سرنوشت نرخ ارز پس از احیای برجام

یک استاد اقتصاد معتقد است که گرچه احیای برجام برای ثبات و کاهش نرخ ارز مهم است، اما انجام اصلاحات ساختاری اقتصادی پس از این توافق حیاتی است.

کمیل طیبی در گفتگو با «انتخاب» در پاسخ به پرسشی مبنی براینکه در صورت محقق شدن برجام، نرخ دلار تا چه حد کاهش پیدا می‌کند، گفت: «ما نمی‌توانیم پیش‌بینی مشخصی داشته باشیم که در صورت تحقق احیای برجام و رفع تنش‌ها و مشکلات سیاسی، نرخ دلار چه قدر می‌شود. البته همانطور که اشاره کردید، بار روانی در بازار ارز و سایر بازار‌ها از جمله سکه، طلا و... وجود دارد. با این حال، احیای برجام حتی مقداری هم به بهبود وضعیت بازار سهام کمک می‌کند، اما نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که نرخ ارز چه میزان پایین می‌آید.»

استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان درباره علت امکان‌پذیر نبودن پیش‌بینی نرخ ارز در صورت احیای برجام، عنوان کرد: «مهم‌ترین دلیلش این است که ما تورم بالا و دورقمی داریم که بین ۴۰ تا ۵۰ درصد است. از طرف دیگر، وقتی این نرخ تورم را داریم، انباشت تورم به وجود می‌آید و مدام ارزش ریال کاهش پیدا می‌کند، به دنبال آن ریال هم قدرت خریدش را در مقابل سایر ارزها، به ویژه ارز‌های قوی از دست می‌دهد؛ بنابراین آن انتظاری که وجود دارد که نرخ ارز کاهش پیدا کند، اتفاق نمی‌افتد.»

وی ادامه داد: «نکته بعدی دیگر این است که رشد نقدینگی ما بسیار افزایش داشته است. باتوجه به غیرمولد بودن نقدینگی که در بدنه اقتصادجذب نمی‌شود، این مسئله صرف فعالیت‌های غیر‌مولد و واسطه‌گری می‌شود؛ بنابراین اگر بعد از برجام اصلاحات ساختاری صورت نگیرد، نمی‌توانیم چشم انداز کاهش نرخ ارز را داشته باشیم.»

طیبی در پاسخ به این پرسش که نرخ ارز مطلوب دولت با توجه به بودجه‌ای که ارائه شده، چقدر است، بیان کرد: «این مهم به هزینه‌هایی که الان دارد انجام می‌شود، بر می‌گردد؛ این هزینه‌ها شامل مواردی همچون هزینه‌های خود دولت، بخش‌های مختلف اقتصادی و... می‌شود. کمااینکه در بودجه سال آینده بحث دلار ۲۳ هزار تومانی مطرح است. در واقع، فرضا امکان دارد که دلار در کانال ۲۵ هزار تومانی قرار گیرد، اما ثبات و ماندن در این کانال مهم است و بستگی به آن دارد که تورم کنترل شود. آن وقت این مهم قابل تبیین است، چراکه به طور مثال نرخ ارز ۲۷ هزار تومانی با ثبات نسبت به اینکه دلار وارد کانال ۲۰ هزار تومانی شود، ولی متزلزل و بی ثبات باشد، بیشتر به نفع اقتصاد است چراکه در وضعیت بی‌ثباتی نرخ ارز، انتظارات افزایشی و جهشی را ایجاد می‌کند.»

این اقتصاددان افزود: «برای ایجاد ثبات در بازار ارز، لغو تحریم‌ها و اجرای برجام شرط لازم است، اما برای ثبات بازار ارز به عنوان یکی از بازار‌های دارایی، این شرط، کافی نیست. شرط کافی زمانی است که اصلاحات لازم در بازار ارز اتفاق بیافتد.»

طیبی در پاسخ به این سوال که این اصلاحات شامل چه مواردی است، گفت: «هر چه قدر ما نظام فعلی تثبیت ارز را حفظ کنیم، این اصلاحات اتفاق نمی‌افتد چراکه تعیین نرخ ارز یا به دست دولت است یا به دست بانک مرکزی که آن هم به دولت وابسته است؛ بنابراین اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد و آن شرط کافی محقق نمی‌شود. سیستم چند نرخی ارز خودش رانت ایجاد می‌کند و یکی از مشکلات اصلی در بازار ارز است و بخش‌های دیگر صادرات و واردات را به طور کلی تحت تاثیر قرار می‌دهد. همین رانت، شرایط انحصاری را به وجود می‌آورد که طبیعتا براساس آن، نمی‌توانیم امیدوار به برآورده شدن آن شرط کافی مذکور باشیم.»

وی ادامه داد: «شرایط کافی زمانی محقق می‌شود که بانک مرکزی استقلال داشته باشد و دخالت دولت در تعیین قیمت و به ویژه نرخ ارز کمتر شود. یعنی در شرایطی که تحریم نیستیم و صادرات و واردات می‌تواند انجام شود، بازار باید نقش پررنگ‌تری را پیدا کند. این موارد اصلاحات ساختاری را هم در سیستم بانکی و هم در بازار ارز و سرمایه می‌طلبد.»

این استاد اقتصاد با تاکید براینکه بازار سرمایه بسیار می‌تواند به ثبات و پایداری نرخ ارز کمک کند، مطرح کرد: «بازار سرمایه تعیین کننده منابع مالی بخش تولید است و اگر رونق داشته باشد ظرفیت تولیدی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند ثبات را به بازار ارز برگرداند. دلیلش هم این است که کالا‌های صادراتی هم افزایش پیدا می‌کند و مزیت نسبی ایجاد می‌شود.»

وی در پایان تاکید کرد: «در واقع برای ثبات در بازار ازر، یک زنجیره عوامل نیازمند شکل گیری است.»