پایگاه خبری «انتخاب»: امروزه هوش مصنوعی به‌عنوان یک واقعیت گریزناپذیر زندگی بشر خود را به اثبات رسانده است. از این تکنولوژی برای تقویت سیستم‌های رایانه‌ای که فعالیت‌هایی مانند ترجمه و تشخیص صدا در تلفن‌های هوشمند، هدایت خودرو‌های خودران و هدایت ربات‌هایی که وظایف خانگی و کارخانه‌ای را انجام می‌دهند، استفاده می‌شود. هوش مصنوعی در تحقیقات برای بسیاری از برنامه‌ها، از جمله تجزیه‌وتحلیل حجم عظیم داده‌هایی که علومی مانند نجوم و ژنتیک را هدایت می‌کنند، توسعه مدل‌های تغییرات آب‌وهوا و پیش‌بینی آب‌وهوا و شناسایی نشانه‌های بیماری در تصویربرداری تشخیصی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
هم اکنون انتشار ChatGPT توسط Open AI در نوامبر ۲۰۲۲ موجی از محصولات هوش مصنوعی مولد جدید را به راه انداخته است. شرکت‌های فناوری بزرگ از جمله گوگل و مایکروسافت هوش مصنوعی مولد را در بسیاری از سرویس‌های شاخص خود به کار گرفته‌اند. هوش مصنوعی یک تغییر بزرگ در اقتصاد جهانی خواهد بود و بسیاری از پتانسیل‌های ارزشی قابل‌استفاده هستند. تخمین زده می‌شود که هوش مصنوعی بتواند تا ۱۵٫۷ تریلیون دلار به اقتصاد جهانی در سال ۲۰۳۰ کمک کند. این بیشتر از مجموع تولید فعلی چین و هند است. از این میزان، ۶٫۶ تریلیون دلار احتمالاً از افزایش بهره‌وری و ۹٫۱ تریلیون دلار احتمالاً از مزایای مصرف‌کنندگان حاصل می‌شود.
در سال‌های اخیر، رقابت هوش مصنوعی داغ شده است و کشور‌های سراسر جهان برای برتری در این زمینه رقابت می‌کنند. ایالات متحده پیشرو آشکار در توسعه هوش مصنوعی است و شرکت‌های بزرگ فناوری که مقر آن‌ها در آنجا است، این مسئولیت را بر عهده دارند. بیش از ۵۷ درصد از محبوب‌ترین ابزار‌های هوش مصنوعی از ایالات متحده هستند. این کشور به قطب اصلی توسعه هوش مصنوعی تبدیل شده و غول‌های فناوری مانند گوگل، فیس‌بوک و مایکروسافت در خط مقدم تحقیقات مبتنی بر هوش مصنوعی قرار دارند. ازآنجایی‌که رقابت برای تسلط بر هوش مصنوعی در سراسر جهان شدیدتر می‌شود، هدف شرکت‌های داخل آمریکا تبدیل‌شدن به یک بازیگر اصلی در صنعتی است که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ ارزش آن به بیش از ۱۱۸ میلیارد دلار برسد. درحالی‌که رقبا در چین و سایر نقاط جهان در حال به چالش کشیدن سلطه ایالات متحده هستند، آمریکا در حوزه هوش مصنوعی در حوزه تسلیحات هم پیشتاز است. همچنین شرکت‌های مستقر در ایالات متحده همچنان در حال پیشروی هستند و ابتکارات اثرگذاری که دارند جایگاه آن‌ها را به‌عنوان رهبران هوش مصنوعی برای سال‌های آینده تا حدودی تضمین می‌کند.
چین در رتبه دوم قرار دارد و دولت این کشور سرمایه‌گذاری زیادی در تحقیق و توسعه هوش مصنوعی انجام داده است و اقداماتی را برای پیشی‌گرفتن از ایالات متحده در این مسابقه فناوری جدید انجام داده است. شرکت‌های بزرگی از جمله علی‌بابا، بایدو و تِنسِنت، همگی به طور فعال در ارتقای قابلیت‌های هوش مصنوعی چین به سمت افق‌های جدید مشارکت دارند. چین همیشه جاه‌طلبی‌های زیادی برای تبدیل‌شدن به ابرقدرت هوش مصنوعی در جهان داشته است. باتوجه‌به این هدف، شورای دولتی جمهوری خلق چین اعلام کرده است که تا سال ۲۰۳۰ به یک رهبر جهانی هوش مصنوعی ۱۵۰ میلیارددلاری تبدیل خواهد شد. این هدف قابل‌دستیابی به نظر می‌رسد؛ زیرا در حال حاضر یکی از رهبران جهانی در تحقیقات هوش مصنوعی است. ولی علی‌رغم این سرمایه‌گذاری و کار اختصاصی، باید دید که آیا چین در نهایت شکاف بین خود و ایالات متحده را از نظر مهارت هوش مصنوعی پر خواهد کرد یا خیر. گذر زمان را این موضوع را به‌زودی اثبات خواهد کرد.
کشور‌های دیگری مانند کانادا، ژاپن و کره جنوبی بی‌سروصدا با ابتکارات خود در فناوری هوش مصنوعی پیش می‌روند. کانادا در سال ۲۰۱۸ یک استراتژی هوش مصنوعی با حمایت ۱۲۵ میلیون‌دلاری را برای ترویج تحقیق و توسعه استعداد‌های قوی معرفی کرد. ژاپن نیز اخیراً با تهیه طرحی عناصر هوش مصنوعی را در چشم‌اندازی جدید برای توسعه ملی گنجانده است، تلاش خود را افزایش داده است. کره جنوبی متعهد شده است از طریق همکاری بین بخش دولتی و خصوصی با اختصاص ۱۴ تریلیون وون به‌منظور تقویت رقابت ملی خود در این زمینه، به یک پایگاه هوش مصنوعی تبدیل شود. این سرمایه‌گذاری‌ها نشان می‌دهد که اگرچه چین و ایالات متحده ممکن است در رقابت تسلیحاتی هوش مصنوعی سر تیتر اخبار باشند، اما رقبای بیشتری وجود دارند که به دنبال کنترل این حوزه پر اهمیت هستند.
اروپا به‌طورکلی در توسعه هوش مصنوعی نسبت به رقبا تا حدودی عقب‌مانده است، اما کشور‌های این اتحادیه مانند فرانسه و آلمان به‌صورت جداگانه شروع به جبران عقب‌ماندگی خودکرده‌اند. در سال‌های اخیر، هر دو کشور برنامه‌های خود را برای سرمایه‌گذاری میلیارد‌ها دلار در تحقیق و توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی اعلام کرده‌اند. آن‌ها به دنبال ایجاد بستری برای فرصت‌های بهتر در زمینه خدمات اجتماعی، حمل‌ونقل و بسیاری از زمینه‌های دیگر هستند که به‌شدت بر نوآوری هوش مصنوعی متکی هستند. اتحادیه اروپا نیز گام‌هایی برای ایجاد قابلیت‌های هوش مصنوعی در سراسر قاره برداشته است و ابتکار «هوش مصنوعی برای اروپا» را در سال ۲۰۱۹ راه‌اندازی کرد که در واقع پلتفرمی برای همکاری و هماهنگی بین کشور‌های عضو در مورد پیشرفت‌های فناوری در هوش مصنوعی است. گفتنی است اروپا در زمینه قانونمندکردن هوش مصنوعی در جهان پیشرو است.
این نکته را باید اضافه کرد که در قاره اروپا، بریتانیا با ۱۲۱ شرکت دارای قدرت هوش مصنوعی نسبت به بقیه اروپا آشکارا پیشرو است. شرکت‌های فناوری در بریتانیا در سال ۲۰۱۷ مبلغ ۸.۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خصوصی جمع‌آوری کردند. این مبلغ تقریباً ۳۸ درصد از کل سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام شده در بریتانیا در آن سال است. در همان سال دولت بریتانیا بودجه ۷۸ میلیون‌دلاری را برای حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی رباتیک و هوش مصنوعی اعلام کرد.
روسیه نیز تلاش زیادی دارد که در حوزه هوش مصنوعی از رقاب عقب نماند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفته است کسی که هوش مصنوعی را رهبری کند رهبر هوش مصنوعی بر جهان حکومت خواهد کرد. این کشور سالانه ۱۲.۵ میلیون دلار در زمینه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری می‌کند. به‌کارگیری هوش مصنوعی در روسیه بیشتر ماهیت نظامی دارد. به‌عنوان‌مثال جت‌های جنگنده مجهز به هوش مصنوعی و توپخانه‌های خودکار از آن جمله‌اند.
هند کشوری است که به‌سرعت درحال‌رشد و توسعه است و تحولات زیادی را در فضای دیجیتال خود پشت سر می‌گذارد. این کشور مصمم است با پذیرش تعدادی از ابتکارات هوش مصنوعی، در رقابت هوش مصنوعی پیشرو باشد. بر اساس یک نظرسنجی حدود ۶۰ درصد از رهبران شرکت‌ها در هند به اهمیت روزافزون هوش مصنوعی و نیاز به پذیرش آن پی برده‌اند. اگرچه گفته می‌شود ۷۰ درصد از شرکت‌هایی که هوش مصنوعی را به کار گرفته‌اند به مزایای قابل‌اندازه‌گیری دست یافته‌اند، اما نرخ پذیرش هوش مصنوعی همچنان در کشور پایین است و در سال ۲۰۱۹ تنها ۲۵ درصد از شرکت‌های هندی راه‌حل‌های هوش مصنوعی را به کار گرفته‌اند.
بر اساس گزارش‌ها انتظار می‌رود بازار هوش مصنوعی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ به ۸.۴ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۶ افزایش یابد. تحقیقات نشان می‌دهد که بازار فناوری پیشرفته در منطقه شاهد نرخ رشد مرکب سالانه ۴۷.۸ درصدی خواهد بود که عربستان سعودی و امارات متحده عربی از جلو پیشرو هستند. این دو کشور می‌توانند محرک‌های کلیدی هوش مصنوعی باشند، زیرا این علم به تغییر نحوه عملکرد دولت‌ها و تجارت ادامه می‌دهد. آن‌ها با سرمایه‌گذاری در زمینه هوش مصنوعی خود را در خط مقدم انقلاب صنعتی چهارم قرار می‌دهند. بر اساس این گزارش، ارزش بازار هوش مصنوعی تنها در امارات تا سال ۲۰۲۶ به ۱.۹ میلیارد دلار خواهد رسید که نشان‌دهنده رشد ۳۶.۲ درصدی است. امارات متحده عربی که در مسیر دوبرابر کردن سهم اقتصاد دیجیتال خود در تولید ناخالص داخلی از ۹.۷ درصد فعلی به ۱۹.۴ درصد است، در ۱۰ سال آینده است، انتظار می‌رود ۲۰ میلیارد دلار در فناوری هزینه کند. امارات همچنین در حال تقویت مشارکت خود در این فناوری است و استراتژی ملی هوش مصنوعی ۲۰۳۱ را با تمرکز بر جذب استعداد‌ها برای مشاغل آینده، تأمین مالی مراکز تحقیقاتی و نوآوری، و توسعه زیرساخت‌ها و اکوسیستم‌های داده مناسب همراه با یک محیط قانون‌گذاری متوازن راه‌اندازی کرده است.
عربستان سعودی نیز به‌شدت در این صنعت سرمایه‌گذاری می‌کند. صندوق ثروت مستقل پادشاهی این کشور در سال ۲۰۱۹ از سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیارددلاری در هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های نوظهور در دهه آینده خبر داد. این پادشاهی همچنین ابتکارات متعددی از جمله ایجاد سازمان اطلاعات و هوش مصنوعی عربستان سعودی و دفتر ملی مدیریت داده‌ها را برای تسریع اجرای هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف پادشاهی آغاز کرده است.
در مورد تأثیر اقتصادی هوش مصنوعی برای خاورمیانه، انتظار می‌رود این منطقه ۳۲۰ میلیارد دلار یا ۲.۰ درصد از کل مزایای جهانی هوش مصنوعی در سال ۲۰۳۰ که ۱۵.۷ تریلیون دلار تخمین زده می‌شود، را به دست آورد. درعین‌حال پیش‌بینی می‌شود از این سود ۳۲۰ میلیارددلاری به طور مطلق، بیشترین سود به عربستان سعودی برسد و به‌تنهایی در سال ۲۰۳۰ بیش از ۱۳۵.۲ میلیارد دلار از این طریق به اقتصادش کمک کند که معادل ۱۲.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور خواهد بود. همچنین انتظار می‌رود که ۱۴ درصد از تولید ناخالص امارات نیز از طریق هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ به دست آید.
اسرائیل نیز در زمینه هوش مصنوعی پیشرفت‌های زیادی داشته است و در این زمینه پیشتاز محسوب می‌شود، نزدیک به ۱۲ شرکت اسرائیلی در فهرستی از ۱۰۰ شرکت برجسته هوش مصنوعی قرار گرفته‌اند. این پیشرفت موقعیت اسرائیل را به‌عنوان یک رهبر فناوری و به‌عنوان یک مبتکر در بخش هوش مصنوعی تأیید می‌کند. گزارش‌ها نشان می‌دهد استارت‌آپ‌های فناوری در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۵.۶ میلیارد دلار از طریق ۷۷۳. دور سرمایه‌گذاری جذب کرده‌اند. این رقم اخیر نسبت به ۳ سال قبل از آن ۴۰۰ درصد و نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵۰ درصد افزایش‌یافته است. این پیشرفت برای کشوری در مقیاس اسرائیل بسیار قابل‌توجه است. این رژیم از هوش مصنوعی برای اهداف جاه طالبانه خود هم استفاده می‌کند. برای مثال اخیراً ایال زمیر مدیرکل وزارت دفاع اسرائیل گفته است: برای افزایش اطلاعات درباره ایران، در زمینه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری خواند کرد.
ایران نیز از جمله کشور‌های خاورمیانه است که میزان سرمایه‌گذاری‌ها آن در حوزه هوش مصنوعی مشخص نیست. البته شهرام معین رئیس مرکز نوآوری و توسعه هوش مصنوعی پژوهشگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات، بر اساس سند ملی راهبرد هوش مصنوعی در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ گفته بود. ایران تا سال ۲۰۳۲ (افق ۱۴۱۰) در بین ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی قرار خواهد گرفت. در ۲۵ مهر ۱۴۰۱ مرکز مزبور اقدام به انتشار پیش‌نویس نقشه راه توسعه هوش مصنوعی نمود تا امکان بهره‌برداری از آن برای ذی‌نفعان صنعت هوش مصنوعی فراهم شود.
شهرام معین در این روز راجع به این سند گفته بود: از جمله اهداف این سند می‌توان به ۸۰ درصد تحقیقات برای رفع نیاز‌های کشور، استفاده از ۴۵ درصد هوش مصنوعی در صنایع، سرمایه‌گذاری ۸ میلیارددلاری در هوش مصنوعی و سهم ۱۲ درصدی هوش مصنوعی در تولید ناخالص داخلی اشاره کرد.
عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات در ۱۷ خرداد ۱۴۰۲ با اشاره به اینکه سند توسعه هوش مصنوعی در حال تدوین است، گفته: متولی ایجاد قوانین در زمینه هوش مصنوعی، شورای‌عالی فضای مجازی است که بر روی سند توسعه هوش مصنوعی در حال کار هستند. او همچنین گفته در برنامه هفتم توسعه، پرداختن به هوش مصنوعی جز تکالیف است و ارتباطات، هوشمندسازی و استفاده حداکثری از این فناوری برای همه دستگاه‌ها توصیه می‌شود.
سایت تخصصی دیجایتو به نقل از کارشناسان در مورد سند راهبردی هوش مصنوعی آورده است: کارشناسان و فعالین این حوزه در گفتگو با دیجیاتو اعتقاد دارند ایران وضعیت خوبی از نظر مقالات و دانش آکادمیک در زمینه هوش مصنوعی داشته، اما نبود سرمایه‌گذار از یک سو و موج مهاجرت متخصصین این حوزه از چالش‌هایی است که بسیار این حوزه را تحت‌تأثیر قرار داده است. در ادامه آمده است: به نظر می‌رسد با وجود سالانه ۳ هزار فارغ‌التحصیل در این حوزه و فعالیت ۵۰۰ عضو هیئت‌علمی، وضعیت کشورمان از لحاظ آکادمیک جایگاه بدی نداشته باشد. بااین‌وجود برخلاف برخی از کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس مانند امارات، آن طور که شاید و باید سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی صورت نگرفته است. همچنین موج مهاجرت فارغ‌التحصیلان این رشته نگرانی‌ها را درباره وضعیت و جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی ایجاد کرده است.