محمدجواد ظریف در آخرین گزارش خود به مردم در رابطه با اقدامات خود و وزارتخانه متبوعش درمورد کرونا و تهیه واکسن نوشت: مجموعا بیش از 27 میلیون دوز واکسن شامل حدود 5/5 میلیون دوز به صورت اهدایی (به ارزش بیش از 26 میلیون دلار) و 5/21 میلیون دوز بصورت خرید تامین شده است. همچین 20 میلیون دوز برای شهریورماه (سپتامبر) نهایی شده و 30 میلیون دوز برای مهر و آبان در شرف نهایی شدن است که تلاش می‌شود در مهرماه دریافت شود.
به گزارش «انتخاب»؛ ظریف در بخشی از این گزارش نوشته است: اولین مکاتبه وزارت امور خارجه با وزارت بهداشت در زمینه تامین واکسن، در تاریخ 4 مردادماه 1399 انجام شد. با احراز نیاز به واردات واکسن و پذیرفته شدن توصیه‌های وزارت امور خارجه در این زمینه، کمک به تامین واکسن خارجی نیز به مهمترین اولویت وزارت امور خارجه تبدیل شد که شامل همه اقدامات از پیگیری تامین ریال و تخصیص ارز در داخل تا مذاکره همه جانبه برای خرید و حمل می‌شود.
در قسمت دیگری از این گزارش ظریف که متعلق به آخرین روز کاری او در وزارت خارجه است، آمده است: شیوع کرونا در چین برای اولین بار در کشور طی نامه مورخ 26 دی ماه 1398 توسط وزارت امور خارجه به اطلاع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسانده شد. در تاریخ 6 بهمن ماه 1398، وزیر امورخارجه اهمیت موضوع و ضرورت اتخاذ تصمیمات لازم را در جلسه هیات دولت مطرح نمود.
متن کامل گزارش ظریف که در ششم شهریور در روزنامه جمهوری اسلامی منتشر شده، در زیر می آید:
مجموعه تلاش‌های وزارت امورخارجه برای کمک به ایثارگران سلامت در مبارزه ملی با کرونا در ایران، زنجیره‌ای 9 گانه از اقدامات است که از رصد، اطلاع‌رسانی و هشدار آغاز و با تامین اقلام بهداشتی مورد نیاز برای مبارزه با کرونا و جذب کمک‌های بین‌المللی، حفظ شریان تجارت خارجی کشور، کمک به تولید داخلی داروهای کرونا و واکسن، و نهایتا تامین انبوه واکسن تا پاییز سال جاری ادامه یافت. این اقدامات در عرصه داخلی موجب تامین نیازهای حیاتی کشور برای مبارزه با کرونا شده و در عرصه روابط خارجی عملا دیپلماسی کوید کشور را شکل داده است.
دیپلماسی کوید جمهوری اسلامی ایران از کمک در تدوین پروتکل‌های بهداشتی تردد در مرزهای کشور تا انتقال اتباع ایرانی گرفتار در کشورهای مختلف به دلیل انسداد مرزها، جمع‌آوری و تدوین و انتقال تجارب سایر کشورها در زمینه مبارزه با کرونا و مهار پیامدهای اقتصادی کرونا در قالب چند هزار صفحه گزارش به ستاد ملی کرونا، هماهنگی تبادل نظر متخصصین وزارت بهداشت با همتایان از سایر کشورها برای مبادله تجارب علمی و بالینی، جذب کمک‌های خارجی و نهایتا تماس تلفنی و نامه‌نگاری وزیر امورخارجه و رئیس جمهور محترم وقت با همتایان در کشورهای مختلف از جمله چین، روسیه، کره جنوبی، ژاپن و... برای آزادسازی منابع ارزی برای نیازهای کرونایی و یا تامین واکسن بوده است.
شیوع کرونا در چین برای اولین بار در کشور طی نامه مورخ 26 دی ماه 1398 توسط وزارت امور خارجه به اطلاع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسانده شد. در تاریخ 6 بهمن ماه 1398، وزیر امورخارجه اهمیت موضوع و ضرورت اتخاذ تصمیمات لازم را در جلسه هیات دولت مطرح نمود. در تاریخ 8 بهمن ماه در نامه دوم وزارت امور خارجه به وزارت بهداشت و سایر نهادهای ذیربط ضمن اعلام تشدید اوضاع، نسبت به مراقبت در مبادی ورودی کشور برای پیشگیری از ورود ویروس هشدار داده شد.
در عرصه خارجی، طیف گسترده اقدامات وزارت امورخارجه از تامین نیازهای فوری اقلام نایاب تا مواد اولیه دارو و خرید واکسن، «دیپلماسی کوید» را به یکی از مهمترین فعالیت‌های وزارت امورخارجه و سفارت خانه‌های جمهوری اسلامی ایران تبدیل نمود. نیاز فوری کشور به امکانات پزشکی مانند داروها و تجهیزات ویژه که تقریبا نایاب بود، موجب بسیج همه ظرفیت وزارت امورخارجه برای جذب کمک‌های بین‌المللی شد. در این چارچوب، وزارت امورخارجه موفق شد تجهیزات پزشکی و دارو به ارزش بیش از 100 میلیون دلار به عنوان هدیه کشورهای مختلف (از طریق زیر مجموعه‌های سازمان ملل متحد برای پیشگیری از مشکلات ناشی از تحریم) و هدایای ایرانیان عزیز مقیم خارج را جذب، به داخل منتقل و به نهادهای مربوطه ارائه نماید.
در خصوص دارو و واکسن، تامین نمونه داروهای درمان کرونا (از قبیل فاویپراویر، رمدیسیور و..) برای تحقیقات و داخلی کردن تولید آن و تمهید امضای سه قرارداد تولید تحت لیسانس، تولید مشترک و مشارکت در تحقیق و تولید واکسن با شرکت‌های روسی، کوبایی و استرالیایی، از دیگر اقدامات زیربنایی وزارت امور خارجه برای کمک به برنامه ملی مبارزه با کرونا بود که بحمدالله در حوزه دارو مدتهاست به ثمرنشسته و در زمینه واکسن نیز درحال به ثمر نشستن است. کمک به واردات ماشین آلات و مواد اولیه برای تولید واکسن داخلی از کشورهای مختلف با صرفه جویی چند میلیون یورویی نیز در همین چارچوب انجام شده است.
اولین مکاتبه وزارت امور خارجه با وزارت بهداشت در زمینه تامین واکسن، در تاریخ 4 مردادماه 1399 انجام شد. با احراز نیاز به واردات واکسن و پذیرفته شدن توصیه‌های وزارت امور خارجه در این زمینه، کمک به تامین واکسن خارجی نیز به مهمترین اولویت وزارت امور خارجه تبدیل شد که شامل همه اقدامات از پیگیری تامین ریال و تخصیص ارز در داخل تا مذاکره همه جانبه برای خرید و حمل می‌شود. در این چارچوب تا زمان تهیه گزارش حاضر، مجموعا بیش از 27 میلیون دوز واکسن شامل حدود 5/5 میلیون دوز به صورت اهدایی (به ارزش بیش از 26 میلیون دلار) و 5/21 میلیون دوز بصورت خرید تامین شده است. همچین 20 میلیون دوز برای شهریورماه (سپتامبر) نهایی شده و 30 میلیون دوز برای مهر و آبان در شرف نهایی شدن است که تلاش می‌شود در مهرماه دریافت شود.
گزارش اجمالی اقدامات دستگاه دیپلماسی برای مبارزه با شیوع ویروس کرونا و تامین واکسن اقدامات وزارت امورخارجه در زمینه کرونا را می‌توان به 9 عرصه / مرحله تقسیم نمود:
1)اطلاع‌رسانی و هشدار زودهنگام در مورد کرونا و انتقال تجارب سایر کشورها در مدیریت بحران
2)تسهیل تجارت خارجی کشور برای پیشگیری از کمبود کالا و ادامه فعالیت زنجیره تولید داخلی در شرایط انسداد عملی مرزهای بین‌المللی
3)کمک به ایرانیانی گرفتار در خارج – به دلیل بسته شدن مرزها و توقف حمل و نقل – برای بازگشت به کشور
4)مدیریت بازگشت جهانگردان و زائران خارجی از ایران به کشورهای مبدا در شرایط بسته شدن مرزها و توقف پروازهای خارجی
5)تامین تجهیزات نایاب مقابله با کرونا و داروهای ویژه کرونا که بعضا تولید انحصاری آمریکا بود
6)جذب کمک‌های خارجی از کشورهای مختلف از کمک‌های نقدی تا اقلام ویژه مبارزه با کرونا که عملا منجر به ایجاد یک پل هوایی با ده‌ها پرواز (شامل بیش از 55 پرواز اختصاصی و غیراختصاصی فقط از چین) برای انتقال این کمک‌ها به ایران گردید.
7)کمک به تولید داخلی داروهای ویژه مبارزه با کرونا از طریق تامین مواد اولیه و نمونه دارو برای مهندسی معکوس
8)رصد و اطلاع‌رسانی روند تولید جهانی واکسن کرونا، پیشنهاد تهیه واکسن از روش‌های مختلف منجمله مشارکت در آزمایش بالینی در تابستان 1399، کمک به تولید داخلی واکسن از طریق تسهیل امضای سه قرارداد تولید داخل و انتقال تجهیزات و مواد اولیه
9)تامین واکسن در مقیاس انبوه که تا زمان نگارش این گزارش به بیش از 27 میلیون دوز رسیده است درحالیکه 20 میلیون دوز برای شهریور ماه (سپتامبر) و 30 میلیون برای مهر و آبان نهایی شده که تلاش می‌شود در مهرماه دریافت گردد.
الف. اقدامات اضطراری برای پیشدستی، مدیریت بحران کرونا و پیامدهای اقتصادی آن
اطلاع‌رسانی زودهنگام در مورد کرونا: وزارت امور خارجه نخستین بار طی نامه مورخ 26 دی 1398، شیوع نوع جدیدی از ذات الریه در چین و تسری اولیه آن به تایلند را به اطلاع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رسانید. نخستین طرح موضوع و ابعاد آن در جلسه مورخ 6 بهمن 1398 در هیئت دولت توسط وزیر امور خارجه انجام شد. متعاقبا در جلسه‌ای که به درخواست وزارت بهداشت در تاریخ 11 بهمن 1398 به ریاست معاون اول محترم رئیس‌جمهور برگزارگردید، وزارت امور خارجه نگرانی خود را از ابعاد احتمالی بیماری و فوریت‌های حوزه روابط خارجی از جمله تمهید بازگشت دانشجویان ایرانی مقیم شهر ووهان – کانون اولیه انتشار ویروس – ارائه کرد.
- انجام هماهنگی و دریافت تجهیزات پزشکی، دارو و سایر ملزومات مورد نیاز از مبداء کشورهای مختلف (چین، روسیه، قطر، کویت، امارات، عمان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، ژاپن، آلمان، فرانسه، انگلیس و اتحادیه اروپا).
-معرفی و تسهیل امور شرکت‌های آماده همکاری برای تامین اقلام دارویی مورد نیاز ازسوی سفارت خانه‌های کشور.
-امدادرسانی به ایرانیان (دانشجویان و گردشگران) جامانده در کشورهای مختلف جهان با توجه به لغو پروازها و بسته شدن ناگهانی مرزها، از جمله با اعزام هواپیمای اختصاصی برای بازگشت ایشان به کشور (از جمله ایرانیان در چین، امارات، هند، ترکیه، پاکستان، عمان، مجارستان، جمهوری آذریایجان، قزاقستان، گرجستان، اوکراین و...) با همکاری وزارت بهداشت جهت جلوگیری از انتقال و انتشار ویروس در کشور. ستاد بحران 24 ساعته در بخش کنسولی وزارت خارجه و سفارت خانه‌های جمهوری اسلامی ایران تشکیل و شماره تماس جهت ارائه خدمات، پاسخگوئی و راهنمایی اتباع ایرانی تشکیل شد. با این تمهیدات، قریب به 20 هزار نفر از اسفند 1398 تا مرداد 1399 با رعایت کامل پروتکل‌های کرونایی و با هماهنگی ستاد ملی کرونا و سازمان هواپیمایی کشوری به کشور بازگشتند.
-تامین نیاز صادراتی و وارداتی و به ویژه کالاهای اساسی و حفظ فعالیت زنجیره تولید: گام اول؛ تسهیل امور کنسولی رانندگان ترانزیت ایرانی جامانده در کشورهای مختلف (ترکیه، بلغارستان، ارمنستان، آذربایجان، عراق، ترکمنستان، ازبکستان، پاکستان و...) و مدیریت بازگشت آنان به کشور توسط سفارت‌خانه‌ها یا ادامه سفر آنها برای حفظ روند صادرات، با مدیریت متمرکز وزارت‌خارجه از طریق تعامل با مقامات آن کشورها انجام شد. گام دوم؛ برقراری پروازهای مستقیم منظم به مسکو، دوشنبه، آلماتی، آکتائو متعاقب توقف پروازها و تداوم تردد کامیون‌های حامل بار به روسیه و راه‌اندازی خطوط حمل بار دریائی به روسیه در دریای خزر به دلیل محدودیتهای ایجاد شده برای عبور کامیون‌های ترانزیت ایرانی در قلمرو جمهوری آذربایجان بود.
-شناخت، معرفی و پیگیری تحقق همکاری مراکز علمی، دانشگاه‌ها و شرکت‌های معتبر جهت همکاری در حوزه درمان مبتلایان به کرونا.
-حمایت کامل از شرکت‌های دانش بینان، تلاش برای رفع موانع مبادلات و معرفی آنان برای عملیاتی شدن صدور محصولات مرتبط با کرونا، معاضدت در ارتقاء توان آنان در تولیدات دارو و تجهیزات پزشکی و بهره‌گیری از همکاری با شرکت‌های خارجی.
تلاش برای برقراری مجدد ارتباطات اقتصادی:
- رایزنی با کشورهای هدف برای احیاء، حفظ و استمرار فعالیت خطوط هواپیمایی، مبادلات تجاری و ازسرگیری رفت و آمدهای تجار و مآلا رفع محدودیتهای ایجاد شده در مرزهای کشورهای همسایه همچون پاکستان، افغانستان، عراق، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان وسایر کشورها مبتنی بر پروتکل‌های بهداشتی
-صدور روادید تجاری برای اتباع کشورهای خارجی به طور مداوم و متناسب با شرایط شیوع کرونا و پروتکل‌های مصوب.
-تلاش و رایزنی وزارت امور خارجه جهت از سرگیری پروازها بالاخص شروع مجدد مبادلات کالایی و سفر تجار با رعایت پروتکل‌های بهداشتی
-تدارک برگزاری جلسات متعدد به‌صورت مجازی (وبینار) بین مقامات اقتصادی، تجاری دولتی و خصوصی مرکز و استان‌ها با مقامات خارجی درمورد احیاء و تداوم مراودات اقتصادی (خصوصا با عنایت به وقفه ایجاد شده جهت صدور کالاهای استان‌ها) از طریق تشدید فعالیت دفاتر استانی وزارت خارجه
-تنظیم موافقتنامه‌های مرزی و بهداشتی و همچنین ترانزیت با هماهنگی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. این اسناد جهت تحرک بخشیدن مجدد به رفت و آمد اتباع و تجارت با کشورها بخاطر شرایط جدید ضروری بود.
-تشکیل جلسات تخصصی با دستورکار «بررسی مشکلات ناشی از کرونا بر تجارت خارجی کشور، پروازهای بین‌المللی و محدودیتهای تردد مسافر و محموله‌های تجاری و مشکلات ترانزیتی در مناطق مرزی در زمینه قرنطینه بهداشتی و تردد خودروهای سنگین» و ارائه راه حل در این زمینه‌ها به مراکز و نهادهای مربوطه. در این جلسات با حضور مراکز ذیربط، مشکلات تردد زوار نیز مورد بررسی قرار گرفته و ضوابط آن تدوین گردید.
-تمدید رایگان روادید بالغ بر 54000 گردشگر خارجی که به علت شرایط کرونا و قطع پروازها موفق به بازگشت به موقع به کشورشان نگردیده بودند و همچنین تمدید یکساله گذرنامه‌های ایرانی منقضی شده در خارج از کشور در جهت فرآهم آوردن امکان تردد ایرانیان مقیم خارج با توجه به لغو پروازها و عدم امکان ارسال پست سیاسی به بسیاری از کشورها.
-تسهیل تامین هزینه‌های مرتبط با میزبانی پناهندگان خارجی مقیم ایران
-رایزنی وزیر و معاونین وزارت امور خارجه و سفرای کشور با مقامات دیگر کشورها و سازمانهای بین‌المللی از جمله دبیرکل سازمان ملل متحد با هدف مقابله با موانع تحریمی، شناخت بهتر کرونا و نحوه مقابله با آن و همچنین تامین نیازهای داخلی و دریافت کمک‌ها
-ارتباط مستمر با سازمان بهداشت جهانی، سفر هیات‌های سازمان به تهران و دیدار از امکانات بهداشتی جمهوری اسلامی ایران و نشست با سفرا و دیپلمات‌های مقیم با هدف پیشگیری از اتهام در زمینه قصور و انتشار ویروس در منطقه
-برگزاری نشست توجیهی با سفرای مقیم ایران و تسلیم پیام وزیر امور خارجه در مورد تاثیر منفی تحریم بر مبارزه با کرونا و تشریح اقدامات پیشگیرانه و درمانی کشور برای مبارزه با کرونا
-جمع‌آوری، تهیه و ارسال گزارش توسط نمایندگی‌های کشور در خارج پیرامون شناخت ویروس کرونا، نحوه مقابله، تجمیع تجارب کشورها برای مقابله با آن، و همچنین هرگونه تلاش و اقدام در مورد کشف و استفاده از واکسن‌های کرونا (تاکنون قریب 10000 صفحه گزارش جهت ستاد ملی کرونا ارسال شده است).
-مستند سازی آثار اقدامات قهرآمیز یک‌جانبه آمریکا و تحریم‌ها بر موضوع مدیریت کرونا در ایران و خسارات انسانی، اجتماعی و اقتصادی مترتب بر آن، و ارائه و ثبت مستندات مربوط به این موضوع در سازمانهای بین‌المللی ذیربط.
ب. اقدامات ویژه برای تامین دارو و تجهیزات پزشکی
-با توجه به ناشناخته بودن کرونا و انتشار سریع آن، اولین اقدام بسیج همه امکانات وزارت امورخارجه برای دریافت کمک‌های خارجی به‌صورت عزتمندانه بود. وزارت امورخارجه موفق شد در این فرآیند، ضمن انعکاس فهرست نیازهای وزارت بهداشت به سایر کشورها و سازمانهای بین‌المللی از جمله سازمان بهداشت جهانی و رایزنی فشرده برای تامین این اقلام، کمک‌های پزشکی اهدایی بیش از 40 کشور و سازمان بین‌المللی به ارزش بیش از 100 میلیون دلار را جذب و به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال نماید. کمک‌های هم میهنان مقیم خارج نیز جمع‌آوری و به نهادهای مربوطه ارائه شد.
-در کنار دریافت کمک‌های فوق که از طریق زیر مجموعه‌های سازمان ملل متحد تامین شد، حجم قابل توجهی از کمک‌های متنوع اقلام و تجهیزات مورد نیاز برای مقابله با کرونا ازسوی کشورهای مختلف و سازمانهای بین‌المللی نیز جذب شد. در فهرست این کمک‌ها می‌توان به این موارد اشاره نمود:
-حدود 600 هزار کیت تشخیص بیماری، 000/000/16 انواع ماسک، 300 دستگاه‌های اکسیژن، 500 دستگاه اتاق پیش ساخته بیمارستانی، 700 دستگاه ونتیلاتور، 000/000/3 دستکش، دستگاه‌هایICU، دستگاه‌های تولید بخار برای ضد عفونی کردن معابر و اماکن، دستگاه‌های نبولایزر، شیلدهای محافظتی صورت و عینک، گان و لباس‌های محافظتی، پوشش کفش، پیش‌بندهای طبی، تب سنج‌های عادی و مادون قرمز، دستگاه‌های ضد عفونی‌کننده بیمارستانی، دستگاه‌های تصفیه هوا، سمپاشی، گیت‌های هوشمند (با قابلیت ثبت ورود و خروج، اسکن حرارت بدن و انجام ضد عفونی)، ونتیلاتور، ماسک ونتیلاتور، دستگاه‌های حمل و نقل برقی بیمارستانی، دستگاه‌های سنجش اکسیژن خون، دستگاه‌های تحلیل اسکن ریه، دستگاه‌های پمپ سرنگ، دستگاه‌های ایکس ری، دستگاه‌های مه پاش، اینفیوژن پمپ، کلاه کاسکت هوشمند با قابلیت اسکن حرارت بدن، دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده زباله بیمارستانی با سیستم مایکروویو، دستگاه‌های آنالیز کیت تشخیصی کرونا PCR، چادرهای ایزوله به همراه متعلقات، ست‌های کامل لوله‌های اکسیژن چندبار مصرف مخصوص کودکان، دستگاه‌های دیالیز، آنزیم‌های فعال سازی کیت تشخیص کرونا، دستگاه‌های X-Ray، دستگاه اکمو، اکوسونوگرافی، کپسول‌های اکسیژن ساز، دستگاه‌های تنفس مصنوعی، داروی خاص و مواد ضدعفونی کننده.
-این اقلام با هماهنگی انجام شده، در قالب حدود 80 پرواز با انجام مستقیم یا غیر مستقیم هواپیمایی قطر و ماهان به‌صورت رایگان به کشور منتقل شد که موجب صرفه جویی چند میلیون دلاری گردید. همچنین هماهنگی فنی و دیپلماتیک لازم برای برقراری ده‌ها پرواز چارتر از مبداء چین، روسیه، هند، آلمان، ژاپن، کره جنوبی و... برای انتقال تجهیزات بهداشتی و درمانی خریداری یا اهداء شده به داخل کشور انجام شد.
-وزارت امورخارجه همچنین به خرید نیازهای ضروری برای مبارزه با کرونا نیز کمک کرده و به‌رغم موانع تحریمی در مورد برخی داروهای ویژه و ممنوعیت یا محدودیتهای اعلام شده در برخی کشورها، این‌گونه داروها و تجهیزات پزشکی تهیه و با کسب مجوزهای مربوطه به کشور ارسال شد.
-با افزایش مصرف داخلی، مذاکره برای تامین نیازهای شرکت‌های داخلی برای تولید اقلام مورد نیاز شبکه بهداشت و درمان کشور نیز انجام شده است. در این زمینه بیش از 20 هزار کیلوگرم مواد اولیه داروهای مرتبط با کرونا از جمله رمدسیویر، فاویپیراویر، بتادکس و فاموتیدین و ده‌ها تن اقلام مورد نیاز دیگر وارد کشور شد. همچنین اقدامات لازم برای تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع داروسازی از جمله الکل و سرم از کشورهای مختلف انجام گرفت.
ج. اقدامات ویژه برای تامین و تولید واکسن کرونا
1. واردات واکسن: علیرغم اینکه وظیفه وزارت امور خارجه به عنوان تسهیل‌کننده و حلقه واسط میان وزارت بهداشت با شرکت‌ها و دولت‌های خارجی تعریف شده و صرفا وظیفه هماهنگ کنندگی امور برای تهیه واکسن را بر عهده دارد، اما عملا پا را بسیار فراتر گذارده و در این مسیر اقدامات فراوانی از شناسایی واکسن، رایزنی سیاسی، تهیه و ارسال اطلاعات فنی به وزارت بهداشت برای ثبت استفاده اضطراری، تعیین منبع ارز در پرتو تحریم‌های همه جانبه و نهایتا پیگیری ترتیبات تراکنش مالی و انتقال واکسن به کشور را بدون کمترین تبلیغات صورت داده است. پیگیری این فرآیند فشرده موجب شد به فاصله تقریبا یک ماه پس از ثبت اولین واکسن کرونا در سطح جهان، مذاکرات دستگاه دیپلماسی برای خرید واکسن شروع شد و حداکثر 50 روز بعد، اولین محموله‌های واکسن از کشورهای هند، چین، روسیه و کوبا در بهمن و اسفند ماه 1399 وارد کشور شد.
تامین واکسن از منابع بین‌المللی و کشورهای تولیدکننده به شرح زیر در دستورکار قرار گرفت:
-واکسن چینی: خرید واکسن از تولیدکنندگان چینی از ابتدای تولید واکسن در این کشور در دستور کار وزارت امور خارجه قرار گرفت. همزمان با تولید نمونه آزمایشی و سپس آغاز مراحل کارآزمایی بالینی ارقام مختلف واکسن چینی (سینوواک، ساینوفارم و کانسینو)، پیشنهاد طرف چینی برای مشارکت در کارآزمایی اولیه بمنظور تمهید امضای قرارداد خرید به وزارت بهداشت منعکس شد که متاسفانه مورد موافقت قرار نگرفت. در عین حال رایزنی‌های فشرده دیپلماتیک از ارسال حداقل دو نامه وزیر امورخارجه و دو تماس تلفنی وزاری خارجه؛ و مذاکرات مفصل در سفر وزیر امور خارجه به چین و سفر 7 فروردین 1400 وزیر خارجه چین به تهران، نه تنها موجب دریافت اولین محموله 250 هزار دوزی در اسفند 1399 شد، بلکه موجب کسب توافق در مورد خرید 10 میلیون واکسن از چین گردید که البته توافقات بعدی در این زمینه را هم در پی داشت. روند دریافت واکسن خریداری شده که از اردیبهشت 1400 آغاز شد، تاکنون موجب دریافت بیش از 19 میلیون دوز واکسن از چین دریافت شده است. همچنین تقاضای واردات 30 میلیون دوز دیگر نیز در تاریخ 8 تیرماه برای مرداد و شهریور به طرف چینی ارائه گردیده که درحال اجراست. درخواست خرید 30 میلیون دوز دیگر نیز برای ماه‌های مهر و آبان به طرف چینی تسلیم گردیده که مورد موافقت کلی قرار گرفته و پیگیری برای دریافت آن در مهرماه ادامه دارد.
-واکسن اسپوتینک روسیه: از تیرماه 1399 با تولید اولین نمونه‌های واکسن اسپوتنیک در روسیه، مذاکرات خرید واکسن از این کشور آغاز شد و با تولید انبوه آن، به فاصله چهار روز پس از توافق اولیه خرید، هیاتی از وزارت بهداشت راهی روسیه شد. به دنبال پیگیری در سفر وزیر امور خارجه به مسکو در بهمن 1399 قرار داد خرید 2 میلیون دوز امضاء شد و 4 روز بعد اولین محموله واکسن وارد کشور شد. قرارداد خرید 60 میلیون دوز در مرحله دوم نیز منعقد شده است اما به دلیل محدودیتهای شرکت روسی در تولید واکسن و تقاضای خرید بالای سایر کشورها، روند تحویل واکسن روسی کند بوده و تاکنون حدود 1 میلیون دوز از این واکسن وارد کشور شده است. پیگیری مستمر برای جبران تاخیر انجام شده و در تماس تلفنی اخیر روسای جمهور دو کشور، طرف روسی قول داده است ارسال واکسن را تسریع کند.
- کوواکس: از آغاز تشکیل سازوکار کوواکس، وزارت امور خارجه همه‌گونه مساعدت به وزارت بهداشت جهت عضویت کشورمان در آن ساختار و تامین واکسن مورد نیاز از این طریق را ارائه نمود که منتهی به قرارداد تامین 16 میلیون و 800 هزار دوز واکسن، از طریق کوواکس گردید. پس از رایزنی‌های فشرده که موجب امضای این قرارداد شد، و با توجه به محدودیتهای ارزی، مقرر گردید ارز مورد نیاز از محل منابع ارزی ایران در کره جنوبی پرداخت شود. لذا ده‌ها ملاقات بین دستیار وزیرخارجه در حوزه آسیا- اقیانوسیه با سفیر کره جنوبی در تهران و سفیر جمهوری اسلامی ایران در سئول با مقامات کره‌ای برای پیگیری پرداخت بخش اول از این تعهدات به مبلغ 52 میلیون دلار به حساب کوواکس در بانک سوئیسی برگزار گردید. طرف کره‌ای بر لزوم اخذ مجوز اوفک تاکید داشت که پس از تاخیر فراوان دریافت کرد. اما کره برای انتقال وجه، به یک بانک واسط برای تبدیل وون کره به دلار نیاز داشت و بانک‌های کره‌ای و خارجی تمایلی برای ورود به این موضوع نداشتند. لذا مجوز اوفک برای بانک آمریکایی جی پی مورگان صادر شد. لیکن به دلیل امکان مصادره این مبلغ در آمریکا، با انجام این تراکنش مخالفت شد. نهایتا با برگزاری جلسه در دفتر معاون اول وقت رئیس‌جمهور در خصوص بحث واکسن، پرداخت از طریق یک بانک اروپایی و به واسطه بانک خاورمیانه انجام شد. تاکنون از طریق این سازوکار حدود 2/2 میلیون دوز واکسن آسترازنکا دریافت شده است. در زمان نگارش گزارش حاضر، توافق در مورد دریافت 3/2 میلیون دوز واکسن سینوفارم و 1/1 میلیون دوز استرازنکا نیز حاصل شده که مقرر است تا پایان ماه اگوست (9 شهریور) و پس از حل مشکلات فنی، دریافت شود.
-تلاش برای تامین واکسن برای پناهندگان افغانستانی: با هماهنگی عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازوکار بین‌المللی Humanitarian Buffer، توافق لازم برای دریافت 1/6 میلیون دوز واکسن برای پناهندگان افغانستان در ایران حاصل شده که مراحل نهایی خود جهت تحویل را طی می‌کند.
-واکسن هندی: بعد از دریافت گواهی مصرف اضطراری EUL واکسن بهارات تولیدی کشور هند، وزارت امور خارجه مذاکرات برای دریافت آن را از آذرماه 1399 آغاز و ابراز تمایل گردید حداقل 2 میلیون دوز واکسن از هند خریداری شود. در پی مذاکرات با طرف هندی موافقت شد در مرحله نخست، صادرات 500 هزار دوز در اسفند 1399 به ایران صورت پذیرد که هزینه به طور کامل پرداخت و اولین محموله 125 هزار دوزی در 20 اسفند ماه 1399 وارد کشور شد. 375 هزار دوز باقیمانده در آستانه بارگیری و ارسال بود که به دلیل موج جدید همه گیری کرونا در آن کشور، دادستانی هند صدور واکسن به کلیه کشورها را متوقف نمود. پیگیری‌ها جهت تسریع در ارسال محموله و اجتناب از عطف به ماسبق نمودن تصمیم‌گیری خاص دادگستری هند به قرارداد خرید فوق الاشعار و پرداخت‌های مرتبط با آن، کماکان ادامه دارد.
در مجموع تا زمان تهیه گزارش حاضر (پایان مردادماه)، با تلاش‌های وزارت امورخارجه، بیش از 27 میلیون دوز واکسن اهدایی و خریداری شده وارد کشور شده است.
-حسب پیگیریهای به‌عمل آمده توسط سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای مختلف، از جمله یونان، بلغارستان، رومانی، لهستان، صربستان و...، زمینه اهدای واکسن توسط این کشورها فراهم شده که اسناد مربوطه به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منعکس شده است.
-پیرو پیگیریهای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در کشورهای مختلف از جمله ترکیه، ایتالیا، کرواسی، لهستان، صربستان و....، برخی شرکت‌های خصوصی برای تامین چنده ده میلیون دوز واکسن اعلام آمادگی کرده‌اند که هرچند عمدتا ماهیت واسطه گری داشته و تضمینی برای اجرای ادعای تامین واکسن ندارد، لیکن همه موارد برای بررسی به وزارت بهداشت منعکس شده است.
2. کمک به تولید داخلی واکسن: رایزنی و اقدام برای کمک به تولید داخلی واکسن در دو عرصه تولید ملی و تولید مشترک در دستورکار وزارت امورخارجه قرار داشته است. در این راستا، ضمن کمک به واردات تجهیزات مورد نیاز برای تولید واکسن برکت، سه پروژه مشترک تولید واکسن در داخل به شرح زیر اجرایی شد (ضمن اینکه سایر گزینه‌های محتمل نیز در حد امکان پیگیری گردید).
پروژه‌های مشترک:
-واکسن روسی اسپوتنیک: در نتیجه رایزنی‌های سیاسی، و پس از مذاکرات فنی و تامین تجهیزات و دانش فنی مورد نیاز، خط تولید آزمایشی این واکسن در ایران در تاریخ 5/4/1400 با هدف نهایی تولید 2 میلیون دوز در ماه برای مصرف داخلی و صادرات مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
-واکسن کوبایی سوبرانا: با توجه به سوابق همکاری موسسه فینلای کوبا و انستیتو پاستور در زمینه تولید واکسن، زمینه سازی اولیه انجام و طرف کوبایی به‌صورت کلی آمادگی خود برای همکاری در زمینه تولید مشترک واکسن کرونا را اعلام کرد. بر این اساس و به ابتکار وزیر امور خارجه در سفر آبان 1399 به هاوانا، مذاکرات اولیه برای همکاری طرفین آغاز شد که موجب امضای قرارداد در اسفند 1399 گردید. با موفقیت فاز سوم آزمایش بالینی این واکسن، تولید نیمه صنعتی آن از تیرماه آغاز شده و انتظار می‌رود محصول تولید انبوه آن نیز بزودی توسط انستیتو پاستور به بازار عرضه شود. در عین حال موسسه کوبایی تا کنون حدود 200 دوز واکسن آماده بصورت بالک به جمهوری اسلامی ایران اهدا کرده است.
-واکسن استرالیایی/ایرانی اسپایکوژن: این واکسن محصول مشترک شرکت ایرانی سیناژن و واکسین (VAXIN) استرالیا با فناوری شبیه به فناوری واکسن موسسه رازی است. فاز یک بالینی این واکسن در سال 99 در استرالیا انجام شده و پس از فاز 2، فاز3 آن در ایران جریان دارد.
-واکسن چینی: وزارت امور خارجه نخستین بار در 4 مرداد 1399 در نامه‌ای رسمی امکان همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان با چین در خصوص واکسن کووید را به اطلاع وزارت بهداشت رساند. عدم مشارکت طرف ایرانی در کارآزمایی بالینی واکسن‌های چینی در کنار اظهارات ضد چینی برخی مقامات سبب ناراحتی و منصرف شدن طرف چینی از همکاری در زمینه تولید واکسن شد.
-واکسن هندی: همزمان با مذاکرات صورت گرفته با هند برای خرید واکسن، با رایزنی سفارت کشورمان در دهلی نو، بستر لازم برای همکاری جهت انتقال تکنولوژی و یا تولید مشترک واکسن هندی فراهم شده که موضوع در دست پیگیری است. همچنین طی یک سال گذشته با پیگیری‌ها و مذاکرات صورت گرفته چند هیئت از متخصصان هندی در زمینه واکسن کرونا در سفر به ایران با همتایان ایرانی خود در زمینه واکسن تبادل تجربه نمودند.
کمک به تامین تجهیزات تولید واکسن ملی (برکت و پاستور):
-وزارت امور خارجه به منظورقابل اتکا کردن ظرفیت داخلی مبارزه با کرونا، تمام توان خود را برای انتقال دانش فنی، مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز کمک برای تولید داخلی واکسن به کار گرفته است.
-تجهیزات مورد نیاز جهت ساخت خطوط تولید واکسن برکت به وزن بیش از 800 تن با 8 پرواز اختصاصی و دو نوبت حمل دریایی با پیگیری همه جانبه نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در پکن، شانگهای و دهلی نو به کشور حمل شد. همزمان، بنا به درخواست گروه دارویی برکت، برخی دیگر از ملزومات و نهاده‌های مورد نیاز این پروژه ملی از ژاپن و برخی کشورهای اروپایی تامین شد.
ملاحظات:
الف- بدون تردید، تحریم‌های غیرقانونی رژیم آمریکا به عنوان تروریسم اقتصادی، تروریسم بهداشتی و جنایت علیه بشریت، بزرگترین مانع در تامین به موقع نیازهای ملت شریف ایران برای مبارزه با کرونا از خرید دارو و تست کرونا تا واکسن بوده است. وزارت امورخارجه در قالب رویکرد حرفه‌ای خود، این جنایت را در صحنه بین‌المللی مستند سازی کرده است. تاخیر تقریبا چهار ماهه کره جنوبی در آزاد سازی منابع بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در این کشور برای پرداخت قسط اول خرید واکسن به کوواکس، بهترین نماد و نمونه این جنایت است که به نوبه خود نشان داد ادعای معافیت تجارت بشردوستانه و بویژه تامین الزامات مبارزه با کرونا از تحریم‌های غیرقانونی رژیم آمریکا، صرفا یک دروغ بزرگ و آشکار است.
ب- اقدام و توصیه‌های مکرر وزارت خارجه برای تامین واکسن از خارج به موازات کمک به تولید داخل آن، از تابستان و پاییز 1399 آغاز شد. لیکن طبعا تصمیم‌گیری تخصصی و عالی در این زمینه، خارج از حدود وظایف وزارت امور خارجه بوده است. در عین حال، تاثیر برخی سیاست‌ها و بویژه مخالفت با پیشنهاد طرف خارجی برای مشارکت در مرحله سوم آزمایش بالینی واکسن، بر روند تامین واکسن اثرات نامناسبی داشته است.
پ- نقش و اقدامات وزارت امور خارجه در هر دو حوزه کرونا و واکسن، به صورت فراگیر از جمع‌آوری هدایا تا خرید و کمک به تولید داخلی و تراکنش مالی تا حمل به ایران گسترده بوده است. در عین حال به دلیل اهمیت کلیدی دور نگهداشتن این فرآیند از تحریم‌های غیرقانونی رژیم آمریکا، همه این اقدامات بدون هرگونه تبلیغ و یا حتی با حضور ظاهری سایر دستگاه‌ها انجام شده است.
ت- متاسفانه انجام مصاحبه‌های بی‌مورد و تبلیغاتی پیرامون کشورهای کمک‌کننده و یا شرکت‌های تامین‌کننده واکسن توسط برخی دستگاه‌های داخلی علیرغم هشدارهای مکرر وزارت امور خارجه انجام شده است که نه تنها کمکی به روند مدیریت کرونا و واکسیناسیون نکرده، بلکه ضمن برجا گذاشتن اثرات سوء در همکاری‌ها، موجب کندی در فرآیند تهیه واکسن شده است.
ج- علیرغم اینکه روند عمومی تلاش‌ها در بحران کرونا در جهت واردات اقلام مورد نیاز کشور بوده است، وزارت امورخارجه حمایت از شرکت‌های دانش بنیان، تلاش برای رفع موانع مبادلات و معرفی آنان برای صدور محصولات مرتبط با کرونا (همچون ونتیلاتور و غیره)، معاضدت در ارتقای توان آنان در تولید دارو و تجهیزات پزشکی با بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های خارجی را مد نظر داشته و در این زمینه اقدام کرده است. این امر مستلزم رایزنی برای اخذ تاییدیه‌های لازم از کشورها خارجی برای صادرات محصولات مازاد بر نیاز داخلی براساس مجوزهای ستاد ملی مبارزه با کرونا، بوده که در کشورهایی مانند افغانستان، هند و عراق مجوزهای لازم دریافت شده است.
د- بدون تردید تلاش‌های گسترده وزارت امور خارجه برای کمک به ملت بزرگوار ایران، در برابر ایثار و جان‌فشانی مدافعان سلامت، قطره‌ای بیش نیست. لذا با اغتنام فرصت، دست همه این عزیزان را می‌بوسیم و به روح بلند شهدای سلامت ادای احترام می‌کنیم و غفران و رحمت واسعه الهی برای ایشان و صبر و اجر برای بازماندگان بزرگوارشان مسئلت می‌کنیم.