خطر یک جنگ تازه در شاخ آفریقا؛ نخست وزیر اتیوپی در دریای سرخ به دنبال چیست؟

بی بی سی: شایعات مربوط به شروع یک جنگ تازه تمام اتیوپی را در بر گرفته و اگر این اتفاق بیفتد، چهارمین جنگ در دوره پنج ساله نخست وزیری «آبی احمد» خواهد بود.

 آبی که سال ۲۰۱۹ جایزه صلح نوبل را برای آشتی دوباره با اریتره دریافت کرد، در حال خرید اسلحه و بسیج ارتش اتیوپی است و می‌گوید دسترسی به آب‌های آزاد برای این کشور مسئله‌ای حیاتی است.

آنچه که اتیوپی به طور مشخص در نظر دارد، بندر «عصب» اریتره در دریای سرخ است که قبل از استقلال اریتره در حدود ۳۰ سال پیش،‌ بخشی از کشور اتیوپی بود.

از زمان جنگ اتیوپی و اریتره در سال ۱۹۹۸ و بسته شدن مرز بین دو کشور، اسکله‌های بندر عصب در حال خاک خوردن و پوسیدن هستند و اتیوپی تجارت دریایی خود را از طریق کشور همسایه‌اش جیبوتی انجام می‌دهد.

استفاده از این بندر از نظر اقتصادی و تدارکاتی برای اتیوپی به صرفه است،‌ اما مسئله اینجاست که این بندر متعلق به این کشور نیست.

بسیاری از مردم اتیوپی -و همسایگان این کشور- که تلاش می‌کنند بین سطور وقایع را بخوانند، برداشت‌شان این است که نخست وزیر در حال تهدید به استفاده از نیروی نظامی است.

اما آقای آبی قصد حمله نظامی به اریتره را رد کرده و به تازگی در سخنرانی روز نیروهای مسلح این کشور گفته است: «اتیوپی هرگز به هیچ کشوری حمله نکرده و در آینده هم چنین کاری نخواهد کرد.»

او همچنین خواهان گفت‌وگو در اجلاس اضطراری «سازمان بین دولتی توسعه» (ایگاد) شده که متشکل از هشت کشور شمال شرق آفریقا است.

با وجود این، موضع‌گیری خصمانه اتیوپی و رقابت جدید تسلیحاتی پیامدهایی برای این کشور دارد.

 آبی مسئله لزوم دسترسی اتیوپی به دریا را به صورت علنی در ماه ژوئیه مطرح کرد.

او استدلال کرد که اتیوپی -با ۱۲۵ میلیون نفر جمعیت- پرجمعیت‌ترین کشور جهان است که کاملا محصور در خشکی است، و گفت که دسترسی به دریا همواره اولویت اصلی امپراتورهای اتیوپی،‌ به ویژه هایله سلاسی بوده که از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۴ بر این کشور حکومت کرد.

آقای آبی از ژنرال مشهور قرن نوزدهم، راس آلولا، نقل قول کرد که گفته بود دریای سرخ مرز طبیعی اتیوپی است.

بنا بر گزارش‌ها نخست وزیر اتیوپی در جلسه‌ای با تاجران این کشور گفته است که «ما می‌خواهیم با روش‌های مسالمت‌آمیز یک بندر را در اختیار بگیریم. اگر نشد به زور متوسل خواهیم شد.»

عده‌ای این موضع‌گیری‌ها را ترفندی برای جلب حمایت سیاسی در داخل کشور اتیوپی می‌دانند.

چنین مواضعی خوشایند گروهی پرنفوذ از اقلیت امهارا است که رویای یک اتیوپی بزرگ را در سر دارند.

یک سال پیش که آقای آبی بعد از یک جنگ داخلی خونین، با جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای در شمال اتیوپی صلح کرد،‌ باعث نارضایتی اقلیت امهارا شد.

او ماه آوریل هم با عملیاتی نظامی برای خلع سلاح شبه نظامیان امهارا که در جنگ منطقه تیگرای در کنار او بودند،‌ جامعه این اقلیت را بیش از پیش از خود رنجاند.

بسیاری از مردم اتیوپی هم، به اشتباه، معتقدند که قوانین بین‌المللی حق داشتن یک بندر را به کشورهای بزرگ می‌دهد.

تفسیر دیگر از مواضع آقای آبی این است که دغدغه او میراثی است که می‌خواهد از خودش به جا بگذارد، و از دید او تصاحب یک بندر -اگر با مذاکره نشد، با زور- سهم او در عظمت اتیوپی خواهد بود.

در چند دهه گذشته سیاست خارجی اتیوپی قابل پیش‌بینی بوده است. این کشور در پی ایجاد ثبات در شاخ آفریقا تحت رهبری خود بوده است.

بخشی از این رویکرد در همکاری اتیوپی با سازمان ملل متحد و اتحادیه آفریقا در تلاش‌ها برای برقراری صلح بین سودان و سومالی قابل مشاهده است. این کشور به بزرگترین شریک سازمان ملل متحد و اتحادیه آفریقا در ماموریت‌های صلحبانی تبدیل شده است.

بخش دیگری از این استراتژی ساخت پروژه‌های زیربنایی بین مرزی در حوزه‌هایی شامل گذرگاه‌های حمل و نقل و خطوط انتقال فشار قوی بوده است.

سد رنسانس بزرگ اتیوپی روی رود نیل با این هدف طراحی شد که برق کافی برای صادر کردن به کشورهای همسایه را هم تولید کند. ایده اصلی این بود که نوعی همبستگی در میان کشورهای شاخ آفریقا به عنوان یک بلوک اقتصادی واحد ایجاد شود.

اما امروز آقای آبی شهرتی در پیش‌بینی‌ناپذیر بودن برای خود دست و پا کرده است. این مسئله هم در امور داخلی اتیوپی صدق می‌کند و هم در روابط خارجی این کشور.

اریتره که زمانی به عنوان عامل بی‌ثباتی شاخ آفریقا مورد بی‌اعتنایی قرار می‌گرفت، اکنون در چرخشی قابل توجه خود را کشوری مسئول نشان می‌دهد.

بیانیه این کشور در واکنش به مواضع آقای آبی کوتاه و تند بود و در آن به صراحت از پیوستن به «گفتمان» متحد سابق خود در موضوعی که «همه ناظران نگران را حیرت‌زده کرده است»، خودداری کرده بود.

همسایگان دیگر اتیوپی هم سردرگم شده‌اند. جیبوتی، جمهوری خودخوانده سومالی‌لند، سومالی و کنیا هم در اتحادی غیررسمی برای مهار کردن اتیوپی به اریتره پیوسته‌اند و در بیانیه‌های خود نگرانی‌های مشابهی را مطرح کرده‌اند.

بازیگران مهم در خاورمیانه هم در وضعیت دشواری قرار گرفته‌اند. امارات متحده عربی حامی اصلی آقای آبی است و به صورت آشکار هزینه قصرهای پرزرق و برق او را تامین می‌کند و کمک‌ها دیگری مانند فرستادن پهپاد هم ارائه می‌دهد.

گزارش شده است که هواپیماهای اماراتی در روزهای گذشته بار خود را در پایگاه‌های اتیوپی تخلیه کرده‌اند.

ابوظبی از گروه شبه نظامی «نیروهای پشتیبانی سریع» سودان هم حمایت می‌کند که رهبری آن بر عهده محمد حمدان دقلو ملقب به «حمیدتی» است.این گروه کنترل بیشتر نقاط سودان از جمله خارطوم، پایتخت را در اختیار دارد و ممکن به زودی در این کشور دولت تشکیل دهد.

از دید امارات ماجراجویی‌های آقای آبی، هم فرصت است و هم تهدید: اتیوپی به عنوان کشوری وابسته به امارات می‌تواند به یک قدرت مهم در دریای سرخ تبدیل شود، یا این که وقوع جنگ تازه‌ای در شاخ آفریقا دستاوردهای امارات در سودان را به خطر بیندازد.

از سوی دیگر عربستان سعودی با همراهی آمریکا از گفت‌وگوهای آتش‌بس در سودان حمایت می‌کند و ظاهرا از رفتار آقای آبی در اتیوپی نگران شده است.

اگر آقای آبی از حد خود فراتر برود،‌ عربستان ممکن است احساس کند که باید احتیاط را کنار بگذارد و از ایسایاس آفورکی، رئیس جمهور اریتره حمایت کند.

اگر نخست وزیر اتیوپی واقعا قصد راه انداختن یک جنگ تازه را داشته باشد، با دو مشکل جدی روبرو است.

مشکل اول این است که چه کسی قرار است برای او بجنگد. ارتش اتیوپی در سه جنگ گذشته به شدت فرسوده شده است. جنگ اول علیه ارتش آزادی‌بخش اورومو بود که هنوز ناتمام مانده است.

جنگ دوم علیه جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای بود که اتیوپی با همراهی اریتره در آن جنگید، و یک سال پیش با توافق تعلیق مخاصمات متوقف شد. بین ۲۶۰ تا ۵۲۰ هزار سرباز ارتش اتیوپی در این جنگ کشته یا مفقود شدند و ۳۷۴ هزار نفر هم زخمی شدند.

جنگ سوم علیه شبه نظامیان امهارا ماه آوریل شروع شد و بخش بزرگی از ارتش اتیوپی را در موقعیتی قرار داده که هر چه می‌گذرد بیشتر شبیه یک باتلاق به نظر می‌رسد. این در حالی است که بر اساس گزارش‌ها اریتره در حال مسلح کردن شبه نظامیان امهارا است که با نام «فانو» شناخته می‌شوند.

اگر آدیس‌ آبابا وارد جنگ شود، احتمالا نیاز به درگیر کردن مستقیم منطقه تیگرای خواهد داشت که در مجاورت اریتره واقع شده است.

اما اقتصاد و خدمات عمومی در تیگرای طی دو سال جنگی که پارسال به پایان رسید، نابود شده و ساکنان آن به شدت خسته و فرسوده شده‌اند.

افراد کمی هستند که تمایلی به جنگی جدید داشته باشند. اما هم‌زمان خشم عمیق و گسترده مردم از قساوت‌هایی که ارتش اریتره در این منطقه مرتکب شده هم کاملا مشهود است.

علاوه بر این اگر ارتش اتیوپی بخواهد با اریتره وارد جنگ شود، پای تیگرای مسلما به این جنگ کشیده خواهد شد.

بعضی از ساکنان این منطقه، نگران از حتمی بودن یک جنگ تازه، استدلال می‌کنند که تیگرای باید اول شرایط خود را برای درگیر شدن در چنین جنگی مشخص کند، از جمله بازگرداندن تیگرای غربی که سه سال پیش منطقه مجاور امهارا کنترل‌ آن را در دست گرفت و همین طور در اختیار گرفتن بخشی از تجهیزات ارتش ملی اتیوپی.

معضل دوم این است که چه کسی قرار است خرج جنگ را بدهد. اقتصاد اتیوپی وضع نابسامانی دارد و به شدت نیازمند کمک اهداکنندگان غربی، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی است.

آقای آبی ممکن است به کمک امارات متحده عربی برای جبران بخشی از خسارات خود امید بسته باشد. محمد بن زاید آل نهیان، رئیس امارات متحده پول‌های نقدی برای نخست وزیر اتیوپی می‌فرستد اما این کمک‌ها نمی‌تواند خسارات هنگفتی را جبران کند که یک جنگ تازه ایجاد خواهد کرد.

فارغ از آن که اتیوپی تهدید حمله نظامی را عملی کند یا نه، آقای آبی با موضع‌گیری‌های خود جنگ را به گزینه‌ای قابل تصور تبدیل کرده است.

کوبیدن بر طبل جنگ فضایی خطرناک به وجود می‌آورد. رقابت تسلیحاتی در آن منطقه شتاب گرفته و اتیوپی در حال خریدن سلاح‌های بیشتر است. اریتره و جیبوتی هم احتمالا همین راه را در پیش می‌گیرند. درگیری‌ها در سومالی ممکن است شدت بگیرد و اریتره برای افزودن بر آتش جنگ، مسلح کردن شبه نظامیان امهارا را تشدید کند.

این خطر وجود دارد که هر اتفاق کوچکی وضعیت را از کنترل خارج کند.

آخرین چیزی که منطقه شاخ آفریقا به آن نیاز دارد یک جنگ تازه است. اما خطر رخ دادن چنین جنگی اکنون به شکل نگران‌کننده‌ای بالا است.