مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه تغییر مواضع بن سلمان در قبال ایران و درخواست وی برای بهبود روابط بین ریاض و تهران را یک اقدام هوشیارانه برشمرد.
قاسم محبعلی در گفت‌وگو با «انتخاب» و با اشاره به اظهارات اخیر بن سلمان مبنی بر اینکه ریاض به دنبال بهبود روابط با تهران است، گفت: سیاست همین است. سیاست تصمیمات و اقداماتی است که شما متناسب با شرایط زمانی و مکانی و منافع ملی کشورتان اتخاذ می‌کنید. امروز شرایط چه در منطقه و چه در سطح جهانی تغییر کرده است. ترامپ رفته است. عربستانی‌ها بعد از آنکه متوجه شدند که در دوران بعد از ترامپ حمایت سابق آمریکا از خودشان را ندارند، سریعا رفتار خودشان را تغییر دادند.
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: آنان بعد از رفتن ترامپ با قطری‌ها مذاکره کردند و امروز نیز به دنبال حل مساله یمن هستند. این نشان‌دهنده هوشیاری مقامات ریاض است که به جای آنکه اجازه بدهند تا دیگران وارد مسائل مربوط به آنان از جمله مساله یمن شده و برای آن تصمیم‌گیری کنند، خودشان دست به کار می‌شوند تا اداره بحران یمن و حل این مناقشه دست خودشان باشد و از کنترلشان خارج نشود و به قول معروف از بازی عقب نمانند.
وی افزود: فرق ما با عربستانی‌ها در این است که آنان برای اقدامات میدانی خودشان شرایط سیاسی را لحاظ می‌کنند. امروز شرایط سیاسی تغییر کرده است و آنان متناسب با همین تغییرات، سیاست‌ها و تصمیمات خودشان را نوسازی و بازسازی می‌کنند. این رویکردی است که ما نیز باید در دستورکارمان قرار بدهیم.
مذاکرات ایران و عربستان وارد مباحث سیاسی شده است
محبعلی با بیان اینکه مواضع اخیر بن سلمان متاثر از مذاکرات بغداد است، تصریح کرد: من قبلتر درباره مذاکرات ایران و عربستان در بغداد این نکته را مطرح کردم که اگر مذاکرات از حول محور یمن و مباحث امنیتی عبور کرده و وارد مباحث سیاسی شود، می‌توان به نتایج این مذاکرات در راستای بهبود روابط ایران و عربستان امیدوار بود. مواضع اخیر آقای بن سلمان نشان داد که مذاکرات ایران و عربستان رفته رفته به مباحث سیاسی نزدیک و نزدیک‌تر شده است و حالا می‌توان ادعا کرد که ادامه این مذاکرات ممکن است به بهبود روابط تهران و ریاض ختم شود.
این کارشناس سیاست خارجی با بیان اینکه مواضع تند ریاض علیه تهران تعدیل شده است، گفت: زمانی عربستانی‌ها با ادبیات و مواضع تندی علیه ایران صحبت می‌کردند ولی حالا شاهد آن هستیم که این مواضع تعدیل شده است. من فکر می‌کنم که این تعدیل مواضع به آن خاطر است که عربستان تصور می‌کند روابط ایران با غرب رو به بهبود است و به همین دلیل می‌خواهد پیش‌دستی کرده و قبل از آنکه غرب با ایران به توافق برسد ، خودش روابطش را با ایران بهبود ببخشد. چراکه در غیر این صورت عربستان باید هزینه و امتیازات بیشتری به ایران واگذار کند.
وی افزود: عربستان با توجه به این شرایط و اتفاقات خواستار بهبود روابط با ایران شده است و بهتر این است که ایران نیز از این تغییر مواضع استقبال کند. البته این مساله صرفا درباره عربستان صدق نمی‌کند. ایران باید با دیگر بازیگران موثر منطقه‌ای و بین‌المللی روابطش را ارتقا بدهد.
نقش بایدن در بهبود روابط ایران و عربستان
محبعلی با بیان اینکه ما در خاورمیانه 5 دسته بازیگر خرد، دولتی، ملی، منطقه‌ای و جهانی داریم که هرکدام سقف و کف بازیگری دیگری را تحت تاثیر می‌گذارند، گفت: اینکه مطرح می‌شود که آیا عربستان به توصیه آمریکا و انگلستان خواستار بهبود روابط با ایران شده است، از یک منظر می‌تواند درست باشد، چراکه عربستان باید چارچوب بازیگری خودش را برای سایر بازیگران تعریف کند.
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: ما باید به این نکته توجه کنیم که امروز اولویت آمریکا مساله چین و سپس روسیه بوده و ایران در رده‌های بعدی این اولویت‌ها و اهداف قرار دارد. این اولویت‌بندی برخلاف چیزی است که ما در دوران دوم ریاست جمهوری بوش شاهد بودیم. بنابراین آمریکا برای پیگیری اولویت‌ها و اهداف خودش ابتدا نیازمند آن است که مشغله‌های خودش را در قبال خاورمیانه کاهش بدهد و برهمین اساس نیز ترجیح می‌دهد که صلح و امنیت در خاورمیانه برقرار باشد.
وی تصریح کرد: مساله یمن یا خروج نیروهای نظامی آمریکایی از منطقه از جمله همین مباحثی است که ذهن آمریکایی‌ها را در قبال ایجاد صلح در خاورمیانه به خود مشغول کرده است. آنها به دنبال راهکاری هستند که حل مساله یمن یا خروج نیروهای نظامی از عراق باعث نشود که دوباره اتفاقاتی مانند قدرت گرفتن القاعده در افغانستان یا ظهور داعش در عراق رخ بدهد. اهمیت این مساله زمانی مشخص می‌شود که بدانیم، ایران نقش کلیدی در ایجاد صلح در منطقه دارد.
محبعلی با بیان اینکه یکی از مهمترین موضوعات مورد بحث آمریکایی‌ها با عربستانی‌ها طی چند سال اخیر چگونگی نوسازی ساختارهای دموکراسی و سیاسی و کاهش افراطی‌گری بوده است، گفت: ما اگر مجموعه این تحولات از جمله مذاکرات ایران و عربستان و رویکرد آمریکا در قبال خاورمیانه در دوران بایدن و نیز رویکرد آمریکا در قبال عربستان را مدنظر قرار بدهیم، سرانجام به این نتیجه می‌رسیم که تمامی این اتفاقات با یکیدگر همخوانی دارند و عربستان می‌داند که باید در این چارچوب بازی کند، وگرنه متحمل هزینه‌های بیشتری خواهد شد.
وی ادامه داد: اگر عربستان نخواهد این رویکرد را مدنظر قرار بدهد، مرتکب اشتباهاتی خواهد شد که ما پیشتر انجام دادیم. ایران پیشتر سعی کرد یک بازی مستقلی را دنبال کند و همین رویه سبب شد تا با سایر بازیگران منطقه‌ای و جهانی دچار اصطکاک شود و همین اتفاق عملا تبدیل به یک سیاست پرهزینه برای کشور شد. این درحالی است که امروز در دنیا یک سیستم جهانی وجود دارد و کشورها برای منافع ملی و بهبود شرایط زندگی مردم خودشان باید سیاست‌های خودشان را طوری تنظیم و تدوین کنند تا منجر به رشد و توسعه خودشان شود و هزینه‌های تحمیلی به خودشان و مردم‌شان را به حداقل برساند.
شرط نیروهای نظامی خارجی برای خروج از خاورمیانه
این کارشناس سیاست خارجی همچنین با اشاره به شایعه دیدار شمخانی با رییس سازمان سیا، گفت: این دیدار اگرچه از سوی آمریکایی‌ها و برخی منابع آگاه در داخل کشور تکذیب شد ولی اگر چنین اتفاقی نیز در آینده رخ بدهد، خیلی عجیب نخواهد بود. چراکه انجام چنین دیداری حول محور مباحثی مانند یمن یا عراق و افغانستان می‌تواند قابل توجیه باشد. اگر سیاست ما که سیاست درستی است و ادعا دارد که منطقه باید در امنیت و صلح باشد، در دستور کار همه بازیگران منطقه‌ای قرار بگیرد، یکی از مبانی این مهم خروج نیروهای خارجی از منطقه است، اما مساله اصلی این بوده که نیروهای خارجی زمانی از منطقه خارج خواهند شد که مطمئن شوند، منافع آنان از منطقه قطع نخواهد شد.
وی افزود: البته منظور از این منافع لزوما استعمار نیست، بلکه ما از منافع مشترک و بازی قدرت‌های در عرصه جهانی صحبت می‌کنیم. نیروهای خارجی برای خروج از منطقه باید نسبت به آینده عربستان، سوریه، یمن و حتی مناقشات ایران و اسراییل به یک اطمینان برسند تا مبادا در آینده با پدیده‌هایی مانند داعش یا حادثه 11 سبتامبر یا حمله عراق به کویت مواجه شوند. حالا اگر بخواهیم به یک معادله مشترک بین تمامی این اتفاقات برسیم، متوجه خواهیم شد که ایران در میان تمامی این نگرانی‌ها و مسائل نقش کلیدی دارد و مهره و وزنه اصلی صلح در منطقه است و هرکسی که به دنبال صلح در منطقه است باید با ایران وارد مذاکره شود.
محبعلی در پاسخ به این پرسش که سرنوشت روابط ایران و عربستان چگونه خواهد شد، گفت: واقعیت این است که سیاست همیشه ثابت نیست و بر اساس شرایط زمانی و مکانی و اتفاقات دچار تغییر می‌شود. بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که اگر 2 کشور بتوانند روابط خودشان را بهبود ببخشد، همیشه روابط خوبی با هم خواهند داشت یا بالعکس. من تصور می‌کنم که ابتدا طرفین باید تخاصم و تنش‌های بین خودشان را کاهش بدهد و سپس به سمت همکاری با هم گام بردارند.
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: ایران و عربستان در 3 عرصه ، زمینه‌های همکاری، زمینه‌های رقابتی و زمینه‌های تنازع و تخاصم باهم ارتباط دارند. اولین اقدام لازم برای طرفین این است که زمینه‌های همکاری بین خودشان را تقویت و توسعه بدهند. همچنین در زمینه‌های رقابتی بدیهی خواهد بود که نه ایران و نه عربستان حاضر به عقب نشینی نخواهند بود ولی این رقابت را می‌توان توامان با حفظ همکاری‌ها در سایر موضوعات ادامه داد.
وی افزود: البته مهمترین بحث بین ایران و عربستان زمینه‌های تخاصم و تنازع است که طرفین باید سعی کنند تا حد ممکن این تنازعات و تخاصم‌ها را کاهش بدهند و تحت مدیریت و کنترل خودشان درآورند. من فکر می‌کنم برای رسیدن به این مهم طرفین نیازمند مذاکره و دستیابی به فهم و درک مشترک نسبت به هم هستند. ما باید بپذیریم که چه ایران و چه عربستان قدرت‌ها و ظرفیت‌هایی دارند که قابل انکار برای طرفین نیست و همکاری و ارتباط متقابل می‌تواند شرایط بهتری را هر 2 طرف داشته باشد.
سواستفاده اسراییل از اختلافات بین ایران و عربستان
محبعلی در پاسخ به این پرسش که مهمترین مباحث اختلافی بین ایران و عربستان مشمول کدام موضوعات می‌شود، گفت: یک سری از این مباحث، سوتفاهم‌هایی است که برای طرفین ایجاد شده است. یک سری از این موضوعات مسائل تاریخی بوده و بخش دیگری از این اختلافات بعد از انقلاب ایجاد شد. مهمترین مسائل فعالی که امروز بین ایران و عربستان وجود دارد، مساله یمن است که برای عربستان وضعیت حیاتی و بسیار مهمی دارد.
وی افزود: مساله بعدی عراق است که همسایه مشترک بین ایران و عربستان است. عراق یک قرابت مشترک با ایران و عربستان به لحاظ ارضی و مذهبی و قومی دارد. مسائل بعدی، خلیج فارس، انرژی و جهان عرب بوده و این در حالی است که ایران و عربستان می‌توانند نقش مهمی را در کنار هم در منطقه و عرصه جهانی ایفا کنند، از جمله بحث اقلیت‌های مسلمان که در کشورهایی مانند چین یا روسیه یا پیش از آن در بوسنی دچار مشکلات و محدودیت‌های شدند.
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: همکاری ایران و عربستان در حوزه‌های مختلف سیاسی و اقتصادی و مذهبی بسیار کارآمد خواهد بود. این همکاری می‌تواند تاثیر زیادی در مساله فلسطین داشته باشد، مساله‌ای که در نبود همکاری بین ایران و عربستان ، فرصت خوبی را برای سواستفاده اسراییل ایجاد کرد تا شرایط را رفته رفته بر مردم فلسطین سخت و سخت‌تر کند. ایران و عربستان می‌توانند با همکاری یکدیگر و به جای پرداختن به موضوعات خرد، وارد مباحث کلان و مهم خاورمیانه شده و زمینه رشد و توسعه منطقه را کلید بزنند. ایران و عربستان کلیدی‌ترین نقش را در منطقه برعهده دارند.