خراسان: قصه پر غصه کشف رود انگار تمامی ندارد، قصه‌ای که روایتگر کشت مرگ به مدت بیش از ۲۰ سال در حاشیه شهر مشهد است.
قصه پر غصه کشف رود انگار تمامی ندارد، قصه‌ای که روایتگر کشت مرگ به مدت بیش از ۲۰ سال در حاشیه شهر مشهد است، چه کسی باور می‌کند در چند قدمی شهر مشهد بزرگ‌ترین فاجعه زیست محیطی در حال رخ دادن باشد؟ فاجعه‌ای که بیش از دو دهه سلامت مردم این شهر را به خطر انداخته است.
چه کسی باور می‌کند روزانه بیش از ۳۰۰ تانکر فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و بیمارستانی را روانه کشف رود می کنند و کمی آن سوتر موتور تلمبه‌هایی این فاضلاب‌ها را به مزارع سبزی، صیفی جات، گندم و جو می کشانند؟
مهر سال گذشته رزم حسینی وزیر صمت که در آن زمان سکانداری استانداری خراسان رضوی را بر عهده داشت دستگاه‌های مختلف را دور هم جمع کرد و بر اساس تصمیماتی فرماندهی واحد کشف رود را به شهرداری مشهد سپرد.
کمی بعد عملیات اجرایی در ۸۰ کیلومتر از حاشیه کشف رود با انعقاد "توافق نامه سامان دهی کشف‌رود" از سوی شش دستگاه اجرایی در نیمه آبان سال گذشته آغاز شد. حالا پس از گذشت بیش از یک سال دوباره به کشف رود رفتیم تا وضعیت این معضل زیست محیطی را بررسی کنیم.
اصل بر این بود فاضلاب جمع شود، ولی این کار صورت نگرفته است
همواره در این قضیه و برگزاری جلسات کارگروه کشف رود اصل بر این بود که فاضلاب‌ها هر چه سریع‌تر از کشف رود جمع آوری شود که در این خصوص احداث تصفیه خانه‌ها در اولویت قرار گرفت، چرا که معضل اصلی ایجاد چنین فاجعه زیست محیطی نبود تصفیه خانه است.
هر چند در این مدت اقدامات خوبی از جمله درختکاری در ۱۶۰ هکتار از اراضی اطراف حاشیه کشف رود انجام شده اما در خصوص احداث تصفیه خانه‌ها هر چند اقداماتی شده، اما هنوز به سرانجام نرسیده و احداث این تصفیه خانه‌ها از جمله تصفیه خانه سپتاژ در بازه‌های زمانی طولانی مدت پیش بینی شده است.
این در حالی است که برای جلوگیری از ورود فاضلاب باید ضرب الاجلی تعیین و بودجه لازم برای آن درنظر گرفته می‌شد، هر چند که مدیریت شهری مدعی است نمی‌تواند تنهایی کار را پیش ببرد.
حالا بیش از یک سال از آن انعقاد تفاهم نامه با فرماندهی واحد شهرداری مشهد می‌گذرد اما گزارش میدانی ما از فاضلاب‌های صنعتی در چرمشهر نشان داد که این فاضلاب ها با سرعت خیلی بالا و وحشتناک روانه کشف رود می‌شوند، موتور تلمبه‌ها نیز بی وقفه فاضلاب را با لوله‌های چند اینچی روانه زمین‌های کشاورزی می‌کنند به نحوی که بوی تعفن و لجن سراسر منطقه را فرا گرفته است و انگار گوش کسی بدهکار نیست که چنین فاجعه بزرگی در مشهد رقم می‌خورد.
زندگی در شرایط اسفبار
از جاده میامی که به سمت کشف رود حرکت کردیم در دو طرف جاده زمین‌های کشاورزی که بیشتر زیر کشت گندم و جو رفته و سر سبز شده اند به چشم می‌خورد، لوله‌های سیاه رنگی هم داخل زمین‌های کشاورزی به وفور دیده می‌شد و مشخص بود این لوله‌ها از مسیر طولانی به سمت مزارع کشیده شده است، در مسیر به روستای قازقان و احمد آباد می‌رسیم، حکایت تلخ فاضلاب جاری از روستای قازقان و احمد آباد آغاز می‌شود، اگرچه داخل خودرو بودیم، اما بوی بد فاضلاب به شدت داخل خودرو احساس می‌شد.
از خودرو که پیاده شدم درست ورودی روستای قازقان رودخانه‌ای از لجن سرازیر شده بود و این سوال برای من پیش آمد که ساکنان این روستا چگونه با این وضعیت زندگی می‌کنند که یکی از اهالی به ما این گونه پاسخ داد که" این جا ما در لجن زندگی می‌کنیم، کسی این جا برای ما کاری انجام نمی‌دهد، سال‌های زیادی است که مسئولان برای کشف رود به این جا می‌آیند، اما فکر می‌کنم کاری از دستشان بر نمی‌آید. "
تشکیل حوضچه‌های بزرگ فاضلاب
از جاده میامی که به سمت شهرک صنعتی چرمشهر حرکت می‌کردیم جاده زیاد شلوغ نبود اما چند دقیقه یک بار تانکر‌های سنگین در مسیر حرکت می‌کردند، پشت سر یکی از این تانکر‌ها که حرکت می‌کردیم به محلی رسیدیم که فاجعه وحشتناک کشف رود در آن جا رقم می‌خورد، بدون هیچ واهمه‌ای راننده تانکر دریچه آن را باز و فاضلاب را در کشف رود تخلیه کرد، هنوز کار او تمام نشده بود که چندین تانکر دیگر نیز از راه رسیدند به گونه‌ای که در چند دقیقه در محل تانکر‌ها ترافیک ایجاد شد!
حدود نیم ساعتی که در محل تخلیه تانکر‌ها حضور داشتم، ۲۰ تانکر انواع فاضلاب را در رودخانه تخلیه کردند به نحوی که با سرازیر شدن این فاضلاب‌ها حوضچه‌های بزرگی به وجود آمد.
تخلیه روزانه ۳۰۰ تا ۴۰۰ تانکر فاضلاب!
یکی از رانندگان تانکر فاضلاب گفت: من هر روز سه بار تانکر فاضلاب خانگی را با ظرفیت حدود چهار هزار و ۵۰۰ لیتر در همین محل تخلیه می‌کنم، در کل فکر می‌کنم روزانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تانکر فاضلاب در همین محل تخلیه شوند، اگر تصفیه خانه‌ها درست می‌شد شاهد این وضعیت نبودیم.
از او می‌پرسم می‌دانید با همین فاضلابی که تخلیه می‌کنید صیفی جات کاشته می‌شود و خود شما هم از آن‌ها استفاده می‌کنید، که او افزود: بله برای همین من اصلا به هیچ وجه صیفی جات مشهد را مصرف نمی‌کنم!
تصفیه خانه تعطیل است
بعد از روستای قازقان به سمت تصفیه خانه شهرک صنعتی چرمشهر می‌روم، از سکوت و وضعیت ظاهری این تصفیه خانه مشخص بود که این تصفیه خانه تعطیل است. به گفته نگهبان، این تصفیه خانه از خرداد امسال به دلایل نامشخصی تعطیل شده است.
یکی از نمایندگان سمن‌های محیط زیستی در این باره گفت: این تصفیه خانه قرار بود در سال ۹۹ تکمیل شود اما متاسفانه هیچ اقدامی در خصوص فاز دوم آن صورت نگرفته است، به رغم تمدید مهلت دادستانی برای تکمیل تصفیه خانه چرمشهر تا انتهای سال ۹۸ متاسفانه در اسفند ۹۸ فقط فاز یک آن افتتاح و تکمیل آن به سال ۹۹ موکول شد اما هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
شهرداری فراتر از یک مدیریت واحد درخصوص کشف رود عمل می‌کند
مسائل و مشکلات و حال و روز این روز‌های کشف رود را با معاون خدمات شهری شهرداری مشهد در میان می‌گذارم.
مهدی یعقوبی معاون خدمات شهری شهرداری مشهد در پاسخ به این سوال که طی یک سالی که فرماندهی کشف رود به شهرداری سپرده شده اقداماتی صورت گرفته، چرا همچنان مشکلات جدی همچون ورود فاضلاب از طریق تانکر‌ها وجود دارد، گفت: اگر شهرداری مسئولیت فرماندهی را پذیرفته این بدین معنا نیست که وظایف دیگر دستگاه‌ها را پذیرفته باشد، در واقع شهرداری با این مسئولیت وظایف دستگاه‌ها را مطالبه می‌کند تا کار‌ها به صورت منسجم شکل بگیرد و بتواند به یک هدف واحد برسد.
او افزود: پیگیر اعتبارات دولتی هستیم که هر چه سریع‌تر به دستگاه‌ها در خصوص کشف رود اختصاص یابد.
معاون خدمات شهری شهرداری مشهد به احداث تصفیه خانه سپتاژ اشاره کرد و ادامه داد: خروجی این تصفیه خانه ۳۰ لیتر بر ثانیه است و فاز اول آن در خرداد که شیمیایی است به بهره برداری خواهد رسید، فاز دوم نیز که بیولوژیکی است سه تا چهار ماه بعد به بهره برداری خواهد رسید، اگر فاز اول این تصفیه خانه به بهره برداری برسد دیگر شاهد ورود فاضلاب به کشف رود نخواهیم بود.
یعقوبی بیان کرد: احداث این تصفیه خانه سریع‌تر از بازه زمانی در نظر گرفته شده در حال اجرا است، اگر وارد بروکراسی‌ها می‌شدیم قطعا سه تا چهار سال زمان می‌برد که این تصفیه خانه احداث شود.
او تصریح کرد: در کنار احداث تصفیه خانه درختکاری نیز انجام می‌دهیم و ۲۰ برابر اعتبارات دولتی در این حوزه عمل می‌کنیم.
معاون خدمات شهری شهرداری مشهد تاکید کرد: متولی فاضلاب شرکت آب و فاضلاب است، شهرداری اجازه ندارد فاضلاب کشف رود را برداشت و تصفیه خانه احداث کند، هر کاری خواستیم انجام بدهیم باید با مجوز باشد.
چه خبر از الگوی جدید مالی؟
اما سال گذشته محمدرضا کلایی شهردار مشهد به عنوان فرمانده عملیات نجات کشف رود در حاشیه مراسمی گفته بود، در مسیر سامان دهی کشف رود متکی به بودجه‌های دولتی نیستیم و الگویی جدید برای تامین مالی آن طراحی کرده ایم.
این که الگوی جدیدی که شهردار برای تامین منابع سامان دهی کشف رود از آن یاد کرده بود، دقیقا چه بوده و اکنون به کجا رسیده و چه میزان منابع ریالی از آن طریق تامین شده است، سوالی بود که با دبیر کارگروه کشف رود مطرح کردیم.
عبدالله سلطان احمدی دبیر کارگروه کشف رود گفت: هم اکنون شهرداری مشهد بیش از ۷۴ میلیارد تومان برای ساخت تصفیه خانه سپتاژ قرارداد امضا کرده، ۱۴۵ میلیارد نیز برای سامان دهی و مهندسی رودخانه در نظر گرفته است.
او با اشاره به این که از زمانی که شهرداری فرماندهی کشف رود را تحویل گرفته دغدغه اش ساخت تصفیه خانه سپتاژ بوده است، افزود: تاکنون ما برای سامان دهی کشف رود از منابع مالی شهرداری استفاده کردیم، دولت فقط سال گذشته ۱۵ میلیارد تومان از اعتبارات دولتی برای تصفیه خانه سپتاژ اختصاص داده است.
دبیر کارگروه کشف رود ادامه داد: امسال ۱۵۳ میلیارد تومان برای سامان دهی کشف رود و ساخت تصفیه خانه سپتاژ اعتبار اختصاص یافت، همچنین ۱۶۰ میلیارد نیز برای ساخت تصفیه خانه طبرسی در نظر گرفته شده است، برای سال ۱۴۰۰ نیز ۸۵۰ میلیارد اعتبار پیش بینی شده، ممکن است بخشی از این میزان اعتبار را خود شهرداری تامین کند و بخشی دیگر از طریق سرمایه گذار تامین شود، در دو حالت منابع از طریق شهرداری تامین می‌شود چرا که سرمایه گذار بعدا این منابع را از شهرداری خواهد گرفت.
احمدی بیان کرد: فاضلابی که در کشف رود رها می‌شود برای مردم مشکل ایجاد کرده است، سرمنشأ مشکل اصلی کشف رود همین فاضلاب است و باید حل شود، ۱۶ کیلومتر در گذشته سامان دهی شده و هم اکنون نیز ۳۰ کیلومتر در دست اجرا داریم که از پل شاهنامه آغاز و تا آزاد راه شمالی در شرق مشهد اجرا می‌شود.
جای دیگری وجود ندارد که فاضلاب‌ها تخلیه شود
او در پاسخ به سوال دیگری که چرا با وجود این اقدامات، فاضلاب تانکر‌ها همچنان در کشف رود تخلیه می‌شود در حالی که قرار بود سرمنشأ آلودگی کشف رود در طول یک سال از بین برود، تصریح کرد: جای دیگری وجود ندارد که فاضلاب‌ها تخلیه شود و چاره دیگری نیست، روزانه به صورت میانگین ۳۰۰ تانکر فاضلاب در کشف رود تخلیه می‌شود.
دبیر کارگروه کشف رود ساخت تصفیه خانه طبرسی شمالی را یکی دیگر از راهکار‌ها برای سامان دهی کشف رود می‌داند و تاکید کرد: تاکنون منتظر تعیین تکلیف ساخت آن از سوی آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب هستیم، اگر مشکلاتشان حل شود شهرداری می‌تواند برای ساخت آن ورود کند، تاکنون به ما مجوز این کار داده نشده است، اما ما آمادگی برای ساخت این تصفیه خانه را داریم، ضمن این که یکی از سرمنشأ‌های آلودگی کشف رود همین تصفیه خانه است که وجود خارجی ندارد.
آب منطقه‌ای مباحثی را مطرح می‌کند که برای ما سخت است
سلطان احمدی اظهار کرد: ما می‌خواستیم تصفیه خانه طبرسی شمالی را بسازیم، دوستان آب منطقه‌ای اعلام می‌کنند که آب از هزار مسجد هم بیاورید، ما فرمانده کشف رود هستیم، آب هزار مسجد چه ارتباطی به ما دارد؟ ما می‌خواهیم مشکل شهر حل شود، وظیفه شهرداری ساخت تصفیه خانه نیست، حال که می‌خواهیم این کار را انجام دهیم مباحثی را مطرح می‌کنند که برای ما کار سختی است.
او با بیان این که تصفیه خانه پرکند آباد یکی دیگر از سرمنشأ‌های آلودگی کشف رود است، افزود: این تصفیه را آب و فاضلاب سال‌های سال است که به پیمانکاری واگذار کرده است اما این پیمانکار نیز کاری انجام نداده، شهرداری هم اعلام آمادگی کرده است ساخت این تصفیه خانه را بر عهده بگیرد، منتظر خبر دوستان هستیم.
هزار هکتار زمین رایگان در اختیار شهرداری گذاشته شده است
اما علایی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در پاسخ به اظهارات مدیر سامان دهی پروژه کشف رود مبنی بر این که وظیفه شهرداری ساخت تصفیه خانه نیست، گفت: ساخت تصفیه خانه وظیفه شهرداری نیست اما شهردار در جلسات استانداری سه بار تعهد داده است که تصفیه خانه را احداث کند، رایگان هم نمی‌سازد، ما حداقل هزار هکتار زمین رایگان در اختیار آن‌ها گذاشتیم که فضای سبز احداث کنند.
او افزود: شهرداری و آب منطقه‌ای در خصوص کشف رود تعهداتی دارند، تعهد ما این بود که هزار هکتار در اختیار شهرداری قرار دهیم که این کار را انجام دادیم، در خصوص این که ما مجوز ندادیم که شهرداری تصفیه خانه طبرسی را احداث کند دلیل ما این است که ما نمی‌خواهیم شهر را به گونه‌ای مدیریت کنیم که فردا چهار هزار هکتار فضای سبز احداث شود، اما آب شرب وجود نداشته باشد.
اگر معضل چرمشهر حل نشود در نقطه صفر ماجرای کشف رود هستیم
فرزاد بهشتی توندری جانشین معاون دادستان خراسان رضوی در امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم و حفظ حقوق عامه در پاسخ به این سوال که با توجه به تفاهم نامه چند جانبه درباره کشف رود، چه دستگاه‌هایی به وظایف خود در این باره عمل کرده و چه بخش‌هایی عمل نکرده اند، گفت: تاکنون هیچ فرد یا نهادی به عنوان متخلف از اجرای تفاهم نامه به دادستانی اعلام نشده است اما بنا به رصد حوزه دادستانی و در راستای نظارت عالیه، مشاهدات میدانی ما نشان می‌دهد ساخت تصفیه خانه سپتاژ شروع شده است و پرقدرت هم این کار انجام می‌شود و حتما در اواخر بهار سال آینده با بهره برداری مشکلات سپتاژ به صورت صد درصدی حل خواهد شد.
او در خصوص تصفیه خانه چرمشهر نیز افزود: فاز اول این تصفیه خانه به بهره برداری رسید متاسفانه برای فاز دوم آن هیچ اقدامی صورت نگرفت، تذکرات متعددی را به مدیر عامل شهرک‌های صنعتی دادیم، مدیر عامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان باید خودش را وظیفه‌مند بداند، برنامه زمان بندی خودش را باید اعلام کند، چرا که اگر معضل چرمشهر حل نشود در نقطه صفر ماجرای کشف رود هستیم.
جانشین معاون دادستان خراسان رضوی در امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم و حفظ حقوق عامه ادامه داد: اگر کار به همین شکل ادامه یابد حتما محیط زیست باید این نداشتن تعهد به وظایف را به عنوان تهدیدی برای بهداشت عمومی یا عناوین مجرمانه موضوع قانون حفاظت از خاک مصوب سال ۹۸ گزارش کند و دادستانی نیز بدون اغماض به تخلفات رسیدگی خواهد کرد و حکم لازم در این خصوص نیز صادر خواهد شد، با توجه به این که تفاهم نامه منتشر شده است حتما مطالبه رسانه‌ای نیز باید انجام شود تا هر چه زودتر مسائل کشف رود سرو سامان یابد.
بهشتی توندری با بیان این که دادستانی در خصوص چرمشهر مطالبات جدی دارد، بیان کرد: در خصوص ارتقای تصفیه خانه شهر صنعتی توس نیز که متاسفانه برخی از واحد‌های صنعتی فاضلاب خود را وارد تصفیه خانه پرکند آباد می‌کنند، به همین جهت پرکند آباد را یک تصفیه خانه آلوده نشان می‌دهد باید شرکت شهرک‌های صنعتی استان فعالانه عمل کند که تاکنون حرکت عملی مشاهده نشده است.
او تصریح کرد: همچنین هیچ یک از تعهدات دستگاه‌ها در خصوص ایجاد تصفیه خانه، اقدامی اجرایی و عملیاتی نکرده اند و همچنان با حجم گسترده‌ای از فاضلاب جاری در کشف رود مواجه هستیم موضوعی که می‌تواند در صورت ساخت تصفیه خانه آورده بزرگی را برای شهر داشته باشد.
جانشین معاون دادستان خراسان رضوی در امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم و حفظ حقوق عامه تاکید کرد: این در حالی است که ذی نفعان وابسته غیر مستقیم به شرکت‌های مزبور هم اکنون با فروش فاضلاب به کشاورزان سود‌های نجومی دارند و این موضوع کشف رود را از احیای واقعی دور می‌کند بنابراین مطالبه جدی از شرکت آب و فاضلاب مشهد و شرکت آب منطقه‌ای استان عمل به تعهداتشان وفق تفاهم‌نامه است.
میر جعفریان معاون هماهنگی و عمرانی استانداری نیز در پاسخ به این سوال که این معاونت باید دستگاه‌های متولی را که طبق تفاهم نامه به وظایف خودشان عمل نکردند به دستگاه قضایی معرفی کند، گفت: این موضوع را بررسی خواهیم کرد، ضمن این که موضوع آلودگی در کشف رود موضوع زیست محیطی است و اگر نهاد‌های مربوط به وظایف خودشان عمل می‌کردند شاهد چنین اتفاقی در کشف رود نبودیم.