تماشا کنید: نیمه پنهان علی‌اف / گزارشی از رابطه خاص یک شرکت نفتی با رئیس دولت باکو

ماهان نصراللهی / سرویس بین الملل «انتخاب»: شرکت بریتیش پترولیوم یا همان BP از اوایل دهه 1990 در منطقه قفقار و به خصوص در جمهوری باکو حضور داشته است. از آن زمان تاکنون، این شرکت بزرگترین سرمایه گذار در باکو بوده و بیش از 84 میلیارد دلار برای پروژه های این منطقه هزینه کرده است. 

ذینفع واقعی سرمایه گذاری بی پی در باکو این مشارکت خانواده حاکم بر آذربایجان بوده است. زمانی که بریتیش پترولیوم و باکو توافقنامه اشتراک تولید یک میدان نفتی بزرگ در دریای کاسپین را امضا کردند، حیدر علی اف، افسر سابق KGB شوروی، رئیس جمهور بود. پسرش الهام دو دهه پیش و پس از مرگ پدرش، روابط با بریتیش پترولیوم را بر عهده گرفت. برای علی‌اف‌ها، این یک رابطه سودآور بوده است. تا سال 2021، میدان BP  حدود 95 درصد از صادرات نفت باکو را به خود اختصاص داده است.

این مبلغ سالانه بیش از 10 میلیارد دلار است که مطابق گزارش‌ها بیشتر آن بجای بودجه عمومی به حساب های خصوصی یا شبکه کسب و کار خانواده علی‌اف‌ها سرازیر می شود بر اساس توافقنامه ای که در دهه 1990 بین BP و دولت باکو امضا شد،  این شرکت موظف است سهمی از سوخت فسیلی تولید شده در نتیجه این پروژه ها را به دولت واگذار کند. چنین قراردادهایی در صنعت نفت و گاز به عنوان ابزاری برای تقسیم ریسک و سود توسعه پروژه های سوخت فسیلی بین شرکت های خارجی و کشور میزبان رایج است. سهم  یاکو از ژانویه 2020 تا دسامبر 2022 حدود 34.9 میلیارد دلار بوده است. 

مطابق برخی گزارش‌ها شواهد و قرائن حاکی از آن است که در کنار شراکت بریتیش پترولیوم توافقی ناگفته برای دولت بریتانیا برای حفاظت از علی‌اف‌ها بوده است. خانواده علی‌اف دارای اموالی به ارزش 700 میلیون دلار در لندن هستند و ده ها میلیون بیشتر از این را برای حمایت از سازمان های  به اصطلاح فرهنگی هزینه کرده اند. به همین دلیل است که در شورای امنیت سازمان ملل متحد، بریتانیا اغلب در کنار روسیه و علیه ایالات متحده رای می‌دهد تا مانع از محکومیت باکو بخاطر تجاوزات و نقض حقوق بشر شود.

مطابق گزارش گاردین بریتیش پترولیوم و شرکای پروژه آن از سال 2020، یعنی سالی که جنگ در منطقه مورد مناقشه قره باغ کوهستانی آغاز شد، 35 میلیارد دلار ناشی از تولیدات نفت و گاز را به دولت باکو منتقل کرده اند. این مبلغ بیش از چهار برابر هزینه های نظامی باکو در این دوره است، تحلیل جدید گلوبال ویتنس اتکای اقتصادی «دیکتاتوری علی اف» به عملیات سوخت فسیلی شرکت بریتانیایی را نشان می‌دهد. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم، بودجه دفاعی باکو در همین مدت 7.9 میلیارد دلار بوده است. در سال 2022، این منطقه هشتمین هزینه نظامی بزرگ جهان از نظر تولید ناخالص داخلی بود.

با این حال، ممکن است دیپلماسی خاویاری خاندان علی‌اف برای همیشه پاسخگو نباشد، خانه آزادی رژیم باکو را به عنوان یکی از سرکوبگرترین کشورهای جهان و سازمان شفافیت بین الملل آن را در ردیف فاسدترین کشورهای جهان قرار داده است. از نظر بسیاری مشکل علی‌اف این است که بسیار بی نظم و شبیه صدام حسین عمل می‌کند.

زمانی صدام حسین بخاطر ذخایر نفتی و مطامع زئوپلیتیکی توسط کشورهای غربی به عنوان یک دیکتاور میانه رو شمرده می شد؛ اما به یکباره با انکار موجودیت کویت به این کشور حمله کرد و کشورهای غربی علیه اقدام نظامی کردند. این روشی که گاها در بعضی مواضع علی اف علیع ارمنستان هم هم دیده می شود و باعث حسیاست بسیاری کشورهای غربی از جمله فرانسه و آمریکا شده است و همین موضوع کار را برای تداوم حمایت بریتانیا از باکو تا حدودی سخت کرده است؛ زیرا شراکت دیرینه بریتیش پترولیوم با «دیکتاتوری» علی اف بودجه نظامی‌سازی و تجاوز آذربایجان به ارمنستان را تامین کرده است. ولی بسیاری به این شکرت هشدار می دهند که باید در نظر داشته باشد که تأمین مالی دیکتاتورهای خشن همیشه یک استراتژی بد بوده است.

سازمان ملل متحد اخیراً دستورالعمل های بین المللی را برای مشاغل فعال در مناطق درگیری مشخص کرده است. سازمان ملل از شرکت ها می خواهد که توجه بیشتری به حقوق بشر در این مناطق پرخطر داشته باشند. دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر دستورالعمل های خود را در ماه اوت 2023 روشن تر کرد و اضافه کرد که شرکت‌ها باید تأثیر نامطلوب خود را بر حقوق بشر و درگیری ها شناسایی و ارزیابی کنند، همچنین باید برای توقف یا جلوگیری از اقداماتی که  منجر به نقض حقوق بشر می شود اقدام کنند و اقدامات انجام شده را پیگیری و ابلاغ کنند.

اخیراً گروهی از رهبران تجاری نامه ای به الهام علی اف حاکم باکو ارسال کرده و  آورده اند که ما از دولت باکو می‌خواهیم به تعهدات خود مطابق قوانین بین‌المللی عمل کند تا همه مردم قره‌باغ کوهستانی بتوانند در صلح و امنیت، عاری از تبعیض و تهدید رفتار غیرانسانی و تحقیرآمیز زندگی کنند و بتوانند آزادانه تردد کنند. اما بریتیش پترولیوم با وجود اینکه نفوذ قدرتمندی بر دولت باکو دارد، این نامه را امضا نکرده است. این شرکت بزرگترین سرمایه گذار در باکو است و به همین دلیل بسیاری آن را در نسل کشی ارامنه توسط باکو سهیم می دانند. 

 در سال 2020 و تنها چند ماه پس از تسلط نیروهای باکو در جنگ قره باغ شرکت BP توافقنامه‌ای با رژیم علی‌اف برای ساخت نیروگاه خورشیدی 240 مگاواتی در جبرائیل در منطقه قره باغ امضا کرد. در اواخر همان سال، برنارد لونی، مدیرعامل وقت bp و  علی‌اف از « مشارکت بی‌پی با باکو که قوی‌ترین مشارکت در جهان است» استقبال کردند و در مورد طرح‌هایی برای گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر، از جمله در این مناطق متاثر از درگیری، گفتگو کردند. در سال 2022، گری جونز، رئیس منطقه ای bp برای آذربایجان، گرجستان و ترکیه، از تبدیل قره باغ به «قلب توسعه پایدار» صحبت کرد و گفت «سرزمین های آزاد شده» دارای «منابع انرژی تجدیدپذیر فراوان» هستند.

البته نقش شرکت بی پی فقط محدود به تامین نیازهای باکو علیه مردم قر باغ نیست؛ بلکه این منطقه بعد از افتتاح سفارت و تبادل سفیر عمیق ترین روابط را در بین کشورهای مسلمان با اسرائیل دارد و 40 درصد نفت این رژیم را تامین می کند که یک خط حیاتی برای تأمین انرژی خودروها و هواپیماها است. صادرات نفت باکو به اسرائیل در جنگ اخیر غزه با شدت ادامه داشته است.  خط لوله باکو-تفلیس-جیحان با ظرفیت ۱ میلیون بشکه‌ای در روز اصلی‌ترین مسیر تامین سوخت اسرائیل است به گونه ای که 70 درصد خوراک مورد نیاز دو پالایشگاه تایفان و اشدود از نفت باکو تغذیه می‌شود؛ لذا خط لوله باکو-تفلیس-جیحان  عملا خط لوله اسرائیل است.

در واقع باکو از فرصت جنگ غزه برای اثبات خود و جلب اعتماد اسرائیل استفاده کرده است؛ با وجود انتقادات از صادرات نفت باکو به اسرائیل که تبدیل به یک رسوایی اخلاقی شده است؛ اما باکو با ادامه تحویل انرژی به اسرائیل تلاش دارد بر اهمیت استراتژیک این مشارکتش با تل آویو تاکید کند.