روایتی از محیط امنیتی جدید اروپایی و سیاست خارجی اتحادیه در قبال ایران

کتاب «محیط امنیتی جدید اروپایی و سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران» یکی از جدیدترین اثرهای پژوهشی در حوزه تحولات جدید و اخیر اروپا و سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران است که توسط دکتر یاسر نورعلی‌وند و به همت انتشارات «پژوهشکده مطالعات راهبردی» راهی بازار چاپ و نشر کشور شده است.

نگارنده در این کتاب بر این باور است که در دوره اخیر و جدید مناسبات بین المللی، بدون درک پویایی‌ها و تغییرات محیط امنیتی جدید اروپایی، فهم ما از چیستی و چرایی سیاست خارجی اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران، فهمی ناقص و نارسا خواهد بود. از این رو، وی در این کتاب ضمن بررسی دقیق عوامل موثر بر شکل‌گیری محیط امنیتی جدید اروپایی، این سوال کلیدی را مبنای بحث خود قرار داده است که این محیط امنیتی جدید چگونه بر سیاست خارجی اتحادیه اروپا و قدرت‌های بزرگ اروپایی در قبال جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار بوده است.

در همین راستا، نگارنده پس از تعریف محیط امنیتی جدید اروپایی و مطالعه روندها، شاخص‌ها و ویژگی‌های این محیط، تأثیر این محیط بر راهبرد امنیتی اتحادیه اروپا، نقش و جایگاه ایران در این محیط و مطالعه تأثیر این محیط بر سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران به این نتیجه رسیده است که محیط امنیتی جدید اروپایی با شاخص‌هایی چون بحران‌ها و تهدیدهای نوین و متنوع، تعدد کنشگران امنیتی، پدیده تکثر قدرت و به چالش کشیدن نظم امنیتی لیبرالیستی، موجب تغییر اتحادیه اروپا از یک کنشگر "آرمان‌گرای هنجارمحور" در محیط امنیتی پساجنگ سرد به یک کنشگر "عمل‌گرای امنیت‌محور" در محیط امنیتی جدید خود شده است. تغییر کلان فوق، در کنار افزایش نقش و نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه و تبدیل آن از یک "چالش سیاسی" در محیط امنیتی پساجنگ سرد به یک "چالش امنیتی" در محیط امنیتی جدید اروپایی، موجب تغییر راهبرد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران از "تغییر رفتار" به "مهار" و تغییر رویکرد آن در قبال ایران از "تعامل سازنده" به "تعامل بازدارنده" شده است.

نویسنده کتاب برای پاسخ به پرسش اصلی و شرح تفصیلی نتیجه‌گیری فوق، اثر خود را در سه بخش و هشت فصل سازماندهی کرده است. بخش اول تحت عنوان «بنیان‌های نظری پژوهش» در سه فصل بحث‌های نظری مرتبط با موضوع را مورد بررسی قرار داده است. در فصل نخست این بخش جایگاه اتحادیه اروپا در نظام بین‌الملل از جنبه نظری تبیین شده است. در فصل دوم از مکتب امنیتی کپنهاگ به عنوان یک چارچوب نظری پایه برای تبیین و تحلیل محیط امنیتی جدید اروپایی و سیاست خارجی آن بهره برده شده است. در فصل سوم این بخش نیز به بررسی نظری رابطه محیط امنیتی با نظام سیاست‌گذاری خارجی یک کنشگر بین‌المللی پرداخته شده است.

بخش دوم با عنوان «محیط امنیتی اروپایی؛ و سیاست خارجی اتحادیه اروپا» نیز از دو فصل تشکیل شده است. در فصل نخست این بخش، روندها، ویژگی‌ها و شاخص‌های محیط امنیتی جدید اروپایی مورد مطالعه قرار گرفته و تلاش شده محیط امنیتی جدید اروپایی به‌عنوان متغیر مستقل پژوهش به‌خوبی مورد شناخت و ارزیابی قرار گیرد. در فصل دوم این بخش نیز، تأثیر محیط امنیتی جدید اروپایی بر راهبرد سیاست خارجی و امنیتی اتحادیه اروپا مطالعه شده است.

بخش سوم به‌عنوان بخش اصلی پژوهش تحت عنوان «سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران» در سه فصل به بررسی تأثیر محیط امنیتی جدید اروپایی بر رویکرد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران پرداخته است. در همین راستا، در فصل نخست این بخش، ابتدا نقش و جایگاه ایران در محیط امنیتی جدید اروپایی بررسی شده است، سپس در دو فصل بعدی رویکرد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران در محیط امنیتی کنونی و محیط امنیتی گذشته مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است. در این چارچوب، فصل دوم به رویکرد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران در محیط امنیتی پساجنگ سرد (2008-1991) و فصل سوم به رویکرد سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران در محیط امنیتی جدید اروپایی (2008 تا ابتدای سال 2020) اختصاص یافته است.

مطالعه این کتاب به تصمیم‌گیران حوزه سیاست خارجی و پژوهشگران و دانشجویان حوزه روابط بین الملل و به ویژه علاقمندان به حوزه‌های مطالعاتی سیاست خارجی ایران و مطالعات اروپا کمک می‌کند که به درک بهتری از پویایی‌ها و تغییرات سیاست خارجی اتحادیه اروپا و قدرت‌های بزرگ اروپایی در قبال جمهوری اسلامی ایران دست یابند.