چاقی بی رویه در کودکان/ از اختلالات حرکتی تا مشکلات رشد قد

رویا پاک سرشت/سرویس خواندنی های انتخاب: برای بسیاری از کودکان، مقاومت در برابر خوردن پیتزا و همبرگر، چیپس و شکلات و البته تلاش برای ورزش و تحرک روزانه سخت است، اما کودکانی که نه تنها تغذیه مناسبی ندارند، بلکه عادت کرده اند ساعت ها، با کنسول‌های بازی یا گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها وقت بگذرانند و کمترین تحرک را داشته باشند، اغلب، درگیر یک مشکل رایج به نام چاقی می‌شوند، اما اگر قرار باشد کودکان را وارد چرخه تحرک کنیم یا به کاهش وزن کودکان از طریق تحرک کمک کنیم، چگونه باید عمل کنیم؟ برای پاسخ به این سوال با محمدعلی کیالی کوشک‌قاضی، کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی گفتگو کردیم:

برای کاهش وزن کودکان از چه سنی می‌توان ورزش را آغاز کرد؟ آیا آغاز ورزش کودکان محدودیت سنی دارد؟

ورزش و فعالیت بدنی دو مقوله متفاوتند، ما نمی‌توانیم با کودکان ورزش منظم انجام دهیم، اما اگر قرار باشد با کودکان فعالیت بدنی داشته باشیم باید بر اساس ذائقه کودک و از نوع فعالیت‌های مفرح باشد، یکی از دلایل اصلی اتخاذ این روش، پیشگیری از زده شدن کودکان از ادامه فعالیت ورزشی است. در کل ورزش، یک مفهوم رقابتی و مبتنی بر برد و باخت است که در سنین قبل از ده سالگی از لحاظ علمی قدغن است. بر این اساس تاکید می‌کنم که گرچه ورزش رایج نیست، اما فعالیت بدنی را تقریبا از سنی که کودک حرکت می‌کند و حرکات پایه و مقدماتی را می‌آموزد، می‌توان در قالب حرکات پایه، با کودک انجام داد. برای مثال راه رفتن و دویدن جزو حرکات مقدماتی محسوب می‌شوند، پس کودک می‌تواند در فعالیت‌های ساده و مفرح شرکت کند.

ارتباط وعده‌های غذایی و ورزش در کودکان چگونه است؟

برای کاهش وزن در کودکان، باید روی فعالیت بدنی آنان تمرکز کنیم چرا که نمی‌توان وعده‌های غذایی کودک را حذف کرد، بلکه تنها می‌توان وعده‌ها را کنترل کرد که تغذیه کودک به اندازه کفایت باشد. برای مثال نمی‌توان خوراکی‌های مغذی را حذف کرد بلکه می‌توان مصرف غذا‌های سالم و میوه‌ها و سبزیجات و مغز‌های خوراکی را افزایش داد تا مانع از ریزه خواری کودکان نیز شد. همچنین می‌توان کودکان را استعدادیابی کرد و فعالیت بدنی آنان را بر اساس علاقه مندی‌های ورزشی آنان برنامه ریزی کرد.

چرا در برخی از کشور‌ها ورزش از سنین پایین شروع می‌شود؟

بله البته در برخی از فرهنگ‌های سنتی تر، این ورزش‌ها موروثی است، مثلا پدر کشتی گیر یا فوتبالیست است و فرزند نیز کشتی گیر و فوتبالیست می‌شود. توجه به این نکته هم مهم است که رشته‌هایی مثل کشتی، وزنه برداری و پاورلیفتینگ که ورزش‌های قدرتی محسوب می‌شوند و فشار زیادی به بدن وارد می‌کنند را نمی‌توان از سنین پایین آغاز کرد به خصوص به دلیل عدم تکامل صفحه رشد استخوانی کودکان، در چنین شرایطی تحریک صفحات رشد کودک منفی می‌شود و باعث عدم رشد قدی کودک می‌شود. یعنی اگر قرار است کودک همراه با فعالیت بدنی و تغذیه مناسب در بزرگسالی به قد ۱۸۰ برسد، در اثر بی توجهی به نکاتی که ذکر شد، ممکن است به قد ۱۷۰ برسد؛ بنابراین ورود به ورزش‌های قدرتی در سنین کمتر از ۱۰ سالگی توصیه نمی‌شود. اگرچه مثال‌هایی به ویژه در کشور‌های شرق آسیا وجود دارد که به این نکات بی توجهی می‌کنند، اما اصول علمی مخالف فشار وارد کردن به کودک خردسال است. یکی از دلایل اصلی مخالفت با ورزش شدید در سنین پایین این است که هماهنگی عصب عضلانی در سنین ۹ تا ۱۲ سال کلید می‌خورد. فعالیت ورزشی باید زیر نظر متخصصان باشد و کارشناس باید نوع و حجم فعالیت ورزشی را مشخص کند. ورزش‌هایی مانند شنا، شیرجه و ژیمناستیک را می‌توان پیش از ده سالگی آغاز کرد، چرا که فشار زیادی به بافت‌های تکامل نیافته وارد نمی‌کنند.

آیا می‌توان به طور موازی از طریق ورزش روی کاهش وزن و افزایش قد کودکان کار کرد؟

سهم بزرگی از وضعیت قد کودکان بر اساس مولفه‌های ژنتیکی رقم میخورد و ما فقط می‌توانیم از طریق کنترل درست حرکت بدنی روی افزایش قد در چارچوب ژنتیکی کودک کار کنیم، درواقع هیچ ورزش جادویی وجود ندارد که با انجام آن، قد کودک را از ۱۶۰ در بزرگسالی به  ۱۸۰ رساند. البته فراموش نکنیم که بی تحرکی و کم تحرکی در کودکان می‌تواند در توقف و کاهش رشد قد آنان موثر باشد. درواقع مقابله با چاق نشدن کودک، تغذیه مناسب و توجه به تحرک کودکان می‌تواند چرخه‌ای مثبت برای کنترل وزن و افزایش قد کودک در چارچوب مورد انتظار ژنتیکی وی ایجاد کرد.

با توجه به محدودیت‌های کرونایی و حضور در فضای آپارتمان نشینی آیا ورزش‌هایی وجود دارد که بتوان در فضای آپارتمان به کودکان توصیه کرد؟

بله، تمام فعالیت‌های بدنی که با کمک وزن بدن باشد را می‌توان در این بخش طبقه بندی کرد، مثلا با کمک اشیاء اطراف خودش، برای مثال با حلقه‌های ورزشی. اما دو نکته مهم است، یکی وجود تعریق در ورزش و دوم این که ورزش کودکان حتما باید مفرح و شادی بخش باشد. رسیدن به مرز تعریق یا عرق کردن، باعث می‌شود چرخه سوخت و ساز و هم در کودکان بهبود یابد. اما نباید در سنین ۶ تا ۸ سال در دختران و ۶ الی ۹ سال در پسران، فعالیت‌های سازمان یافته و حاوی برد و باخت اجرا کرد، چرا که عمر فعالیت ورزشی را محدود می‌کند و انگیزه‌های کودک را سرکوب می‌کند.

آیا تاکید بر عضله سازی در ورزش کودکان صحیح است یا کاهش وزن و رسیدن به تناسب اندام در کودکان کافی است؟

نباید قبل از سن بلوغ و ترشح کامل هورمون رشد، ورزش سنگین و سازمان یافته داشته باشیم و به استخوان‌ها فشار وارد کنیم، چون بدن شکل استخوانی استاندارد خود را به دست نیاورده است و تاندون و ربات‌ها و عضلات نیز کامل نیستند و کودکان هنوز در  سنی نیستند که حرکات بنیادی مثل پرتاب کردن، گرفتن و لی لی کردن را انجام دهند. تحقیقات زیادی نیز در این زمینه انجام شده برای مثال مشخص شده که اگر ۶۰ دقیقه در روز، این حرکات انجام شود، در آینده نیز نرخ چاقی و اضافه وزن کنترل می‌شود.

آیا می‌توان با کمک ورزش در کودکان، مشکلات رایج اسکلتی و عضلانی کودکان را اصلاح و از ناهنجاری‌های حاد بزرگسالی پیشگیری کرد؟

این که کودکان تحرک داشته باشند، بسیار مفید است. اگر کودک ناهنجاری داشته باشد می‌توانیم فعالیت منظم برای او در نظر بگیریم، آن هم نه در راستای برد و باخت، بلکه در راستای اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی/عضلانی. آن هم مشکلاتی که ساختاری نباشند، عملکردی باشند، مثلا مشکلات به وجود آمده بر اثر نشستن‌های اشتباه پشت میز یا استفاده از کیف‌های کوله پشتی که یک طرفه روی دوش انداخته می‌شود. اگر ناهنجاری از بدو تولد با کودک همراه باشد یا استخوانی باشد، به ندرت با حرکات، قابل اصلاح است، چرا که این نوع مشکلات با عمل جراحی اصلاح پذیرند.

آیا کاهش وزن از طریق رژیم در دوران کودکی و قبل از بلوغ توصیه می‌شود؟

کاهش وزن بعد از بلوغ توصیه می‌شود و  از ۴۵۰ گرم تا ۱ کیلو در هر ماه قابل کاهش است. روند کاهش وزن می‌تواند با کمک ورزش‌های هوازی انجام شود، این کار را می‌توان حتی با دستکاری و تغییر کالری‌های دریافتی بدن نیز انجام داد، اما تغییر میزان کالری‌ها قبل از سن بلوغ قابل انجام نیست و صرفا به تحرک محدود می‌شود. این نکته را هم اضافه کنم که زیاده روی در مصرف خوراکی حاوی کافئین (قهوه، نسکافه، نوشابه و ...) نیز می‌تواند منجر به بروز بلوغ زودرس شود و خود بلوغ زودرس نیز خطرناک است.