هشدار اجتماعی نشدن کودکان

يک سال از جولان کرونا در کشور مي‌گذرد. در اين ميان شايد هيچ فعاليتي به اندازه آموزش دچار تحول نشده باشد. آموزشي که از نخستين قربانيان کرونا بود، آرام آرام به کمک فضاي مجازي، کوچ خود را به فضاي وب باز کرد. اما موضوعي که در اين ميان شايد کمتر به آن توجه شده باشد، بحث آموزش پيش از دبستان کودکان است.

 آموزش‌هايي که به اعتقاد بسياري از کارشناسان، چنانچه در سال‌هاي قبل از مدرسه، به آن توجهي نشود، جبران آن براي دانش‌آموزان سخت و طاقت فرسا خواهد بود. همين موضوع نگراني‌هايي را براي خانواده‌ها به دنبال داشته است. داوود هزاره‌اي متخصص روانشناسي از دانشگاه تربيت مدرس در پاسخ به اينکه آيا محروم شدن کودکان از حضور در محيط مهد کودک در شرايط کرونا، در ميزان يادگيري مهارت‌ها در کودکان خللي وارد خواهد کرد به ايرناپلاس مي‌گويد: کودک در فرايند اجتماعي شدن نياز به برقراري ارتباط با هم سن و سال هايش دارد.

بويژه براي ورود به سيستم آموزشي بايد مهارت‌هايي را کسب کند. حالا اين شرايط مي‌تواند در فضايي مانند مهدکودک باشد يا در شرايطي راحت‌تر همچون فضاي دورهمي يا پارک فراهم شود. در اين ميان آنچه اهميت دارد ارتباط با بچه‌هاي ديگر است تا کودک يک مداخله پيشايندي در فرايند اجتماعي شدن را کسب کند.

جبران خلأ مهدکودک‌ها
وي ادامه مي‌دهد: اما زماني که با بحراني عالم‌گير مانند کرونا روبرو مي‌شويم که محدوديت‌هايي مانند تعطيلي مهدهاي کودک را به دنبال دارد چه بايد کرد؟ در چنين شرايطي والدين بايد بتوانند از طريق بازي کردن و آموزش مهارت‌هاي اجتماعي در خانه و ايجاد شرايط امن در محيط‌هايي مانند پارک‌هاي وسيع، ارتباط کودک را با کودکاني که مي‌شناسد و مي‌داند که آلوده به ويروس و بيماري نيستند، برقرار کند.

اين روانشناس مي‌افزايد: يعني بايد با رعايت پروتکل‌هاي بهداشتي، اين اتفاق اجتماعي شدن يا مداخله در فرآيندهاي اجتماعي شدن در جايي غير از مهدکودک يا آموزشگاه شکل گيرد تا کودک براي ورود به اجتماع و مهارت‌هاي ارتباطي در فضاي آموزشي آمادگي لازم را کسب کنند.

امکان بازي براي کودکان
اين روانشناس کودک تاکيد مي‌کند: فراهم کردن شرايط بازي براي بچه‌ها در خانه هم بسيار خوب است. يکي از نيازهاي اساسي که از ذات کودکي است، جنب‌وجوش و سروصدا کردن است. وقتي اين نياز برآورده نمي‌شود پيامد و تهديدي براي کودک به‌دنبال دارد. جبران نياز بازي کردن، شلوغ کردن و جبران نياز شاد بودن را والدين مي‌توانند در کنار شرايط بيرون رفتن در فضاي باز و در کنار همسالان در قالب بازي کردن براي کودک فراهم کنند.

در واقع بايد زمان‌هايي را به بازي کردن با کودک اختصاص دهند تا شادي که اصلي‌ترين نياز دوران کودکي است فراهم شود. اين روانشناس مي‌افزايد: در کلينيک دانشگاه تهران، هر نوع بازي کردن که پدر و مادر در آن دخالت کند بازي محسوب مي‌شود. اينکه جلوي کودکان اسباب بازي بريزيم و بگوييم «خودت بازي کن» اصلا براي کودک لذت بخش نيست.

ضرورت تعامل دوسويه با کودکان
پدر و مادر بايد حتما در اين فرآيند، يک تعامل دوسويه با کودک را به صورت زمان‌هاي مشخصي داشته باشند. حداقل زمان بازي پدر و مادر با بچه‌ها در اين شرايط، سه نيم ساعت (يک ساعت و نيم) است. هزاره‌اي توضيح مي‌دهد: اگر شرايط بيرون رفتن و امکان ارتباط با همسالان فراهم باشد مي‌گويند بايد يک نيم ساعت در روز با کودک بازي کنيد. اصل مهم اين است که در بازي ارتباط دوسويه رعايت ‌شود؛ اين بازي مي‌تواند منچ و مارپله باشد يا توپ بازي.

اما مهم دخيل بودن پدر و مادر در بازي است. تي در مورد کودکان کوچک‌تر که نمي‌شود با آنها بازي خاصي کرد مي‌گويند در حد اينکه به يک پلاستيک نخ ببنديد و دور کودک بچرخيد با او بازي کنيد. با اين کار او را به ترغيب کنيد که براي گرفتن پلاستيک تلاش کند در واقع مهم اين است که تعامل در اين ميان اتفاق بيفتد.

ترجيح با بازي‌هاي پرجنب‌وجوش
اين روانشناس از ساده‌ترين بازي‌ها تا بازي‌هايي مانند فوتبال‌دستي را از جمله فعاليت‌هاي مناسب براي کودکان مي‌داند اما به والدين توصيه مي‌کند بهتر است بازي‌ها، حرکتي باشد. چون ذات بچه پرجنب‌وجوش است و سرکوب کردن آن و اينکه از کودک بخواهيم مانند يک بزرگسال در يک گوشه بنشيند و از سکوت لذت ببرد، درست نيست. به گفته وي، گاهي والدين کودک را به پارک مي‌برند و خودشان روي صندلي مي‌نشينند. در اين شرايط نه کودک از پارک رفتن رضايت دارد و نه از رفتار والدينش. چون مشارکت والدين در بازي کودک بسيار مهم است. در واقع اين مشارکت والدين است که براي کودک لذت‌بخش است.

کارهايي ساده براي عبور از بحران
هزاره‌اي با بيان اينکه با کارهايي ساده مي‌شود شرايط بحراني را براي ورود دوباره کودکان به اجتماع پشت سر گذاشت، مي‌افزايد: در بحث ارتباط پدر و مادر با کودک، چندين نياز وجود دارد. يکي از مهمترين اين نيازها حرف زدن است. والدين بايد قبل از سن 6 سالگي، در طول شبانه‌روز و در ساعاتي که کودک بيدار است بتوانند روزي هفت ساعت با او حرف بزنند.

تا زماني که کودک 12 ساله مي‌شود و دوره دوم کودکي را آغاز مي‌کند و به پايان مي‌رساند والدين بايد حداقل پنج ساعت با فرزند خود گفت‌وگو کنند. يعني 2.5 ساعت پدر و 2.5 ساعت مادر با کودک گفت‌وگو داشته باشد. همچنين قصه‌گويي نوعي تعامل مفيد با کودکان است که مي‌شود مشارکت کودک را در آن شاهد باشيم.

بازي با گوشي و تبلت هرگز
اما آنچه اين روانشناس کودک بر آن تاکيد دارد اين است که والدين نبايد براي سرگرم کردن کودکان به سراغ گوشي يا تبلت بروند. وي توضيح مي‌دهد: بازي با تبلت و گوشي آسيب‌هاي ساختاري به چشم و مغز کودک را به‌دنبال دارد و به همين دليل معمولا توصيه نمي‌شود. خشکي چشم، آسيب به قرنيه و شليک‌هاي عصبي که در مغز اتفاق مي‌افتد پيامد جبران ناپذيري روي کودکان خواهد داشت.

هزاره‌اي يادآور مي‌شود: بازي با گوشي و تبلت معمولا اعتياد فرزندان به اين بازي‌ها را به دنبال دارد. نکته ديگر که بايد به آن توجه کرد اين است که سلول‌هاي مغزي نسبت به بي‌آبي خيلي حساس هستند. اين در حاليست که وقتي کودک پاي يک بازي کامپيوتري مي‌نشيند جذابيت بازي‌ها او را ميخکوب مي‌کند و اجازه تحرک و خوردن و آشاميدن را به او نمي‌دهد.

اين موضوع هم از نظر سلامت فيزيکي و هم سلامت رواني به مغز کودک آسيب مي‌زند و روي قرنيه چشم هم اثر منفي دارد. پشت اين ماجرا آسيب‌هاي ساختاري بسياري وجود دارد زيرا اين بازي‌ها به يک فعاليت اعتيادآور تبديل مي‌شود که کودک ديگر نمي‌تواند از اين فعاليت جدا شود. اين موضوع مهارت‌هاي اجتماعي کودک را به شدت کاهش داده و وي را عصبي مي‌کند.

بازي کودک با گوشي؛30 دقيقه
وي با بيان اينکه معمولا براي کاهش آسيب‌ها، بايد زمان محدودي را براي بازي با تبلت و تلفن همراه در نظر گرفت، مي‌افزايد: در نهايت کودک 30 دقيقه در روز مي‌تواند با گوشي بازي کند. البته اگر اين زمان به صورت مشارکتي با والدين باشد بهتر است. در طول همين نيم ساعت هم چشم‌هاي کودک براي ثانيه‌هايي بايد استراحت کند تا دچار خشکي چشم نشود. نوشيدني و مايعات هم بايد در دسترس کودک باشد تا در اثر بي‌آبي به سلول‌هاي مغزي آسيب وارد نشود.

خشم زياد، پيامد بازي‌هاي رايانه‌اي
به گفته هزاره‌اي، مدل و سبک بازي‌هاي رايانه‌اي در شکل‌گيري شخصيت کودک تاثيرگذار است. گاهي کودک معمايي حل مي‌کند يا اينکه بازي فکري انجام مي‌دهد، اين بازي به افزايش توان فکري کودک کمک مي‌کند اما بازي‌هاي رايانه‌اي و پلي‌استيشن هيجان کودک را تحت تاثير قرار مي‌دهند. چون شکست‌ها، پيروزي‌ها و تعارض‌هايي که وجود دارد از کنترل کودک خارج است و مي‌تواند پرخاشگري را در کودکان افزايش دهد.

وي ادامه مي‌دهد: اين فضايي است که گاهي قابل کنترل نيست و مي‌تواند خشم زيادي را در کودکان توليد کند. کودکان در بسياري از مواقع فرق بازي و واقعيت را از هم تميز نمي‌دهند. بنابراين شکست‌ها در برخي مواقع ضربه شديدي به هيجانات کودکان مي‌زند و معمولا کودکاني که زياد اين بازي‌ها را انجام مي‌دهند هيجاناتي چون خشم و غمشان خارج از تعادل است.

ممکن است اين بازي‌ها او را غمگين کند. سرزنش دروني در او ايجاد يا اينکه خشم را از تعادل خارج کند و کودک در رفتار با ديگر کودکان، از اين خشم استفاده کنند. روانشناس کلينيک دانشگاه تهران ادامه مي‌دهد: بازي‌ها رايانه‌اي معمولا سبب انزوا و گوشه‌گيري کودکان مي‌شود. چنين فردي ديگر از تعامل با ساير افراد لذت نخواهد برد. شکايت بيشتر والديني که کودکانشان به بازي‌هاي رايانه‌اي اعتياد دارند اين است که بچه‌ها با ما جايي نمي‌آيند. اين يعني کاهش شديد صميميت بين والدين و فرزندان. در واقع اين فرد ترجيح مي‌دهد به جاي اينکه از مصاحبت با اقوام لذت ببرد وقتش را براي بازي بگذارد.

خطرناک‌ترين پيامد انزوا
وي کاهش صميميت ميان والدين و فرزندان را نخستين و خطرناک‌ترين پيامد انزواي کودکان عنوان و خاطرنشان مي‌کند: کودکي که از صميميت با والدين لذت نبرد به طور قطع دچار کاهش مهارت‌هاي اجتماعي مي‌شود. پيامد اين ماجرا در مراحل بعدي زندگي فرد آشکار مي‌شود.

تصور کنيد همين کودک بزرگ و وارد يک زندگي مشترک مي‌شود. آنجا هم اين فرد نه تنها در ارتباط با همسرش دچار مشکل شده و مسئوليت‌پذير نخواهد بود بلکه همواره با تلفن همراه خود مشغول خواهد بود. اين رفتاري است که در زندگي مشترک، مشکلات بسياري را براي يک فرد به دنبال خواهد داشت.

 روزنامه آرمان ملی