندی منتشرشده است. در این میان کتاب‌های غیرداستانی فراوانی درباره تئوری‌های مختلف این ترور وجود دارند.
تئوری دخالت روس‌ها، کاسترو، کوبایی‌های در تبعید، سی آی ای، اف بی آی و گروه‌های جنایتکار. نورمن میلر در کتابش به نام حکایت اسوالد که در سال ۱۹۹۵ منتشر شد به عمق داستان زندگی این تیرانداز رفت.
اما نویسندگان رمان هم از وقایع سال ۱۹۶۳ بسیار ایده گرفته‌اند. استفان کینگ در داستان ۱۱.۲۲.۶۳ داستان مسافری که می‌تواند در زمان سفر کند را تعریف می‌کند که سعی می‌کند به گذشته برگردد و مانع ترور کندی شود. جیمز الروی در کتاب تبلوید آمریکایی روایت داستانی از مرگ جی اف کی از دید سه افسر قانون‌شکن تعریف می‌کند. رمان لیبرا نوشته دان دلیلو در سال ۱۹۸۸ اسوالد را در میان توطئه‌ای که سی آی ای طراحی کرده قرار می‌دهد. او سه سال برای نوشتن این کتاب تحقیق کرد. او به نیویورک‌تایمز گفت: «من هم به‌اندازه شما نمی‌دانم آن روز در دیلی پلازا چه اتفاقی افتاد. من از قصد ممکن‌ترین گزینه را انتخاب کردم. فرضیه‌ای که طبق آن عناصر ضد کاسترو این ترور را طرح‌ریزی کردند. فقط برای اینکه بتوانم به روایتی از تاریخ که همه تا حدی قبول داریم پایبند باشم. اما آیا واقعاً هیچ‌وقت واقعیت آشکار خواهد شد؟ نمی‌دانم. اما اگر روزی مدرکی دال بر توطئه به دست بیاید، مطمئن هستم بسیار جذاب‌تر و جالب‌تر از هر رمانی خواهد بود.»
این ترور به شکل‌های مختلف بر پرده سینما به نمایش در آمده است. از اشاره‌ای مختصر در فیلم غلاف تمام فلزی استنلی کوبریک تا فیلم‌هایی که تمام داستانشان از این واقعه ایده گرفته است. در فیلم خط آتش ساخته سال ۱۹۹۳، کلینت ایستوود نقش مأمور مخفی به نام فرانک هاریگن را بازی می‌کند. مأموری که قرار است در آن روز بخصوص در دالاس مراقب کندی باشد. هاریگن تحت‌فشار عذاب وجدان از اینکه نتوانسته جان کندی را حفظ کند، دچار وسواس بیمارگونه‌ای برای پیشگیری از ترورهای دیگر می‌شود. در فیلم جکی ساخته ۲۰۱۹، ناتالی پورتمن نقش بانوی اول را در اولین روزهای پس از مرگ همسرش بازی می‌کند.
اما کلیدی‌ترین فیلمی که درباره این ترور ساخته‌شده، فیلم بحث‌برانگیز جی اف کی ساخته الیور استون است. این فیلم نامزد هشت جایزه اسکار ازجمله بهترین فیلم شد اما منتقدان آن را فیلمی خطرناک دانستند.
فیلم جی اف کی تصاویر مستند و داستانی را کنار هم قرار می‌دهد. در روایت الیور استون از وقایع، سی آی ای می‌خواست کندی را میان بردارد چون کندی می‌خواست به جنگ ویتنام پایان بدهد. این فرضیه‌ای است که در میان تمام فرضیه‌ها در این سال‌ها از همه داغ‌تر بوده است. همکاری نکردن سی آی ای و اف بی آی در انتشار مدارکی که خلاف آن را ثابت کند، شرایط را بدتر کرده است.
آقای لینگ می‌گوید: «ما دچار یک فرآیند پویای روانی می‌شویم و می‌خواهیم خاطرات خود را از یک واقعه بازسازی کنیم تا بتوانیم بفهمیم چه اتفاقی افتاده است. ترور کندی به‌عنوان لحظه‌ای شناخته می‌شود که تمام حس امید و سرخوشی دهه ۶۰ شروع به افول کرد. بعد الیور استون از راه می‌رسد و درواقع می‌گوید سی آی ای کندی را زنده نمی‌خواست تا بتواند به جنگ ویتنام ادامه بدهد. این فرضیه‌ای است که بسیاری از آمریکایی‌ها می‌خواهند باور کنند. اینکه همه‌چیز به دست نیروهای شیطانی از آن‌ها گرفته‌شده است.»
در سال ۱۹۹۲، تا حدی درنتیجه تأثیری که فیلم الیور استون داشت، کنگره ایالات‌متحده آمریکا قانونی درباره مدارک ترور جان اف کندی تصویب کرد که منجر به انتشار میلیون‌ها سند طبقه‌بندی‌شده درباره این ترور شد. این مدارک به‌صورت دسته‌های جداگانه منتشر می‌شوند و امسال در دولت آقای بایدن آخرین سری آن‌ها منتشر شدند. با انتشار هر سری جدید مدارک موجی از خشم و هیجان به راه می‌افتد.
نکات شوکه کننده‌ای که پل لندیس به‌تازگی فاش کرده در کتاب جدیدش به نام آخرین شاهد توضیح داده‌شده‌اند و گمان می‌رود همه‌چیز را دچار تحولی جدید کند.
آقای لینگ می‌گوید: «آنچه کتاب او فاش می‌کند نکته‌ای کلیدی است.» چون گلوله‌ای که روی برانکارد فرماندار کانلی پیدا شد، بر اساس نتیجه‌گیری گزارش وارن همان گلوله است که از بعد از عبور از تن کندی به کانلی اصابت کرد و موجب جراحت‌های متعدد شد. به همین دلیل نام فشنگ جادو روی آن گذاشته شد. اما عده زیادی همیشه در این مورد که چطور که یک فشنگ می‌تواند چنین بردی داشته باشد و تا این حد آسیب بزند مشکوک بودند.
آقای لینگ می‌گوید: «و اگر این فشنگ از کندی نگذشته، سؤال جدیدی پیش می‌آید. سؤال جدید این است که گلوله‌ای که به فرماندار کانلی خورد از کجا شلیک‌شده است؟ اگر تعداد فشنگ‌ها بیشتر از آن است که بر اساس سرعت آن‌ها، لی هاروی اسوالد در عمل می‌توانسته شلیک کند ما در وضعیتی قرار می‌گیریم که باید فکر کنیم حتماً کس دیگری هم در حال تیراندازی بوده است.»
البته آقای لینگ در مورد اعتبار این داده‌های جدید مشکوک است. مثلاً چرا لندیس این‌همه سال صبر کرده تا این اطلاعات را فاش کند. (او می‌گوید تا سال‌ها تلاش کرده چیزی درباره ترور نگوید) و البته این اطلاعات توجه زیادی به کتابش جلب کرده است. جیمز روبنالت مورخ در مصاحبه‌ای با ونیتی فر می‌گوید حرف‌های لندیس را باور می‌کند: «این اطلاعات مهم‌ترین اخبار در مورد ترور سال ۱۹۶۳ تا به امروز هستند.»
هنوز بسیار زود است که بخواهیم بگوییم این اطلاعات جدید راه به کجا خواهند برد اما یک‌چیز مسلم است: قطعاً مردم دست از فرضیه بافی درباره آنچه آن روز اتفاق افتاد بر نخواهند داشت. آقای لینگ می‌گوید: «شبیه داستان‌های جنایی با تم همیشگی کار کی بود است. اما هیچ‌کس فصل آخر کتاب را ندارد.»