ایران می‌تواند از فضای پیش آمده میان بایدن و بن سلمان استفاده کند و موازنه را برهم بزند / روابط آمریکا و عربستان پس از گزارش قتل خاشقچی به کدام سمت و سو می رود؟

مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه اعتقاد بر این دارد که تحریم‌های آمریکا علیه عربستان اگرچه با هدف تغییرات در عربستان ایجاد شده ولی دائمی نخواهد بود و تغییرات مدنظر آمریکایی‌ها نیز گسترده نخواهد بود و دو کشور احتیاط خواهند کرد تا روابط خودشان را با هم حفظ کنند.

قاسم محبعلی در گفت‌وگو با «انتخاب» و با اشاره به مواضع اخیر آمریکا در قبال عربستان سعودی درباره پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه‌نگار عربستانی و وضع تحریم‌ علیه ریاض توسط واشنگتن، گفت: این گزارش اخیری که آمریکا درباره پرونده قتل روزنامه‌نگار عربستانی منتشر کرده است، در دوره ریاست جمهوری آقای ترامپ تهیه شده بود ولی آن زمان ترامپ نمی‌خواست ریاض را تحت فشار قرار بدهد و به همین دلیل اجازه انتشار این گزارش را نداد.

مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه با اشاره به مواضع و سیاست‌های جو بایدن در قبال کشورهای حوزه خلیج فارس و منطقه خاورمیانه، گفت: آقای بایدن سیاست‌های خودش را در قبال خاورمیانه از همان دوران نامزدی برای انتخابات اعلام کرده بود، از جمله اینکه روابط آمریکا با متحدانش برپایه حقوق بشر خواهد بود که برهمین اساس پرونده قتل روزنامه‌نگار عربستانی در سفارت‌خانه یکی از موضوعات مورد توجه بایدن بود.

وی افزود: البته در گزارش منتشر شده خیلی مشخص به زوایا و ابعاد این پرونده اشاره نشده است و خیلی موضوعات مطرح شده در این گزارش برپایه گمانه زنی بود ولی نتیجه و برداشتی که در این گزارش آمده بود، حکایت از آن داشت که در عربستان امکان ندارد که اتفاقی رخ بدهد و بن سلمان در کمترین شرایط از آن اطلاعی نداشته باشد و عده‌ای بخواهند خودسرانه تصمیم گیری کنند.

محبعلی با بیان اینکه اکنون تصمیم با آمریکایی‌هاست که بخواهند این پرونده را تا کجا ادامه بدهند، گفت: ممکن است در ادامه این پرونده با یک توافق بین طرفین ختم شود و آمریکا امتیازاتی را از عربستان بگیرد. به هرحال این پرونده و همین طور تعیین تحریم‌هایی برای عربستان یک ابزاری را در اختیار بایدن قرار داده است که در موضوعاتی مثل همین پرونده قتل روزنامه نگار عربستانی از آن بهره برداری کند.

مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه ادامه داد: ولی در کلیات باید به این مساله اشاره کرد که روابط آمریکا و عربستان سعودی یک روابط سنتی و قدیمی است و آمریکا از جنگ جهانی دوم به بعد عربستان سعودی را متحد خودش در منطقه می‌داند. عربستان هم همواره تلاش کرده که روابط خودش را با آمریکا حفظ کند؛ هرچند که ریاض نشان داده که در آمریکا با جمهوری‌خواهان روابط بهتری دارد.

وی با اشاره به سابقه روابط بین ریاض و واشنگتن، تصریح کرد: بعد از فروپاشی شوروی سابق یک چالش در مناسبات و روابط آمریکا با کشورهای عربی به وجود آمد. آمریکایی‌ها مترصد آن بودند که یک نوسازی مدرن و تعریف شده‌ای را در این کشورها ایجاد کنند؛ چراکه نگران این بودند که روسیه از تغییرات احتمالی در آن کشورها بتواند بهره‌برداری کند؛ به ویژه اگر این تغییرات به سمت آمریکاستیزی پیش می‌رفت.

محبعلی ادامه داد: بایدن امروز به دنبال همین مساله است که تغییرات در عربستان به صورت هدایت شده ادامه پیدا کند تا واشنگتن شاهد یک بهار عربی در عربستانی مثل آنچه که در مصر رخ داد یا همین طور انقلابی که در ایران شکل گرفت نباشد. این هدف اصلی آمریکا در منطقه است، هرچند که شواهد و قرائن نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها در این راه خیلی موفق نبودند، چه در عراق و چه در افغانستان ، هرچند که در تونس، اردن یا مراکش این تغییرات شرایط بهتری پیدا کرد.

این کارشناس سیاست خارجی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است چالش اخیری که بین عربستان و آمریکا ایجاد شده تبعات فراتر از روابط دو کشور داشته باشد و حتی بر رقابت بین ایران و عربستان در منطقه تاثیرگذار باشد، گفت: واقعیت این است که ایران در چارت سیاسی عربستان یا آمریکا فعال نیست که بتواند از این شرایط استفاده کند، چراکه با عربستان یا آمریکا در ارتباط مستقیم قرار ندارد. اما اینکه ایران می‌تواند از این اتفاق رخ داده استفاده کند یا خیر به خود ایران بستگی دارد.

مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه ادامه داد: ایران می‌تواند موازنه را برهم بزند و نوع روابطش را در همین بازه زمانی با عربستان یا آمریکا تغییر بدهد ولی به نظر می‌رسد ایران مثل همین فرصت 3 ماهه‌ای که از دولت بایدن می‌گذرد و تصمیمی نگرفت و فرصت را از دست داد تا بایدن با اسراییلی‌ها و کشورها مخالف ایران رایزنی کند، اکنون نیز تصمیمی برای ورود به این موضوع و رایزنی با آمریکا یا عربستان را ندارد.

وی افزود: از طرف دیگر هم چه عربستان و چه آمریکا احتیاط می‌کنند تا در نهایت بتوانند روابط خودشان را با هم حفظ کنند و نباید فراموش کنیم که تحریم‌های آمریکا علیه عربستان به معنای پایان یافتن روابط دو کشور نیست و عربستان به صورت مرتب با لابی‌های سیاسی و اقتصادی از طریق سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای که در آمریکا دارد و همین طور لابی اسراییلی‌ها و یهودی‌ها در تلاش است که ارتباط خودش را با آمریکا حفظ کرده و بهبود بدهد.

محبعلی با اشاره به تحریم‌های آمریکا علیه عربستان سعودی، گفت: این تحریم‌ها اثرگذار خواهد بود ولی فکر نمی‌:نم که دائمی باشد و بیشتر هدف اصلاح را در پیش گرفته است. واقعیت این است که خاشقچی روزنامه‌نگار عربستانی نزدیک به دموکرات‌ها بود همچنان که شاهزادگان برکنار شده از قدرت در عربستان نیز روابط بهتری با دموکرات‌ها داشتند و حالا با سرکار آمدن دموکرات‌ها در آمریکا به نظر می‌رسد که آنان به دنبال اصلاحات در عربستان هستند. بنابراین من فکر نمی‌کنم که اولا تحریم‌ها دائمی باشند و ثانیا تغییرات مدنظر آمریکا در پی این تحریم‌ها بخواهد خیلی گسترده باشد. چراکه آمریکا با مسائل بسیار مهمی در خاورمیانه مواجه است و ترجیح می‌دهد که احتیاط را رعایت کند تا مبادا متحدانش را در منطقه از دست بدهد که عربستان یکی از مهمترین آنهاست.