علی لاریجانی: هیئتی که قانونگذاری می‌کند باید از عقلا باشند / عامل انحطاط یک جامعه حتماً به امر درونی مربوط است نه تهاجم خارجی

ایسنا: عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به شروط انتخاب فرد صالح برای حکومت از نظر ابن‌سینا گفت: اولین ویژگی استقلال سیاسی فردی است که انتخاب می‌شود، دوم عقل اصیل است، سوم اخلاق شریف است و چهارم تسلط به شریعت.

علی لاریجانی در ارتباط مجازی با «همایش بین‌المللی انسان‌شناسی در حکمت ابن سینا» در سخنانی با موضوع «حکمرانی مطلوب» اظهار کرد: برای پاسخ دادن به این پرسش که چرا ابن‌سینا که نظراتی درباره سیاست داشته است، کتابی مستقل درباره سیاست ندارد باید به متن شرایطی که او در آن زیست کرد رجوع کنیم. در آن زمان شرایطی بود که ایران بزرگ تحت سیطره خلافت بغداد بود و شرایط خاصی از نظر سیاسی بر آن حاکم بود.

وی یادآور شد: از نظر فرهنگی و علمی آنطوری که مرحوم سعید نفیسی به خوبی بیان کرده‌اند در ایران تأملات علمی و کاوش‌های فرهنگی زیاد بود، برخی هم معتقدند به دلیل مبارزه منفی که با دستگاه خلافت می‌خواستند داشته باشند به آرای یونانیان و سایر اقوام می‌پرداختند.

لاریجانی افزود: از نظر اقتصادی هم چون ایران گذرگاه شرق و غرب محسوب می‌شد، به طور کلی ثروت ملی در سطح مطلوبی بود، اما از نظر سیاسی در وضع آشفته‌ای قرار داشت چون حکومت مرکزی بغداد ضعیف شده بود و در ایران هر بخش دست یک حکومت محلی بود و سفلگانی بودند که دیکتاتوری را ایجاد کرده بودند و قوانینی حاکم نبود و نسبت به مردم شدت عمل داشتند.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه در آن شرایط ابن‌سینا که در دربار سامانیان طبابت می‌کرد با فروپاشی این حکومت مجبور بود به حکومت‌های محلی دیگر پناهنده شود، یادآور شد: محمود غزنوی دستور داده بود که ابن‌سینا را دستگیر کنند و به نزد او بیاورند. بنابراین او از نزدیک شرایط این حکومت‌ها را که بی‌قانونی و شدت عمل نسبت به مردم بود را دیده بود. در چنین شرایطی اگر این فیلسوف کتابی درباره سیاست می‌نوشت، به همان سرنوشت دیگران دچار می‌شد.

وی ادامه داد: به نظر می‌رسد که ابن‌سینا نظرات سیاسی خود را در ذیل مواردی که خیلی هم به آن مربوط نبود، استتار کرد و بنابراین معقول است که او کتابی در این باب در چنین شرایطی ننویسد.

لاریجانی با اشاره به آرا و نظرات سیاسی ابن‌سینا، اظهار کرد: به نظر می‌رسد او هم مثل ارسطو و فارابی فیلسوف سعادت‌گرایی و کمال‌گرایی است و جامعه هم باید در طول گرایش فطری انسان به سعادت موید آن باشد. ایشان انسان را مثل ارسطو مدنی‌الطبع می‌دانند و دیگر اینکه تعاون و نیاز افراد جامعه به یکدیگر نیاز شده که افراد به جامعه روی آورند.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه در نظر ابن‌سینا این گزاره که هر جامعه‌ای نیازمند حکومت است، بدیهی محسوب می‌شود، اظهار کرد: چون وقتی قائل به تعاون در جامعه هستند، پس به سنت‌ها و قوانینی نیاز دارند و چون به آن‌ها نیاز دارند باید حکومتی وجود داشته باشد. اینجا ممکن است آنارشیست‌ها ایراد بگیرند که نیازها را می‌توان بدون وجود حکومت هم برطرف کرد که ابن‌سینا در پاسخ به چنین سوال مقدری می‌گوید در سیر تکامل انسان گاه برتری‌طلبی هم وجود دارد و علاوه بر این در دادوستدها و معاملات در جامعه ممکن است حیله‌ها و ستم‌هایی صورت گیرد که بنابراین به حکومت نیازمند هستیم.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با طرح این پرسش که مشروعیت حکومت از نظر ابن‌سینا چیست، تصریح کرد: اولین خصوصیت برای مشروعیت حکومت از نظر ایشان قانون است. اگر حکومتی قانون نداشته باشد از جرگه محاسبات ابن‌سینا برای حکومت مطلوب خارج است. ممکن است در جامعه‌ای دیکتاتوری باشد اما قانون هم وجود داشته باشد که قانونش عادلانه نباشد؛ در این حالت ابن‌سینا معتقد است که قانونگذاری اصلی با خداوند است و هیچ‌کس شایسته فرمانروایی بر مردم جز خداوند نیست و از این منظر حکومت‌های دیکتاتوری هم از عرصه حکومت‌های مطلوب ابن‌سینا خارج می‌شود.

وی افزود: البته ابن‌سینا به دلیل اینکه نبوت را متصل به عقل فعال می‌داند که به کسب حقایق ثابت دسترسی دارد و بر مصالح جامعه سیطره دارد، از این جهت نبوت را برای قانونگذاری ارجح می‌داند که سطح نخست آن شریعت است اما آیا فقط همین است؟ خیر.

لاریجانی تصریح کرد: ابن‌سینا می‌گوید کلیات با قوانینی است که در شرع است و حتی ایشان این عبارت را دارند که اگر همه قوانین یک جامعه بر اساس این قوانین ثابت پایه‌گذاری شده باشد خطر تباهی ملت را دارد. چون ما در زندگی متعارف با امور متغیر مواجه هستیم پس امتداد این قانونگذاری شرعی را باید حکومت انجام دهد. به این شکل که یک هیئتی از صاحبنظران و نخبگان هستند که کارشان این است که برای جامعه قانونگذاری کنند آن هم در امتداد کلیات شریعت.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور شد: اما عرصه قانونگذاری برای این افراد بسیار وسیع است. یعنی اکثر معاملات، شرایط اداره کشور، وضعیت مرزها، شرایط سیاسی، همه اینها با قانونگذاری هیئت نخبگان جامعه است. همچنین ویژگی دیگر در این زمینه عقلانیت در قانونگذاری است یعنی اگر حکومت مشروع باشد قانونگذاری هم باید عقلانی باشد.

وی افزود: این امر دو نماد دارد؛ یکی آن هیئتی که قانونگذاری می‌کند باید از عقلا باشند و دوم اینکه مبنای قانونگذاری این‌ها باید مسائل عقلانی باشد. حتی ایشان می‌گوید اگر جامعه‌ای مدینه فاضله نباشد یعنی با شرعیات کاری نداشته باشد، اما قانونگذاری و اداره جامعه بر اساس عقلانیت باشد این جامعه دوام دارد و پایدار است.

لاریجانی تاکید کرد: در حوزه اجرا نیز ابن‌سینا قانون، عدالت و فرمانروا را سه رکن یک حکومت مطلوب می‌داند. در مورد فرمانروا ابن‌سینا معتقد است که اگر نبی جانشین خود را به نصب مشخص کرده باشد مردم موظفند که از او تبعیت کنند. اما اگر چنین نباشد، صلحا و صاحبنظران باید اجماع کنند بر فردی و آن فرد را مردم باید علنا معرفی و تأیید کنند.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به شروط انتخاب فرد صالح برای حکومت از نظر ابن‌سینا اظهار کرد: اولین ویژگی استقلال سیاسی فردی است که انتخاب می‌شود، دوم عقل اصیل است؛ یعنی فردی باشد که در کشورداری تدبیر نیکو داشته باشد، سوم اخلاق شریف است که همان شجاعت و پاکدامنی است و چهارم اینکه باید به شریعت تسلط داشته باشد.

وی ادامه داد: از نظر ابن‌سینا صرف انتخاب چنین فردی از طرف صلحای جامعه کافی نیست. چون معتقد است اگر این نخبگان کسی را معرفی کردند همه باید تبعیت کنند ولی اگر کسی آمد و گفت آن فردی که انتخاب کردید این شرایط چهارگانه را ندارد و ثابت کرد که خودش صلاحیت دارد مردم باید از او تبعیت کنند.

لاریجانی با بیان اینکه از دیدگاه ابن‌سینا اگر کسی این چهار ویژگی را توامان نداشته باشد، مورد اعتمادترین چیز، عقل و سیاست‌ورزی نیکو است، ادامه داد: ابن‌سینا می‌گوید اگر کسی در سایر شرایط یعنی در حوزه اخلاق و آگاهی به شریعت متوسط بود اما در عقل و سیاست‌ورزی تقدم داشت این فرد، ارجح است. آن هیئت قانونگذاری نیز در دید ابن‌سینا بالاترین جایگاه سیاسی را دارد و آن هئیت باید هم به مسائل مهم توجه کند و هم در مسائل جزئی مشورت بدهد و مبنای قانونگذاری هم بر اساس عدالت، هم توجه به سنن و آداب جامعه است چون نگارش قانون فقط به تصویب آن نیست و باید در جامعه نفوذ پیدا کند، پس باید به فرهنگ جامعه توجه داشته باشد.

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان اینکه توسعه اقتصادی در دیدگاه ابن‌سینا جایگاه والایی دارد، تأکید کرد: او معتقد است باید در فعالیت اقتصادی، رقابت وجود داشته باشد و اینکه مشارکت عامه آن‌قدر مهم است که اگر کاری مخل آن باشد - مثل ربا - باید ممنوع شود و اینکه ثروت‌زایی هم مهم است و از این جهت قمار و سرقت و دلالی را نامشروع می‌داند. نکته سوم هم این است که در جامعه باید اشتغال وجود داشته باشد و حکومت مطلوب آن است که برای مردم شغل ایجاد کند و اگر کسی زیر بار شغل نرود با او را تبعید کرد.

وی یادآور شد: همچنین در زمینه عدالت ابن‌سینا معتقد است که عدالت صرفاً اقتصادی نیست و نیز اینکه برای عدالت در جامعه رخ دهد باید طبقه متوسط فربه شود. همچنین ایشان در زمینه از میان رفتن یک جامعه معتقد است که عامل انحطاط یک جامعه حتماً به امر درونی مربوط است نه تهاجم خارجی، چراکه تهاجم خارجی همیشه از خلل داخلی استفاده می‌کند.

لاریجانی در پایان گفت: بنابراین اگر در جامعه‌ای همبستگی وجود داشته باشد و حکومت بر اساس عقلانیت و فرهیختگی باشد دچار انحطاط نمی‌شود. همچنین حکومت قانونگرا دچار انحطاط نمی‌شود. ابن‌سینا در زمینه آشفتگی در امور هم معتقد است یا با سخت‌گیری در قانونگذاری یا سهل‌گیری در آن ایجاد بهم ریختگی می‌کند. همچنین مسئله عدم اقناع و اعتماد را منجر به انحطاط جامعه می‌داند و می‌گوید آن هیئت قانونگذاری باید خطیب باشند تا مردم را قانع کنند.