بر اساس بخشنامه اداره کل تجهیزات پزشکی واردات و تولید کیت‌های غربالگری ممنوع است / با این بخشنامه آزمایش غربالگری جنین به سمت زیرزمینی شدن می‌رود / عواقب اجرای بخشنامه فعلی افزایش نوزادانی با مشکل کروموزومی شایع است

فارس:  رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران گفت: از نظر ما اگر این بخشنامه ممنوعیت واردات کیت غربالگری اصلاح نشود و واردات و تولید کیت‌های غربالگری در کشور ممنوع باشد بسیاری از مردم برای انجام این آزمایش به خارج از کشور سفر می‌کنند و ممکن است انجام این دست از خدمات آزمایشگاهی به سمت زیرزمینی شدن برود زیرا این فرهنگ در کشور جا افتاده است. 

سید محمد اکرمی رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران در خصوص وضعیت کیت‌های غربالگری در کشور گفت: چندی پیش بخشنامه‌ای توسط اداره کل تجهیزات پزشکی ابلاغ شد که براساس این  بخشنامه هرگونه واردات و تولید کیت‌های غربالگری ممنوع است. اما این ابلاغیه بلافاصله با واکنش‌های منفی انجمن‌های علمی مواجه شد. به همین دلیل و پس از اعتراضات در مرحله بعد محتوای بخشنامه ثابت ماند اما عنوان آن تغییر کرد و در حال حاضردر سایت وزارت بهداشت، اداره کل تجهیزات پزشکی و سازمان غذا و دارو این بخشنامه موجود است.

وی در ادامه درباره علت واکنش‌های منفی نسبت به بخشنامه ممنوعیت واردات و تولید کیت‌های غربالگری توضیح داد: همانطور که همه می‌دانیم پیشگیری بهتر و مهم تر از درمان است. ایرادی که درحال حاضر به کار وارد است این است که این ممنوعیت با شرایط حال حاضر کشور که افزایش سن ازدواج و به تبع آن سن بارداری افزایش یافته مواجه هستیم.

 اکرمی افزود: در حال حاضر که هدف کشور حمایت از جوانی جمعیت است همه باید کمک کنیم که از این دغدغه‌ای که برای خانواده‌ها در زمینه داشتن فرزند سالم در سن بالای بارداری مادر است برطرف شود. به همین علت به شدت نسبت به این بخشنامه واکنش منفی نشان داده شده است.

وی در واکنش به برخی اظهارات درباره استفاده از کیت‌های بسته گفت: کیت بسته در کل کشور قابل استفاده نیست زیرا بخش عمده‌ای از آزمایشگاه‌های کشور دستگاه هایی را که به وسیله آن می‌توان از این کیت‌ها استفاده کرد را ندارند.

 تأثیر ممنوعیت واردات کیت‌های غربالگری

اکرمی درباره روند تصویب و صدور این بخشنامه گفت: متأسفانه اداره کل تجهیزات پزشکی در خصوص ابلاغ این بخشنامه از هیچکدام از انجمن‌ها، بوردها و حتی آزمایشگاه مرجع سلامت را که زیر مجموعه معاونت درمان وزارت بهداشت هست، نظر و مشورت نگرفته است.

رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران درباره تأثیر ممنوعیت واردات این کیت‌ها بر افزایش جمعیت کشور بیان کرد: ممنوعیت واردات این کیت‌ها نه تنها مانع افزایش جمعیت در کشور شده و مردم نمی‌توانند با اطمینان خاطر تصمیم به باردار شدن بگیرند.

وی ادامه ممنوعیت واردات کیت‌ها را یک اشتباه تلقی کرد و درباره روش اصلاح آن توضیح داد: تصمیم گیرندگان می‌گویند که این تصمیم اشتباه بوده و آن را اصلاح کردیم اما در عمل این اتفاق نیافتاده است. برای اصلاح این اشتباه باید به سرعت انجمن‌ها، بوردها و آزمایشگاه مرجع سلامت را دعوت و از آنها نظرسنجی کرده و بعد یک بخشنامه جدید صادر کنند. در حال حاضر بخشنامه قبلی هست و فقط عنوان آن تغییر کرده است. وزیر بهداشت در جلسات رؤسای انجمن‌های علمی تأکید کردند که در خصوص اینگونه بخشنامه ها حتماً از صاحب نظران در این حوزه ها نظرسنجی شود. رئیس جمهوری هم مدتی قبل در سخنرانی که در زمینه صادرات داشتند به همه دولت تأکید کردند که در تصمیم‌گیری‌های ملی نظر صاحب نظران گرفته شود.

 خدمات آزمایشگاهی به سمت زیرزمینی شدن خواهد رفت

اکرمی در خصوص عواقب اصلاح نکردن این بخشنامه پیش بینی کرد:  از نظر ما اگر این بخشنامه اصلاح نشود و واردات و تولید کیت‌های غربالگری در کشور ممنوع باشد بسیاری از مردم برای انجام این آزمایش به خارج از کشور سفر می‌کنند و ممکن است انجام این دست از خدمات آزمایشگاهی به سمت زیرزمینی شدن برود زیرا این فرهنگ در کشور جا افتاده است.

وی درادامه بیان کرد: چند وقت پیش بیانیه‌ای از سمت وزارت بهداشت به 86 انجمن علمی صادر شد که در آن گفته شده بود غربالگری تأمین کننده منافع برخی از افراد است و غربالگری حتی در موارد سرطان باید محدود شود که نکته باعث تعجب معاون بهداشتی وزارت بهداشت هم شد. همه دانشمندان می‌گویند مردان سالمند برای آزمایش پروستات غربالگری و برای خانم‌ها هم آزمایش پاپ‌اسمیر را توصیه می‌کنند. این دوتا از آزمایش‌های غربالگری معروف در جهان است که برای غربالگری سرطان استفاده می‌شود. اگر قرار باشد این آزمایش‌ها در کشور محدود شود چقدر هزینه و آسیب‌های مادی و معنوی به خانواده‌ها و خود فرد وارد خواهد شد؟

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره الزام وجود این کیت‌ها در کشور بیان کرد: ما بارها تأکید کرده‌ایم که از تصویب و ابلاغ چنین بخشنامه‌هایی جلوگیری شود. امیدواریم مسؤولان در خصوص این بخشنامه تأمل و روندها را اصلاح  کنند.

وی درباره انواع کیت‌های غربالگری اظهار کرد: کیت‌های غربالگری دارای دو نوع  باز و بسته است. اما دستگاه های استفاده از کیت‌های بسته در کل کشور موجود نیست. درست است که در تهران سیستم های استفاده از این نوع کیت در تهران وجود دارد اما در شهرهای کوچک و آزمایشگاه‌های تشخیص طبی و پاتولوژی که عامه مردم به آنها مراجعه می‌کنند، دستگاهی را که با کیت بسته کار بکند را شاید نداشته باشند. همچنین بخش عمده کیت‌های بسته وارداتی است. بنابراین کشوری که از نظر منابع در محدودیت است و خطر تحریم‌ها هرروز آن را اذیت می‌کند، این دسته از تصمیمات لوکس و فانتزی است. 

اکرمی درخصوص توانایی وظرفیت تولید کیت‌های غربالگری در کشور گفت: درحال حاضر ما توانایی تولید کیت‌های باز را داریم که بخشنامه فعلی این نوع از کیت‌های غربالگری را ممنوع کرده است. راه‌اندازی و تولید کیت‌های بسته هم زمان بر خواهد بود. 

وی در ادامه تأکید کرد: کیت غربالگری باید ارزان و در دسترس باشد و برای جمعیت استفاده شود. استفاده از کیتی که دقت بالایی دارد ما را به سمت کیت تشخیصی می‌برد.

اکرمی درباره تست غربالگری گفت: تست غربالگری تست ارزانی است که در جمعیت قابل استفاده است اما وقتی کیت بسته در اختیار همه نیست دیگه اسم آن غربالگری نیست. در ابتدا باید وزارت بهداشت پاسخگو باشد چه تعدادی از آزمایشگاه‌های کشور قابلیت استفاده از کیت بسته را دارند و چند درصد از کیت‌های بسته مورد استفاده کشور وارداتی یا تولیدی است.

 مافیای کیت بسته

رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران درباره مافیای کیت بسته بیان کرد: برخی‌ها مدعی هستند که مافیای وارد کننده کیت های بسته در کشور پشت این تصمیم گیری‌ها هستند. اما برداشت من از ابلاغ این بخشنامه این است که مقدار عجله کردند و به حسن ظن به موضوع نگاه می‌کنم.

وی درپاسخ به این پرسش که آیا این کیت‌ها فقط برای غربالگری جنین استفاده می‌شود یا خیر اظهار کرد: خیر. تست غربالگری در نوزادان پس از تولد برای چک کردن کم‌ کاری تیروئید و فنیل کتونوری با گرفتن خون پاشنه پا نوزاد استفاده می‌شود. همین تست غربالگری در کشورهای پیشرفته دنیا برای پنجاه بیماری انجام می‌شود اما درکشور ما فقط برای دو بیماری تست غربالگری انجام می‌شود. گاهی از اوقات هم ما تست غربالگری برای اندازه گیری کم ‌کاری تیروئید مادر زمانی که قصد باردار شدن دارد انجام می‌شود. 

اکرمی با اشاره به طرح حاج قاسم سلیمانی در زمان کرونا توضیح داد: در طرح حاج قاسم سلیمانی در زمان کرونا، یک تست غربالگری عام بود. به جای اینکه اعلام کنیم هرشخصی که تب دارد به مراکز بهداشت مراجعه کند ما خودمان به در خانه‌های مردم رفتیم و دمای بدنشان را اندازه گیری کردیم که به این  روند روش فعال انجام غربالگری در جمعیت می‌گویند. در آن زمان بسیج و سپاه و... پای کار آمدند تا این طرح اجرایی شود که بسیار مؤثر بود. در نتیجه این طرح کشور ایران در مقایسه با سایر کشورها در جهان آمار مرگ و میر کمتری در جهان داشت.

وی درباره مفهوم غربالگری گفت: غربالگری یعنی با گرفتن مصوبه وزارت بهداشت در زمینه رفع یک بیماری یا مشکلی عمومی که آسیب زننده است گرفته شود که آن اقدام باید ارزان، دردسترس و قابل انجام دادن برای عموم باشد. اما تمام این موارد در بخشنامه فعلی نقض شده است. 

اکرمی در پایان درباره عواقب اجرای بخشنامه فعلی بدون ایجاد اصلاح آن عنوان کرد: طبیعتاً مردم به خاطر ترسی که دارند کمتر به سراغ فرزندآوری می روند و ممکن است مسئله غربالگری کنار گذاشته شود و به تبع آن احتمال به دنیا آمدن بچه‌هایی که مشکل کروموزومی شایع داشته باشند افزایش پیدا کند. این اتفاق باعث کاهش جمعیت می‌شود زیرا مادری که یک فرزند مبتلا دارد ریسک نکرده و اقدام به آوردن فرزند دوم نمی‌کند. البته این مدل از غربالگری فقط برای بیماری های کروموزومی شایع «13، 18، 21 » انجام می‌شود. تصور برخی‌ها این است که ما برای همه بیماری‌ها غربالگری داریم. اما متأسفانه بسیاری از بیماری‌های مادرزادی غربالگری ندارد.