گزارشي از سفر «ساليجان شريپف»، فضانورد مسلمان روس به ايران

شرق: «با گذشت 51 سال از آغاز سفرهاي فضايي، تاكنون 550 فضانورد به فضا رفته اند كه من سيصد و هفتاد و پنجمين فضانورد و هشتاد و هشتمين فضانورد روس هستم. حسي كه سفر فضايي در انسان ايجاد مي كند با هيچ يك از حس هايي كه روي زمين داريم، قابل مقايسه نيست. فضاپيما در مدت 520 ثانيه از زمين بلند شده و به فضا مي رود و اولين چيزي كه در نخستين لحظات ورود به فضا احساس مي كنيد، حس بي وزني است. از پنجره فضاپيما، زمين را همانند كره اي آبي در زمينه اي كاملاسياه مي بينيد؛ سياهي محض كه در زمين قابل مشاهده نيست. با اينكه قبل از پرواز، عكس هاي زيادي از زمين در فضا ديده بودم و مي توانستم منظره اي را كه با آن مواجه مي شوم، تصور كنم ولي تا وقتي از آن بالابه زمين نگاه نكنيد، نمي توانيد تصور كنيد كه سياره ما تا چه حد كوچك، زيبا و آسيب پذير است.

 ديدن زمين از فضا، لايه نازكي كه زمين را در برگرفته و ستارگاني كه حتي قادر به شمارش آنها نيستيم، احساس خاصي به انسان مي دهد؛ حسي كه مي گويد به عنوان تنها انسان مستقر در فضا، نماينده همه انسان ها هستي و از همه انسان هاي روي زمين به خدا نزديك تري! اينها سخنان «ساليجان شريپف»، فضانورد مسلمان روس است كه به تازگي به ايران سفر كرده است.

وي در جمع دانشجويان ايراني، هنگام مرور خاطرات خود درباره هيجان سفرهاي فضايي، اين سخنان را به زبان آورده است. در ادامه خلاصه اي از دستاوردهاي فضايي و همچنين سخنان وي در جمع دانشجويان دانشگاه هاي سمنان را با هم مرور مي كنيم.
    
    «ساليجان شريپف»، فضانورد مسلمان روس و سيصد و هفتاد و پنجمين فضانورد جهان، در سفر به ايران طي نشست هايي در جمع دانشجويان شهرهاي مختلف استان سمنان از تلخ و شيرين سفرهاي فضايي و تجربه هاي خود طي 200روز اقامت در فضا و دو راهپيمايي فضايي سخن گفت.

وي در نشستي دانشجويي در دانشگاه دامغان با اشاره به حضور خود در جمع دانشجويان شهرهاي شاهرود و دامغان و ابراز خرسندي از وجود دانشگاه هاي متعدد و دانشجويان مستعد فراوان در اين شهرها گفت: «علاقه فراوان دانشجويان دامغان به نجوم و فضا براي من بسيار جالب است و خوشحالم كه توانسته ام بخشي از تجربه هاي خود را در اختيار دانشجويان ايراني قرار دهم.» گفتني است «ساليجان شريپف»، هفته گذشته در آستانه «شب يوري» براي سفري چندروزه به استان سمنان، وارد ايران شد.

«سيروس برزو» محقق تاريخ كيهان نوردي و روزنامه نگار علمي مقيم روسيه مقدمات و امكانات سفر اين فضانورد روس به ايران را فراهم كرده است. در مدت حضور «شريپف» در استان سمنان همايش ها، نشست ها و برنامه هاي مختلفي در دامغان و دانشگاه هاي شهرهاي مختلف اين استان در زمينه ترويج فضا برگزار شد، از جمله همايش پنجشنبه گذشته دامغان، با عنوان «كيهان و قرآن.»

 «ساليجان شريپف» در سال 1998 با شاتل فضايي «انديور» و در سال 2004 با فضاپيماي «سايوز» روسيه به فضا سفر كرد و طي اين دو سفر در مجموع بيش از 200 روز در فضا بود. وي درباره فضا و فضانوردي مي گويد: «فضانوردي حرفه اي است كه نه تنها دانش زياد كه سلامتي و آمادگي جسماني بالاو پشتكار زيادي لازم دارد كه مطمئنم جوانان ايراني از بسياري از اين شرايط برخوردارند.» اين فضانورد روسي با اشاره به اينكه طي سفرهاي فضايي خود حدود 65 آزمايش علمي را در فضا انجام داده است، تصريح كرد: «فضانورد، فقط خلبان نيست بلكه به نوعي دانشمند است، چون وقتي آزمايش علمي انجام مي دهد، بايد بتواند به زبان علم با دانشمندان تبادل نظر كند.» وي در ادامه تاكيد كرد: «هر فضانوردي براي رفتن به فضا، بايد حداقل 10 سال دوره آمادگي را بگذراند. هر گروه فضايي برنامه خاص علمي را دنبال مي كند و فضانورد بايد تحقيقات خاصي را در مدت حضور خود در فضا انجام دهد.» «شريپف» در پاسخ به اين سوال كه هنگام سفر به فضا اولين جمله اي كه به زبان آورديد، چه بود، گفت: «زماني كه موتورهاي فضاپيما شروع به كار كرد، من هم مثل هر مسلمان ديگري قبل از انجام هر كار، گفتم «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم، بسم الله الرحمن الرحيم» و آرزو كردم كه سفر بي خطري را پيش رو داشته باشيم.» وي در ادامه در پاسخ به پرسش يكي از دانشجويان كه پرسيده بود آيا در زمان كودكي يا تحصيل فكر مي كرديد كه روزي فضانورد شويد، گفت: «از كودكي همواره در آرزوي سفر به فضا بودم و براي رسيدن به اين هدف تلاش مي كردم.

 وقتي هم كه به دانشكده هوايي رفتم، تقريبا مطمئن بودم كه روزي فضانورد مي شوم. شما هم براي رسيدن به اين موقعيت بايد در مدرسه و آموزشگاه هوايي و... هميشه بهترين باشيد تا شما را از بين هزاران نفر انتخاب كنند.» لازم به ذكر است كه «شريپف» طي دو راهپيمايي فضايي خود حدود 10 ساعت در فضاي باز بود. وي درباره احساس خود هنگام راهپيمايي فضايي و اينكه آيا هنگام خارج شدن از ايستگاه فضايي دچار ترس شده است، گفت: «اين تجربه حقيقتا وحشتناك است، البته وجود چنين ترسي كاملامنطقي است. حس انسان وقتي از پنجره ايستگاه به فضا نگاه مي كند با وقتي كه دريچه باز شده و خود را در فضاي بيكران تنها مي بيند، كاملامتفاوت است. قدم گذاشتن در فضاي باز و دور زدن ايستگاه بزرگ فضايي در حالي كه زمين را از بالادر فاصله اي بسيار دور مي بينيد، حقيقتا ترسناك است. با اينكه حين آموزش در زمين، در استخرهاي بسيار بزرگ، راهپيمايي فضايي و كار با تجهيزات ايستگاه را بارها تمرين كرده بودم، ولي انجام واقعي آنها حس ديگري دارد.

 براي توصيف اين حالت، تصور كنيد كه در طبقه پنجاهم يك ساختمان بلند قصد داريد با دست از ساختمان بالابرويد. در لحظات اول، ضربان قلب انسان به شدت زياد مي شود ولي بعد از چند دقيقه كه مشغول كار مي شويد، وضعيت براي شما عادي مي شود.» وي همچنين در پاسخ به اين سوال كه آيا در مدت اقامت در فضا غير از خانواده و نزديكان خود، براي چيز ديگري هم در زمين دلتنگ شده ايد يا نه، گفت: «ماه اول حضور در فضا همه چيز براي انسان تازگي دارد و كارهاي زيادي هست كه بايد انجام داد، به همين دليل وضعيت بسيار خوب است، ولي به تدريج دلتنگي سراغ انسان مي آيد. دلتنگي اي كه تجربه كردم به حدي است كه فكر نمي كنم هيچ گاه انساني حاضر باشد براي سفر بدون بازگشت به مريخ و سيارات دور داوطلب شود. حس ديگري كه نمي توانم توصيف كنم، مربوط به لحظه اي است كه پس از بازگشت از فضا، روي زمين قدم گذاشتم.» (گفتني است با توجه به دشواري هاي اعزام انسان به سياره هاي ديگر و به ويژه مشكلات مربوط به بازگرداندن ايمن آنان به زمين، برخي اين پيشنهاد را مطرح كردند كه سازمان هاي فضايي، انسان هايي را به سفر بدون بازگشت به مريخ بفرستند.) وي در پاسخ به پرسشي درباره تاثير سفر به فضا بر ديد فضانوردان نسبت به زندگي گفت: «وقتي به گروه فضانوردان ملحق شدم و فضانوردان قبلي را ديدم، به نظرم رفتار و ديدگاه شان عجيب بود، گويي به همه مسايل و مشكلاتي كه ما را نگران مي كند، جور ديگري نگاه مي كردند. دوستان هم دوره من هم بعد از بازگشت از فضا، انسان هاي ديگري شده بودند. من هم وقتي كه از فضا برگشتم، چنين تغييري را در خودم احساس كردم. وقتي كسي به فضا مي رود و زمين را به صورت كره اي بسيار كوچك در بين انبوه ستارگان و سيارات مي بيند با همه وجود احساس مي كند كه مشكلات و مسايل روزمره كه قبلانگرانش مي كرد، تا چه اندازه كوچك و بي اهميت است.»
    
    نگاهي به زندگينامه و دستاوردهاي «ساليجان شريپف» نماينده كيهان نوردان روسيه در آمريكا
     «ساليجان شريپف» 24 آگوست 1964 در شهر اوزگن در جمهوري قرقيزستان (شوروي سابق) به دنيا آمد. دبيرستان را در سال 1981 در همان شهر به پايان رساند. با توجه به علاقه اي كه به هوانوردي داشت، سعي كرد در آموزشگاه هوانوردي اورنبورگ ثبت نام كند، اما موفق نبود ولي دلسرد نشد و به تلاشش ادامه داد. سرانجام موفق شد به آموزشگاه عالي هوانوردي نظامي خاركف راه يابد و در رشته مهندسي هوايي تحصيل كند. وي در سال 1987 در رشته مهندسي و فرماندهي جنگنده هاي تاكتيكي از اين آكادمي فارغ التحصيل شد، اما اين پايان راه نبود.

«شريپف» گرچه در سال 1990 براي پروازهاي فضايي انتخاب شد، اما همچنان به تحصيل ادامه داد و در سال 1995 از دانشكده كارتوگرافي مسكو، درجه مهندسي و كارشناسي ارشد مديريت محيط زيست را دريافت كرد. وي از سال 1987 تا 1990 به عنوان مربي آموزش خلباني هنگ هفتم حمل و نقل هوايي، در دوره هاي آموزشي براي كارمندان بخش حمل و نقل هوايي و توسعه نيروي هوايي منطقه آسياي مركزي در شهر توكماك خدمت كرده است. از هشت آگوست 1990 با پيشنهاد فرماندهي نيروي هوايي روسيه، به جمع كيهان نوردان اين كشور پيوست. آموزش وي از اكتبر همين سال آغاز شد و تا مارس سال 1992 ادامه يافت.

«شريپف» در پايان دوره امتحان هاي بسيار دشوار را با موفقيت پشت سر گذاشت و توانست به طور رسمي عنوان فضانورد را به دست آورد. «شريپف» از 24 آوريل 1992 به عنوان فضانورد در گروه هاي آماده سازي براي پرواز به مجتمع فضايي مير فعاليت مي كرد. به دنبال عقد قرارداد همكاري بين سازمان فضانوردي روسيه و سازمان فضانوردي آمريكا (ناسا)، از 28 ژوييه سال 1997 براي پرواز با شاتل فضايي انتخاب شد. وي از آگوست 1997 تا ژانويه 1998 به عنوان متخصص ماموريت خدمه STS-89 در مركز فضايي جانسون آموزش ديد.

«شريپف» همچنين از 23 تا 31 ژانويه سال 1998 به عنوان متخصص ماموريت در پرواز شاتل هاي فضايي، با فضاپيماي انديور به فضا سفر كرد. هدف اصلي اين سفر، الحاق «انديور» به ايستگاه فضايي«مير» و جانشيني عضو آمريكايي خدمه پرواز بود. نخستين ماموريت مداري «شريپف»، هشت روز و 19 ساعت و 46 دقيقه و 54 ثانيه طول كشيد.

 پس از اين سفر، طبق روال معمول، «شريپف» در چند گروه از خدمه پروازي به عنوان عضو جانشين شركت كرد و با آنها آموزش ديد تا اگر براي يكي از فضانوردان مشكلي پيش آمد، وي به عنوان عضو علي البدل كار وي را ادامه دهد. سرانجام بار ديگر نوبت سفر به فضا به او رسيد و به عنوان فرمانده ناو «سايوز تي. ام. آ-5» در قالب دهمين گروه اعزامي به ايستگاه فضايي بين المللي به همراه هموطنش «يوري شارگين» و «لروي چيائو» از آمريكا، راهي مدار زمين شد. اين ماموريت در 14 اكتبر سال 2004 آغاز و پس از 192 روز و 19 ساعت و يك دقيقه و 59 ثانيه، در 24 آوريل 2005 پايان يافت.

«شريپف» از اكتبر 2005 تا مه 2006 به عنوان نماينده مركز آموزش كيهان نوردان روسيه در مركز فضايي جانسون آمريكا، آموزش و تمرين كيهان نوردان براي پرواز به ايستگاه فضايي بين المللي را زير نظر داشت. «شريپف» در سال 2008 از پروازهاي فضايي كناره گيري كرد، اما همچنان در مركز آموزش كيهان نوردان روسيه فعاليت مي كند تا تجربيات ارزنده خود را به فضانوردان جديد انتقال و به آنان آموزش دهد.