پیشنهاد یک کارشناس درمورد تنش آبی با طالبان: کافیست رئیسی یک دیدار با احمدمسعود داشته باشد

چالش های آبی میان ایران و افغانستان صرفا به زمان طالبان برنمی گردد و از صد سال پیش تاکنون این مشکلات بین ایران و افغانستان بر سر سهم ایران به عنوان پایین دست آبی رودخانه هیرمند وجود داشته است. اما بر طبق قرارداد سال 1351 افغانستان موظف است در زمان های غیرخشکسالی 820 میلیون مترمکعب آب به سمت ایران روانه کند که محل تامین آب سیستان و بلوجستان است.

مهدی قمیشی، کارشناس آب، در آغاز درباره تضاد تاریخی ایران و افغانستان بر سر هیرمند به «انتخاب» گفت: 95 درصد تامین آب رودخانه هیرمند در افغانستان است و آورد متوسط تاریخی این رودخانه حدود 7میلیارد مترمکعب است. این رودخانه از جهت هیدروپلوتیک برای ایران همیشه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است چون استان سیستان و بلوچستان و تالاب هامون و حق آبه های آن وابسته به این رودخانه است؛ در شرق کشور یکی از منابع مهم آب همین رودخانه است. بنابراین در طول تاریخ همیشه این بحث مطرح بود که حق آبه مطمئنی از این رودخانه به ایران داده شود. از سال 1251 هجری شمسی، اولین قرارداد بین ایران و افغانستان در رابطه با سهم ایران از این رودخانه بسته شده است. سهم ایران آن موقع 4/3 میلیارد مترمکعب از این رودخانه بوده است یعنی نصف این رودخانه باید سهم ایران باشد. متاسفانه در سال 1284 قرارادی امضا شد که سهم ایران به 3/2 میلیارد مترمعکب کاهش یافت و در سال 1317 هم بیشتر کاهش یافت و در سال 1351 این حق آبه به 820 میلیون مترمکعب کاهش پیدا کرده است. 

وی در ادامه نسبت به چالش های ایجاد شده توسط طالبان در سد کمال خان افزود: مسئله اینجاست که ما در طول 44ساله اخیر نیز قراردادی با افغانستان در این زمینه نداریم، هم به خاطر مسائل وزارت خارجه که در این زمینه فعال نبود و هم نابسامانی های افغانستان که باعث شد قراردادی تنظیم نشود. به هر صورت الان سال هاست که مقدار حق آبه 820 میلیون مترمکعبی را هم نمی دهند. مضافا اینکه امسال باید بپذیریم در افغانستان و قسمت سیستان دچار خشکسالی هستیم. الان مسئله در سیستان حاد شده است و هامون کاملا خشک است، مردم سیستان و بلوچستان هم دچار مشکل اند. آخرین قرارداد 820 میلیون مترمکعب را مشخص کرد که اگر آن می رسید مشکل حادی در سیستان و بلوچستان نداشتیم اما از زمان کرزای هم این مشکل را داشتیم و سدکمال خان باعث حادتر شدن این مسئله شد. این رودخانه گاها سیل آبی می شد و آب به سمت ایران روانه می شد اما از زمانیکه سد کمال خان را زدند سیلاب ها به آن سمت روانه شد. البته این سد کوچک است اما افغانستان کانال هایی از این سد به سمت محل هایی در افغانستان هدایت کرده که تقریبا می تواند همه این آب را به مناطق سرزمینی خود هدایت کند و به ایران حق آبه ای ندهد. در حقیقت افغانستان با این کانال هایی که زده است در محلی به نام شوره زار گودزره منحرف می کنند و فشار زیادی به ایران می آورند.

قمیشی در پایان درباره راه حل های دیپلماتیک برای حل بحران آب با طالبان گفت: ما در سطح بین المللی در حال حاضر هیچ آیین نامه یا مفاد قراردادی و مصوبات بین المللی نداریم که بتواند حق آبه آب های مشترک را برای کشور های پایین دست تضمین کند. از نظر علمی باید رودخانه هایی که در کشور های متعدد جاری اند باید کشور بالادست به اندازه نیاز زیست محیطی پایین دست آب رها کند اما قوانین محکمی برای آن وجود ندارد. به همین خاطر اشکالاتی بین کشور هایی که رودخانه مشترک دارند پیش آمده است. در ترکیه و سوریه و عراق هم این مشکل را داریم، یا در مورد رودخانه نیل بین مصر و کشور های آفریقایی که همگی رودخانه های مسئله داری هستند. یا حتی اروند رود بین ایران و عراق که دو جنگ بر سر آن شده است. در هر حال این مسائل در سطح جهانی خوب حل نشده است و کشور های بالادست این توانایی را دارند که مشکلاتی در حوزه آب ایجاد کنند. بنظر من راه حل این مسئله از سوی ایران تنها دیپلماسی آبی است. نظام جمهوری اسلامی باید بتواند از ابزار دیپلماسی در این زمینه استفاده کند تا حق آبه رسمی ایران از این رودخانه تامین شود. ما ابزارهای دیپلماسی زیاد داریم، کافیست رئیسی یک دیدار با احمدمسعود داشته باشد تا فقط تهدید این مسئله به گوش طالبان برسد، یا استفاده از بنادر مختلف ایران در سیستان و بلوچستان که کالا به افغانستان می برند.