ایسنا: بیمارستان‌های قدیمی، فرسوده، ناایمن و امنیت جانی بیماران و کادر درمان؛ معضلی که مدت‌هاست با وقوع برخی حوادث، بر سر زبان‌ها می‌افتد و هر بار هم در گیر و دار کمبودهای بودجه‌ای و البته نبود عزمی جدی برای اصلاح آن، به فراموشی سپرده می‌شود...
این بار نیز پس از حادثه تلخ فرو ریختن ساختمان متروپل آبادان و به دنبال آن انتشار لیستی غیررسمی از ساختمان‌های ناایمن دارای اخطار آتش نشانی، مجددا بحث ایمنی سازه‌های بیمارستانی و همچنین عملکرد و کارایی این بیمارستان‌ها در زمان بحران‌هایی نظیر زلزله، مطرح شده است.
پیش از این هم، آسیب جدی به بیمارستان هریس، بعد از زلزله هریس-ورزقان، عدم کارایی بیمارستان تازه‌ساز سرپل ذهاب بعد از زلزله کرمانشاه و همچنین حادثه انفجار در کلینیک سینا اطهر تهران و جان باختن تعدادی از هموطنان در پی آن، نشان داد که جدا از بحث فرسودگی؛ نبود ایمنی سازه‌ای و همچنین تجهیزاتی و نبود نظارت و دقت کافی در ساخت بیمارستان‌های جدید هم جدی‌تر از آن است که بتوان از کنار آن به سادگی عبور کرد. البته سال‌هاست که درباره فرسودگی و ایمن نبودن برخی بیمارستان‌ها به ویژه بیماستان‌های ریفرال و پر تردد کشور داد سخن داده می‌شود و کارشناسان مدیریت بحران نسبت به فاجعه‌ای که بحران‌ها و بلایای طبیعی می‌توانند در مراکز درمانی ایجاد کرده و بیمارستان‌هایی را که در مواقع بحران باید کمک‌رسان مصدومان و مجروحان باشند، فلج کنند، بیم می‌دهند، اما هنوز نه‌تنها تصمیمی عاجل و جدی برای تغییر این شرایط اتخاذ نشده است، بلکه ظاهرا چند سالی است که سنجش کمی ایمنی بیمارستان‌ها نیز در اعتباربخشی بیمارستان‌ها چندان جدی گرفته نمی‌شود.
در ۲۵ مهر ماه ۱۳۹۶، دکتر علی اردلان - مدیر وقت گروه سلامت در حوادث و بلایای دانشگاه علوم پزشکی تهران و سرپرست وقت دفتر مدیریت خطر بلایا معاونت بهداشت وزارت بهداشت، در گفت‌وگو با ایسنا، اعلام کرد که بعد از ادغام برنامه سنجش کمی بیمارستان‌ها در برنامه اعتباربخشی، مطالعاتی بر روی ایمنی بیمارستان‌ها در سال‌های ۱۳۹۲ و ۱۳۹۵ انجام شد که نتایج آن نشان از ایمنی کم بیمارستان‌های تحت مطالعه داشت؛ به طوری که در سال ۱۳۹۲ متوسط ایمنی بیمارستان‌ها در کشور بعد از مطالعه بر روی ۲۲۴ بیمارستان ۳۴ درصد اعلام شد و در سال ۱۳۹۵ هم که این اندازه‌گیری‌ها بر روی ۴۲۱ بیمارستان تکرار شد، ایمنی کلی بیمارستان‌های شرکت‌کننده به ۴۳ درصد رسید.
این درحالی است که به گفته عباس استادتقی‌زاده- مدیرگروه سلامت در حوادث و بلایا دانشگاه علوم پزشکی تهران، بعد از سال ۱۳۹۵ متاسفانه مطالعه جامعی بر روی بحث ایمنی بیمارستان‌ها انجام نشده است و بر این اساس در حال حاضر نمی‌توانیم بررسی کنیم که در شرایط کنونی که در سال ۱۴۰۱ هستیم، آیا وضعیت‌مان از نظر ایمنی بیمارستان‌ها در همان حد ۴۰ درصد است یا خیر.
در عین حال چند سال قبل هم وزارت بهداشت آمار بیمارستان‌های غیرایمن را ۷۰ درصد اعلام کرده بود و گمان نمی‌رود که در حال حاضر این عدد ارتقاء قابل توجهی داشته باشد.
در این زمینه دکتر غلامرضا معصومی - عضو بورد سلامت در بلایای وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایسنا، درباره وضعیت فرسودگی بیمارستان‌ها در کشور، گفت: تا جایی که اطلاع دارم، هیچ بررسی جامع کارشناسی مهندسی و علمی بر روی بحث سازه‌ای بیمارستان‌های کشور انجام نشده است.
وی افزود: در این حوزه با دو موضوع مواجهیم؛ یک بخش، برآوردها از وضعیت فرسودگی بیمارستان‌هاست؛ به عنوان مثال بیمارستانی که بالای ۵۰ سال از ساختش می‌گذرد، به نظر فرسوده می‌آید. یک قسمت دیگر هم به بحث اعتباربخشی بیمارستان‌ها و چک لیست HSI(سنجش ایمنی بیمارستان‌ها) بازمی‌گردد که عملا به نوعی خودارزیابی بیمارستان‌ها است که بخشی از آن به بحث‌های وضعیت سازه‌ای و غیر سازه‌ای بیمارستان‌ها برمی‌گردد.
مسکوت ماندن ۱۲ ساله ایمن‌سازی سازه‌ای بیمارستان‌ها
معصومی با بیان اینکه ارزیابی و بررسی وضعیت فرسودگی بیمارستان‌ها در کل کشور به صورت عمومی انجام نشده است، ادامه داد: دلیل بزرگ آن هم این است که ۱۲ سال قبل برای ارزیابی و بازسازی ایمن‌سازی سازه‌ای بیمارستان‌ها برآوردی در وزارت بهداشت داشتیم که در آن زمان بودجه بیش از ۶۰۰۰ میلیارد تومانی برایش مطرح شد که به دلیل نبود این بودجه از همان زمان مسکوت بود. البته برخی بیمارستان‌ها در کشور مانند بیمارستان شهید محمدی بندرعباس بررسی شده و قرار شد که بحث مقاوم‌سازی آن هم اجرا شود که آنقدر هزینه‌ها بالا بود که به این نتیجه رسیدند که بیمارستان‌های جایگزین منطقی‌تر است.
بیمارستان‌های تازه‌سازِ ناایمن!
وی گفت: در عین حال علاوه بر بیمارستان‌های فرسوده، بیمارستان‌های تازه‌سازی را هم داشتیم که ایمنی کافی را نداشته‌اند. به عنوان مثال در زلزله ورزقان- هریس بیمارستان هریس را داشتیم که یکسال بعد از تحویل، با آن زلزله چنان آسیبی دید که مجبور شدیم حتی بیماران خود بیمارستان را هم تخلیه کنیم. یا در زلزله کرمانشاه، بیماستان امام خمینی آن منطقه را داشتیم که بیش از یکسال از زمان تحویلش گذشته بود، اما در زلزله دچار مشکل شد.
وضعیت ایمنی بیمارستان‌ها از نظر سازه‌ای خوب نیست
معصومی با بیان اینکه در کل می‌توان گفت که وضعیت ایمنی بیمارستان‌هایمان از نظر سازه‌ای خیلی خوب نیست، گفت: زیرا تعداد زیادی از بیمارستان‌ها قدمت بالایی داشته و فرسوده‌اند و تعدادی هم که تازه‌سازند، از نظر سازه‌ای، ایمنی مناسبی ندارند. البته مثال نقض هم در این موارد داریم. مانند بیمارستان شهدای هفتم تیر تهران که از آنجایی که در رژیم قبل به عنوان بیمارستان سلطنتی ساخته شده است، مستحکم است، اما عمدتا بیمارستان‌های با قدمت بالای ما مانند فیروزگر و ... بیمارستان‌هایی هستند که از نظر سازه‌ای به نظر خیلی مناسب نیستند. در عین حال بیمارستان‌های تازه سازمان هم فرآیند ساخت‌شان به دلایل مختلف از جمله بحث بودجه‌ای خیلی طول می‌کشد. به عنوان مثال همان بیمارستان هریس بیش از ۱۵ یا حتی ۲۰ سال فرآیند ساختش طول کشیده و عملا وزارت راه و شهرسازی که متولی ساخت بیمارستان‌های وزارت بهداشت بود، چندان هم پاسخگو نبود.
لزوم ارزیابی سازه‌ای بیمارستان‌های کشور
وی گفت: اگر واقعا دغدغه سیستم مدیریتی کشور بحث ایمنی بیمارستان‌ها و مراکز درمانی است که حتما باید باشد، حتما باید یک ارزیابی مناسبی از وضعیت سازه‌ای بیمارستان‌هایمان انجام شود تا نظرات شخصی خیلی وارد نشود. به نظر می‌آید بحث‌هایی که طی چند وقت اخیر مطرح شده است، بر اساس بررسی‌های کارشناسی نیست.
بحران زلزله برای بیمارستان‌ها
معصومی با بیان اینکه در کل وضعیت ایمنی خوبی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشور نداریم، درباره کارایی بیمارستان‌های کشور در برابر بحران‌ها و حوادثی مانند زلزله، اظهار کرد: باید توجه کرد که بیمارستان‌های ما از نظر سازه‌ای تقریبا در برابر تمام بحران‌ها به جز زلزله مقاومند. این درحالیست که که ۹۷ درصد مناطق کشور ما گسل دارد. البته باید توجه کنیم که با چه زلزله‌ای مواجه هستیم؟. اگر زلزله ۵ ریشتر به پایین باشد که دائما با آن مواجهیم و مشکلی ایجاد نمی‌کند. در زلزله بالای هفت تا ۷.۵ ریشتر که به عنوان مثال می‌تواند غایت شهر تهران باشد، شرایط به گونه‌ای در شهر تهران رقم خواهد خورد که خیلی قدرت جابجایی آنچنانی نخواهیم داشت و خرابی شهر به ویژه در مناطق مرکزی به شکلی خواهد بود که خیلی قدرت این را نداریم که حتی بیماران‌مان را در خیابان‌ها جابجا کنیم و نهایتا احتمالا در آن زمان بیمارستان‌های ما هم خیلی کارایی نخواهند داشت.
وی ادامه داد: شاید عمده بحث اینجاست که زلزله‌ای بین ۵ تا ۶.۵ ریشتری را داشته باشیم که به گونه‌ای است که شهر هنوز سرپاست و می‌تواند فعالیت‌هایش را ادامه دهد، اما برخی بیمارستان‌های ما دچار مشکل شده و آسیب می‌بینند. این تصور که در این میزان ریشترها کل بیمارستان‌مان به یکباره خراب می‌شود، تصور اشتباهی است. این درباره هیچ یک از ساختمان‌هایی که در شهرها ساخته شده‌اند، صدق نمی‌کند. ممکن است دیوارها خراب شود، ترک بخورد، خطرناک شود و امکان سقوط مصالح و ... ایجاد شود، اما اینطور نیست که تصور کنیم که تمام ساختمان به یکباره خراب می‌شود.
لزوم برنامه‌ریزی بیمارستان‌ها برای تداوم ارائه خدمت در بحران
معصومی گفت: بر همین اساس در بحث‌های بحران، هم روی خود بیمارستان و هم بر روی جایگاه بیمارستان به عنوان جایی که مردم فارغ از اینکه بیمارستان کار می‌کند یا خیر، بیماران‌شان را به آنجا می‌برند و برای هر دو موضوع بیمارستان باید برنامه‌ریزی کرده و ظرفیتش را ایجاد کند. به عنوان مثال وقتی بیمارستان از وضعیت ایمنی خارج می‌شود، در محوطه‌های بیمارستان ارائه خدمت را انجام دهد و اگر هم وضعیت ایمنی‌اش با توجه به بحرانی که اتفاق افتاده، هنوز مناسب است، همانجا خدمات را ارائه دهد.
وی تاکید کرد: بر این اساس خیلی بعید است که در این شرایط بگوییم که خدمات‌رسانی را به طور کلی از دست خواهیم داد. بنابراین خود بیمارستان‌ها باید این آمادگی را داشته باشند که اگر بحرانی رخ داد برنامه‌های مختلفی داشته باشد؛ اعم از تخلیه اضطراری بیمارستان، رسیدگی به بیمارانی که در بیمارستان بستری هستند، ارائه خدمات به مردم بحران‌زده‌ای که مراجعه می‌کنند و ... باید برای این موارد در بیمارستان‌ها برنامه داشته باشیم که این موارد در اعتباربخشی هم دیده شده است. مدیریت بحران بیمارستان‌ها جزو اعتباربخشی بیمارستان‌ها است اما نمی‌توان آماری داد که چه تعداد از بیمارستان‌ها این برنامه‌ها را دارند و چه تعداد ندارند، اما این موارد جزو اعتباربخشی است که باید انجام شود.
تکلیف بیمارستان‌های ناایمن اخطاردار
اگر بیمارستانی واقعا ایمن نیست، تخلیه شود
معصومی درباره تعیین تکلیف بیمارستان‌های ناایمنی که از سوی آتش نشانی اخطار دریافت کرده‌اند، گفت: بحث اخطار آتش نشانی موضوع درستی است و باید سیستم ایمنی شهری این موضوع را اعلام کند. با این حال باید توجه کرد که وقتی متولی ایمنی شهر هستید، باید سازوکاری را هم برای بررسی ایمنی شهر داشته باشید و بررسی سازه‌ای انجام شود. باید توجه کرد که ما نمی‌گوییم که مراکز درمانی ایمن هستند، اما اینکه به صورت رسمی اعلام شود که فلان بیمارستان از نظر سازه‌ای ایمن نیست، مفهومش این است که مردم از فردا می‌ترسند که به بیمارستان مراجعه کنند. طرح چنین مباحثی خیلی جالب نیست. زیرا بررسی سازه‌ای بیمارستان اتفاق نیفتاده و این اظهارات بر اساس بررسی دقیق سازه‌ای نیست. مثلا به این صورت مطرح می‌شود که مثلا بیمارستان امام حسین (ع) قدمت طولانی دارد و در نتیجه ایمن نیست. بعید می‌دانم که یک تیم کارشناسی و مهندسی وارد بیمارستان‌ها شده باشند و وضعیت خاک، بتن، استحکام سازه‌ای بیمارستان و ... را بررسی کرده باشند و تاکنون چنین گزارشی نداشتیم، اما قاعدتا باید این اتفاق بیفتد و بعد اعلام کنیم که بیمارستان ایمنی دارد یا خیر.
وی گفت: اگر در نتیجه بررسی دقیق سازه‌ای به این نتیجه رسیدیم که بیمارستانی ایمن نیست، باید طی چند روز تخلیه شود و فکری برایش شود. اگر بیمارستان ایمن نیست، اما اجازه می‌دهیم در آن رفت و آمد باشد و بیمار بستری شود، جالب نیست. زیرا مگر ما می‌دانیم که زلزله بعدی تهران چه زمانی است. بنابراین باید زمانی برای تخلیه این بیمارستان داده شود.
ورود محکم‌تر وزارت بهداشت در ساخت بیمارستان‌های جدید
معصومی درباره نظارت‌های لازم در ساخت بیمارستان‌های جدید، گفت: در کل پیش از این اینطور بود که وزارت راه و شهرسازی متولی ساخت بیمارستان بود و حوزه منابع فیزیکی وزارت بهداشت در روند کاری آن‌ها نظارت داشت. منتها بودجه هم به وزارت راه و شهرسازی داده می‌شد و خیلی با وزارت بهداشت هماهنگ نبودند. بعد از اتفاقاتی که برای بیمارستان‌های تازه‌ساز در زلزله‌ها رخ داد، حوزه منابع فیزیکی وزارت بهداشت ورود محکم‌تری به بیمارستان‌های جدید در حال ساخت داشت و امیدواریم این اتفاق باعث شود که خطاهای قبلی را نداشته باشیم.
چالش‌های بازسازی یا جایگزینی بیمارستان‌های فرسوده
معصومی درباره نحوه تصمیم‌گیری درباره بازسازی یا جایگزینی بیمارستان‌های فرسوده، گفت: در گذشته پیش‌بینی این بود که از نظر مباحث بودجه‌ای و مالی به صرفه‌تر خواهد بود که بیمارستان جایگزین ساخته شود که در کشور می‌بینیم که بیمارستان‌های بزرگ ما عمدتا دارند جایگزین‌سازی می‌شوند. بیمارستان‌هایی مانند بیمارستان امام خمینی (ره)، شهدای تجریش، فیروزگر و... در تهران، بیمارستان باهنر کرمان و... که دارند ساختمان جدید می‌سازند. به نظر می‌رسد این اقدام منطقی بود که در حال انجام است.
وی ادامه داد: با این حال دو مشکل داریم که باید مورد توجه قرار گیرد؛ اول اینکه بیمارستان جدیدمان را چگونه می‌سازیم؟ آیا مانند بیمارستان هریس و سرپل ذهاب می‌سازیم یا یک بیمارستان مستحکم می‌سازیم؟. در عین حال آیا برای همه بیمارستان‌هایمان در کنار بیمارستان، فضای ساخت ساختمان جدید وجود دارد؟. در بیمارستان‌های بزرگ عمدتا این فضا وجود دارد، اما ممکن است در برخی بیمارستان‌ها این ظرفیت وجود نداشته باشد. در عین حال نکته مهم دیگر این است که چه نظارت و قوه قهریه‌ای وجود دارد که بعد از ساخت بیمارستان جدید، ساختمان جدید به ساختمان قدیمی الحاق نشود.
معصومی اظهار کرد: یکی از ترس‌ها این است که از آنجایی که در شهرهای بزرگ تخت بیمارستانی کم داریم، بیمارستان جدید ساخته شود، اما بیمارستان قدیمی کماکان به کارش ادامه دهد. به این معنا که تخت اضافه شده، جایگزین نشده است. این موضوع هم باید مورد توجه قرار گیرد. در عین حال در بحث‌های بودجه‌ای هم باید توجه شود که بودجه کافی برای ساخت و ساز بیمارستان‌ها اختصاص یابد؛ زیرا در غیر این صورت سال‌ها طول می‌کشد که بیمارستانی ساخته شود. بحث‌های بودجه‌های سنواتی و اینکه این ردیف بودجه‌ها تخصیص ۱۰۰ درصد داشته و بیمارستان‌ها بر اساس یک برنامه مشخص ساخته شوند، بسیار مهم است که تاکنون متاسفانه چنین اتفاقی رخ نداده است.