پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
مهاجرت دیگر محدود به طبقه نخبگان نیست بلکه بنابر آخرین بررسی‌های رصدخانه مهاجرت ایران، حکمرانی و مملکت‌داری، بی‌ثباتی اقتصادی و فساد نهادینه در کشور، تحریم، نوسان قیمت ارز، تورم و شرایط اقتصادی، پنج علل اصلی مهاجرت ایرانیان در سال 1401 بوده است. مجموع این علل اصلی و عوامل دیگر، کار را به جایی رسانده است که اکنون شاهد مهاجرت عام و توده‌وار ایرانی‌ها هستیم. طبق تعریف سالنامه مهاجرت 1401، مهاجرت عام به این معنی است که بیشتر طبقات و اقشار اجتماعی یک جامعه تحت تاثیر قرار گرفته و در آینده، شاهد بروز موج‌های مهاجرتی در آن جامعه خواهیم بود.
تغییر مقاصد مهاجرت از کشورهای اروپایی به کشورهای همسایه، از جمله مواردی است که در سال‌های اخیر به چشم می‌آید. بهرام صلواتی، رئیس رصدخانه ملی مهاجرت ایران، در گفت و گو با «انتخاب» درباره علت تغییر این روند، گفت: «به دلیل اینکه میل به مهاجرت در داخل کشور افزایش پیدا کرده و از سوی دیگر ظرفیت کشورهای اروپایی یا مقاصد اصلی محدود است، بر این اساس مقاصد جدیدی همچون کشور ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس شکل گرفته است که قسمتی از بار مهاجرتی ایران دارد در آنجا تخلیه می‌شود.»
وی ضمن بیان اینکه در آینده این کشورها به شکل کشورهای ترانزیت عمل خواهند کرد، افزود: «ترکیه تا کنون، حداقل برای مهاجران ایران و افغانستان بیشتر به عنوان کشور ترانزیت عمل می‌کرد. یعنی افراد خودشان را به آنجا می‌رساندند و بعد اگر می‌خواستند، به شکل قانونی یا غیرقانونی به کشور دیگری مهاجرت می‌کردند. ولی الان دیگر در خود ترکیه هم قسمتی از مهاجران ایرانی دارند رسوخ می‌کنند و در آینده نزدیک ما یک همسایه‌ای را در سمت شمال غربی خواهیم دید که بخش قابل توجهی از ایرانیان آنجا ساکن هستند.»
صلواتی درباره اقبال ایرانیان به خرید ملک در ترکیه بیان کرد: «در سالنامه 1401 اگر خرید مسکن یا ثبت شرکت در ترکیه را ببینید، متوجه افزایش چشمگیر سهم خرید مسکن از سال 2016 به این سو خواهید شد. بنابرین ما مشاهده می‌کنیم که بخشی از فرار سرمایه مالی، تحصیلی و سایر موارد، در آنجا انجام می‌شود. من نمی‌دانم مسئولان برای این بحث آمادگی دارند یا خیر؛ چراکه تنها خروج جامعه فراسرزمینی مسئله نیست بلکه بحث نگهداشت، ارتباط با این جامعه و بهره‌برداری از سرمایه‌های‌شان نکته‌ای است که تا الان، دست‌کم بر اساس مقاصد، برنامه‌ریزی خاصی نداشته‌ایم.»
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، درباره مهاجرت گروهی استارتاپ‌ها به کشورهای حوزه خلیج فارس، گفت: «در بحث استارتاپ‌ها، شرکت‌ها و تیم‌ها یک موقعیتی است که مهاجرت سرمایه‌گذار یا ایده‌پرداز را داریم. الان خیلی از کشورها به این نکته رسیده‌اند که سرمایه انسانی در ابعاد مختلفش، یعنی در سطح سرمایه‌گذار، ایده‌پرداز، مدیر، بدنه اجرایی و حتی افراد کارشناس، همه ذی قیمت هستند و خیلی از شرکت‌ها و تیم‌ها اگر می‌خواهند به کشوری، از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس بروند، با این پیشنهادات رو به رو هستند که صرفا برای ثبت یا ایجاد شرکت اقدام نکنند بلکه برای راه‌اندازی و به نوعی اجرای این ایده هم اقدام کنند. به طور کلی نیروی انسانی ایران، مخصوصا نیروی کارشناس یا تحصیل‌کرده برای کشورهای دیگر جذاب شده است، بدین منظور اگر افراد بخواهند کسب و کاری راه بیاندازد، بهترین فرصت این است که از تیمی که با آن کار کرده، با آن آشنایی دارد، ایده را می‌شناسد و از همه مهمتر هزینه‌اش هم به نسبت همتایانش در آن کشور ارزان‌تر است، استفاده کند.»
وی خاطرنشان کرد: «با این تفاصیل باید حواسمان باشد یکی از دلایلی که شرکت‌ها مهاجرت می‌کنند، به مسائل زیرساختی که در این چندوقت اخیر هم پررنگ شده است، مربوط می‌شود. از جمله شرایط ناپایدار اینترنتی و ارتباطی که منجر به آسیب دیدن بسیاری از کسب و کارها شده است. مسئله اینترنت در خیلی از کشورها، امر پیش پا افتاده‌ای و ابتدایی‌ترین زیرساخت ارتباطی است و برای همین مهاجرت گروهی یک تیر و چند نشان می‌شود.»
صلواتی ادامه داد: «حال در چند سال گذشته هم بحث زیست‌بوم، نوآوری و فناوری بسیار مطرح بوده است و ما هم سرمایه‌گذاری قابل توجهی کرده بودیم اما درست زمانی که داشتیم به بهره‌برداری نزدیک می‌شدیم، به واسطه یک سری از سهل انگاری‌ها، مسئله مهاجرت این افراد دارد رخ می‌دهد و شرکت‌ها هم دارند از این فرصت استفاده می‌کنند.»
وی در پاسخ به اینکه آیا می‌توان گفت موج مهاجرت استارتاپ‌ها شکل گرفته است، عنوان کرد: «در مورد موج مهاجرت استارتاپ‌ها نیاز داریم که یک پیمایش و آمار رسمی وجود داشته باشد. متاسفانه روی گروه‌های خاص یا به طور کلی روی جمعیت مهاجرین خارج از کشور، در داخل کشور خودمان اجماع آماری وجود ندارد و کار آماری دقیقی صورت نگرفته است. اتکای ما در سالنامه مهاجرتی‌مان بر منابع آماری خارج از کشور است. در پاسخ به پرسش شما باید بگویم که این موج هست و شواهد مستدلی هم موجود است که این اتفاق دارد می‌افتد ولی اینکه به شکل مستند اشاره کنیم، خیر. در بخش پنجم سالنامه اخیرمان هم عنوان کرده‌ایم که فقط برای کانادا و انگلستان از سال 2019 تا 2021 حدود 2 هزار ویزا در حوزه نوآوری استارتاپی فناوری و کارآفرینی ایجاد شده است. اینکه چه قدر ایرانیان توانسته‌اند برای بقیه کشورها از استارتاپ ویزا استفاده کنند، محل سوال است. در داخل کشور هم متولیان یا آماری ندارند یا آن را منتشر نمی‌کنند.»
صلواتی در خصوص افزایش پناهجویی همزمان با شروع اعتراضات اخیر، گفت: «اعتراضات اثرش را در شش ماه الی یک سال آینده نشان می‌دهد. ولی اگر آمار پناهجویی را، حداقل در چند سال گذشته نگاه کنید، مشاهده می‌کنید که ما در سال 2020 نسبت به 2019 یک کاهشی داشتیم که ناشی از کرونا بوده است اما در 2021 جریان پناهجویی دارد به سمت بالا برمی‌گردد. اگر در سال 2021 جریان رشد پناهجویی در جهان 30 درصد بوده، برای ما 35 درصد بوده است که از متوسط جهانی مقداری بیشتر است. قطع به یقین اتفاقاتی که اخیرا رخ داده است، اعتراضات و فضایی که شکل می‌گیرد، حتما اثرش را در سال آینده خواهد گذاشت.»