چرا با سیل مهاجرت از ایران مواجه شده ایم؟

رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران، گفت: این جای تاسف است که شهروندان ایرانی به هر قیمتی حاضر به مهاجرت می‌شوند و با اینکه می‌دانند امکان دارد جان خودشان را از دست بدهند باز هم مهاجرت می‌کنند. آنها تمام این خطرات را به جان می‌خرند تا شاید آینده خودشان یا فرزندان خودشان را تامین کنند. آنها مهاجرت می‌کنند چون ما راه دیگری برای آنان باقی نگذاشتیم.

مصطفی اقلیما جامعه شناس در گفت‌وگو با «انتخاب» در واکنش به غرق‌شدن خانواده مهاجر سردشتی در مانش، گفت: بحث مهاجرت امروز یک موضوع اجتماعی و کلان محسوب می‌شود. اگر فقط همین خانواده یا چند مورد دیگر مهاجرت داشتیم، می‌توانستیم موضوع را فردی بررسی کنیم و بگوییم آن فرد یا افراد چه مشکلاتی داشتند که مجبور به مهاجرت شده و در نهایت متاسفانه جان خودشان را از دست دادند. موضوع مهاجرت امروز یک رشد و افزایش چشمگیری پیدا کرده است و باید نسبت به آن دغدغه داشت.

رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران، ادامه داد: مهاجرت یک پدیده‌ای است که طی 4 دهه اخیر روند رو به رشدی را همواره داشته و اگر بخواهیم این پدیده را برطرف کنیم نیازمند یک برنامه دقیق‌، بنیادی و البته بلندمدت هستیم.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه مهاجرت ایرانیان تا قبل از انقلاب خیلی محسوس و معنادار نبود، گفت: 99 درصد مهاجرت‌هایی که قبل از انقلاب رخ می‌داد، عموما برای تحصیل و آموزش بود و محصلان و فارغ‌التحصیلان در نهایت برای ادامه زندگی به ایران برمی‌گشتند. آنان می‌توانستند در همان کشور اروپایی یا آمریکایی برای ادامه زندگی بمانند ولی ترجیح می‌دادند که در کنار خانواده خودشان و در ایران باشند.

وی افزود: البته در این میان به صورت موردی و جزیی بودند کسانی که به آمریکا یا اروپا مهاجرت می‌کردند که این تعداد و میزان از مهاجرت در هر کشوری می‌تواند طبیعی و معمول باشد. هرچند که در همان زمان نیز مقصد مطلوب ایرانیان آمریکا بود و شهروندان کمتری بودند که به اروپا مهاجرت می‌کردند. چراکه در اروپا ، شما با هرتخصص و دانشی در نهایت یک خارجی محسوب می‌شوید ولی در آمریکا چنین دیدگاهی وجود نداشت و ایرانیان راحت‌تر به این کشور مهاجرت می‌کردند.

اقلیما در ادامه به موج‌های زمانی مهاجرت ایرانیان بعد از انقلاب اشاره کرد و گفت: اولین گروه و موج مهاجران از ایران، کسانی بودند که با حکومت جدید مخالفت داشتند و یا به نوعی در ارتباط با دربار یا شاه بودند و نمی‌توانستند در ایران بمانند و مهاجرت کردند. این مهاجران البته جمعیت زیادی نداشتند ولی به هرحال شروع جریان مهاجرت بودند.

وی افزود: بعد از آن و با شروع جنگ و تعطیلی مراکز علمی و دانشگاه‌ها، موج دوم مهاجرت‌ها شکل گرفت که این افراد عموما دانشجویان و یا محصلانی بودند که قصد ادامه تحصیل یا تخصص داشتند و با همین هدف تصمیم به مهاجرت گرفتند. ولی از موج سوم به بعد مهاجرت‌ها کمی تفاوت پیدا کرد. گروه اول کسانی بودند که با شروع جناح‌بندی‌های سیاسی و به دلایل مسائل سیاسی تصمیم به مهاجرت گرفتند.

رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران، اظهارکرد: تشدید مشکلات اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری به ویژه بین فارغ‌التحصیلان باعث شد که موج بعدی مهاجران، نخبگان علمی کشور باشند. آنها به امید ادامه تحصیل و اشتغال متناسب با تخصص و رشته‌های تحصیلی خودشان مهاجرت کردند که این رویه هنوز هم ادامه دارد که البته با گرانی چندبرابری ارز تا حدودی تحت تاثیر قرار گرفته است.

اقلیما با اشاره به افزایش نرخ مهاجران در یک دهه اخیر، تصریح کرد: ما طی یک دهه اخیر شاهد آن هستیم که قشری از مردم که نه نخبه علمی محسوب می‌شوند و نه در دسته‌بندی‌های سیاسی هستند به مهاجرت رو آوردند. این افراد شاید هیچ دغدغه سیاسی نداشته باشند ولی فقر، بیکاری، کاهش امنیت اقتصادی، اجتماعی و روانی باعث شده تا آنان به ادامه زندگی در جایی به جز ایران فکر کنند. آنها امروز به این فکر می‌کنند که ولو به عنوان کارگر در یک کشور دیگری باشند ولی در ایران بیکار و فقیر نمانند.

وی با بیان اینکه شاید امروز بسیاری از مهاجران ایرانی در کشورهای مختلف با مشکلات مختلفی درگیر باشند، گفت: همین حالا اگر با همان ایرانیانی که در شرایط سخت جزیره پاپوآ گینه‌نو زندگی می‌کنند، صحبت کنید می‌گویند که حاضر نیستند به ایران برگردند. چراکه یا از خانواده و اقوام و آشنایان خجالت می‌کشند و یا زندگی در همان جزیره را به ایران ترجیح می‌دهند.

این جامعه شناس با اشاره به سخت شدن روال مهاجرت برای ایرانیان، تصریح کرد: ما امروز شاهد آن هستیم که علیرغم تمام قوانین و موانعی که کشورهای اروپایی یا آمریکایی وضع کردند ولی برخی از شهروندان ایرانی حاضر هستند که تمام خطرهای مالی و جانی را به امید زندگی در یک شرایطی بهتر از ایران به جان بخرند. مگر رسانه‌های داخلی کم از خطرات جانی و مالی سفرهای قاچاق به اروپا و آمریکا می‌گویند، ولی چرا شهروندان ایرانی بازهم مهاجرت می‌کنند؟ چون امید ندارند.

وی با بیان اینکه بیکاری فقط تبعات مالی برای افراد ندارد، گفت: کسی که شغل ندارد حتی نزد خانواده خودش مدام تحت فشار رفتاری و روانی است. فرهنگ جامعه چنین است که یک فرد بیکار، شخصیت اجتماعی هم ندارد و این وضعیت درباره فارغ‌التحصیلان بیکار شدت بیشتری دارد و آن فرد را در فشار بدتری قرار می‌دهد. بنابراین آن فرد بیکار با خودش فکر می‌کند که به فلان کشور مهاجرت کنم و کارگری می‌کنم ولی این سرکوفت‌ها و تخریب‌ها را تحمل نمی‌کنم.

اقلیما با بیان اینکه مسئولان کشور در بحث مهاجرت فقط صورت مساله را پاک کردند و دنبال ریشه‌ها و علل این پدیده نبودند، گفت: طبق آماری، دولت برای همین تعداد شهروندانی که سالانه از ایران به کشورهای ثانویه مهاجرت می‌کنند، تقریبا حدود 10 میلیارد دلار هزینه کرده تا تحصیل کنند و بتوانند در آینده خودشان شغل مناسب و در خدمت جامعه و کشور داشته باشند. افزایش نرخ مهاجرت به معنای افزایش هدر رفتن این منابع ملی است.

وی افزود: این جای تاسف است که شهروندان ایرانی به هرقیمتی حاضر به مهاجرت می‌شوند و با اینکه می‌دانند امکان دارد جان خودشان را از دست بدهند باز هم مهاجرت می‌کنند. آنها تمام این خطرات را به جان می‌خرند تا شاید آینده خودشان یا فرزندان خودشان را تامین کنند. آنها مهاجرت می‌کنند چون ما راه دیگری برای آنان باقی نگذاشتیم. جالب است بدانید که بعد از گرانی چندین و چند باره ارز برخی شهروندان به این دلیل ناراحت و نگران بودند که شاید امکان مهاجرت پیدا نکنند.

رییس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران در پاسخ به این پرسش که برای حل پدیده مهاجرت چه راهکاری وجود دارد، تاکید کرد: اولین و مهمترین راهکار، بازگشت شایسته‌سالاری و نخبه‌گرایی به کشور است. مسئولان باید در سطح تخصص و توانایی خودشان و سرجای خودشان قرار بگیرند. اگر شایسته سالاری رعایت شود، آن زمان کشور یک برنامه درست پیدا خواهد کرد و همه این برنامه‌ها اجرایی می‌شوند. امروز مسئولان فقط شعار می‌دهند.