یک کارشناس اقتصادی، گفت: عوامل داخلی بیش از 95 درصد بر سرنوشت اقتصادی ایران تاثیرگذار هستند و این درحالی است که نتایج انتخابات آمریکا شاید کمتر از 5 درصد بر وضعیت اقتصاد ایران تاثیرگذار باشد و تاکید رسانه‌ها و برخی مسئولان بر تاثیر انتخابات آمریکا بر آینده اقتصادی ایران یک نوع فرار به جلو از پذیرش عملکرد مدیریتی و استراتژیک در داخل کشور است.
همایون دارابی در گفت‌وگو با «انتخاب» و در پاسخ به این پرسش که آیا نتیجه انتخابات آمریکا می‌تواند تعیین کننده سرنوشت اقتصاد ایران باشد یا عوامل داخلی نقش تعیین‌کننده را در این مساله ایفا می‌کنند، گفت: تقریبا می‌توان گفت که 95 درصد مشکلات اقتصادی کشور ما ریشه داخلی دارند. شرایط سیاست خارجه ایالات متحده خیلی تابع نظر هر 2 حزب چه دموکرات‌ها و چه جمهوری‌خواهان نیست. ایالات متحده آمریکا یک سری برنامه‌های بلندمدت را در این موضوع دنبال می‌کند.
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: آقای ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی مدعی بود که برجام را پاره خواهد کرد ولی دیدیم که آقای ترامپ و کابینه ایشان بعد از یک سال موفق به این تصمیم شدند. لذا پایداری سیاست خارجه در آمریکا بسیار جدی است. ما با تکیه بر همین تجربه می‌توانیم پیش‌بینی کنیم که به احتمال 95 درصد حداقل تا پایان اسفندماه، اتفاقی در روابط بین ایران و آمریکا بعد از نتایج انتخابات آمریکا رخ نمی‌دهد و اگر قرار بر تحولی باشد احتمالا این اتفاق در سال‌های بعدی بروز و ظهور پیدا خواهد کرد.
وی با بیان اینکه عوامل سیاسی همواره تاثیرات مقطعی کوتاه مدت بر شرایط اقتصادی دارند، تصریح کرد: تحولات سیاسی معمولا در یک مقطع کوتاه زمانی مانند ایام انتخابات و روزهای بعد از اعلام نتایج آن، بر شرایط اقتصادی تاثیرگذار هستند و سپس این عوامل و تغییرات در گرو شرایط اقتصادی حاکم بر بازار و اقتصاد آن کشور رفع یا تشدید می‌شوند. اگر بخواهیم واقع‌بینانه به مساله نگاه کنیم، تصمیمات عمده و کلانی که در داخل کشور اتخاذ می‌شوند بیش از 90 درصد بر شرایط اقتصادی کشور تاثیرگذار هستند.
شرایط اقتصادی در دوران جنگ از امروز بهتر بود
دارابی با طرح این پرسش که آیا ما به جایگاه تصمیمات داخلی و تاثیرگذاری آن بر شرایط اقتصادی واقف هستیم، اظهارکرد: ما در روزها و دورانی که ایران درگیر جنگ 8ساله با عراق بود و کشور با یک متغیر بسیار سنگین و تاثیرگذار سیاسی مواجه بود، ولی شاهد بودیم که بازار و اقتصاد ایران متناسب با آن دوران به فعالیت و حیات خودش ادامه داد و این وضعیت در حالی بود که یکی از بالاترین نرخ‌های سرمایه‌گذاری در کشور ما مربوط به همان دوران است. لذا اگر ما سیاست درستی داشته باشیم، در هر شرایط سخت و بحرانی مانند جنگ می‌توانیم وضعیت اقتصادی خودمان را ساماندهی کنیم.
وی افزود: ولی زمانی که ما در تصمیمات کلان و سیاستگذاریها دچار نقص یا اشکال باشیم حتی در یک شرایط خوب و عادی هم موفق نخواهیم بود. همچنانکه از سال 92 تاکنون ما شاهد بودیم که بالغ بر 500 میلیارد دلار واردات داشتیم. این حجم از واردات به معنای آن است که ما در این بازه زمانی بالغ بر 500 میلیارد دلار ارز از دست دادیم. این پول به اندازه تمامی جذب سرمایه بسیاری از کشورها مانند هندوستان یا تقریبا بیشتر از میزان جذب سرمایه در بسیاری از کشورها آفریقایی باشد.
دارابی ادامه داد: این اتفاق نشان‌دهنده آن است که ما پول و اعتبار زیادی را به راحتی صرف واردات کردیم و ارز از دست دادیم. این اعتبار عظیم، رقمی نیست که بتوان به راحتی از کنارش عبور کرد. لذا من تصور می‌کنم که تاثیر انتخابات آمریکا بر سیاست خارجه این کشور شاید حدود 5 درصد باشد و تاثیر این اتفاق بر ایران شاید کمتر از همین میزان باشد. ما در مواجه با مشکلات اقتصادی بیشتر با عوامل داخلی درگیر هستیم که این عوامل هم نشات گرفته از فقدان استراتژی و توان مدیریتی است.
هیچگاه دنبال جبران تاثیرات تحریم نبودیم
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه امروز عمده مشکلات اقتصادی داخل کشور نشات گرفته از عواملی داخلی است، گفت: ما این واقعیت را می‌پذیریم که تحریم‌ها و مشکلات ناشی از آن بر شرایط اقتصادی کشور تاثیرگذار بودند ولی عمده همین مشکلات ناشی از تحریم را می‌توان در داخل کشور جبران یا بی‌اثر کرد. مشکل ما جایی است که مسائل داخلی ما نمی‌تواند این مشکلات را کنترل کند. ما در استراتژی و مدیریت مشکل داریم. اینکه ما 500 میلیارد دلار از ارز کشور را صرف واردات می‌کنیم، طبیعی است که امروز با مشکلات جدی در بحث تامین ارز مواجه باشیم.
دارابی خاطرنشان کرد: ما از سال 85 تا امروز نزدیک به 16 میلیارد دلار ذرت وارد کشور کردیم. اگر ما این 16 میلیارد دلار را صرف رونق کشاورزی کرده بودیم تا امروز می‌توانستیم حتی کویر لوت را هم جنگل کنیم. مشکلاتی که امروز ما در بحث گوشت مرغ یا تامین دان مرغ و نهاده‌های اولیه برای دام داریم، می‌بایستی در طول این سال‌ها حل می‌شدند. متاسفانه اولویت اقتصادی در این سال‌ها، تولید، صنعت و ایجاد پایداری اقتصادی نبوده است. تنها کسی که بین مسئولان همواره بر تقویت تولید و صنعت تاکید داشته، مقام معظم رهبری بوده است و من به غیر از ایشان ندیدم که مسئولی به عنوان دغدغه این مساله را مطرح یا کمکی کرده باشد.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اقتصاد ایران تا روزی که تولید و صنعت رونق پیدا نکند حتی در بهترین شرایط رشد نخواهد کرد، گفت: ما در این ادوار اخیر و در دوره برجام که بسیاری از تحریم‌ها نیز برداشته شدند، نتوانستیم شرایط اقتصادی را متحول کنیم. لذا اگر در آینده برجام دیگری امضا شود و پیش شرط خاصی از سوی طرف غربی گذاشته نشود، با این شرایط نمی‌توان به بهبود شرایط اقتصادی امیدوار بود.
راه رشد اقتصادی از تولید و صنعت می‌گذرد
وی اظهار داشت: ما تا زمانی که باور نکنیم که راه توسعه اقتصادی از صنعت و تولید عبور می‌کند، موفق نخواهیم بود. امروز عمده نقدینگی کشور در بازارهای کاذبی مانند بازار ارز، بازارهای دلالی جریان دارد که باید این بازارها مهار شوند، وگرنه هیچگاه به پایداری اقتصادی نخواهیم رسید. اگر صنعت و تولید در کشور پایدار نشود و توسعه پیدا نکند، قطعا در آینده دچار ناپایداری اقتصادی خواهیم شد و هراز چندگاهی باید یک بحران اقتصادی را تجربه کرد.
دارابی با بیان اینکه تاکید رسانه‌ها و برخی مسئولان بر تاثیر انتخابات آمریکا بر آینده اقتصادی ایران یک نوع فرار به جلو از پذیرش عملکرد مدیریتی و استراتژیک در داخل کشور است، تصریح کرد: باید بپذیریم که امروز استراتژی خاصی برای خروج از بحران‌های اقتصادی وجود ندارد. آیا ما مشخص کردیم که برای توسعه و رشد اقتصادی باید به سراغ کدام اولویت‌ها برویم؟ مسلما خیر.
برنامه‌ای در صورت پیروزی بایدن یا ترامپ نداریم
این کارشناس اقتصادی با طرح این پرسش که ما چه برنامه اقتصادی در صورت پیروزی آقای ترامپ یا آقای بایدن در نظر داریم، گفت: خیلی‌ها نظرشان این است که پیروزی بایدن برای شرایط اقتصادی ایران خیلی خوب است ولی من سوال می‌کنم که اگر آقای بایدن پیروز انتخابات شد و گفت که من برجام را با شرایط سابقش قبول ندارم و باید به آن پیش‌شرط‌هایی اضافه شود، آن زمان ما چه برنامه‌ای در سیاست خارجه و اقتصاد داریم؟
وی افزود: اگر آقای ترامپ برنده انتخابات شد، آیا به این مساله فکر کردیم که ابزارهای تحریم ایشان قابلیت استفاده مجدد را دارد؟ من تصور می‌کنم که تحریم‌های آخری که صورت گرفته خیلی بر وضعیت اقتصادی ایران تاثیرگذار نبودند. یکی از این موارد تحریم زندان شیراز بود. تحریم زندان شیراز چه ضربه‌ای به اقتصاد ایران وارد می‌کند؟ همین‌طور درباره تحریم بانک‌های ایرانی، بخش عمده‌ای از آن بانک‌های اعلام شده، قبلا هم تحریم بودند. واقعیت این است که در حوزه سیاست خارجه آمریکا، ابزار تحریم درباره ایران ، کارساز نیست و امکان توسعه بیشتری هم ندارد.
این کارشناس اقتصادی با انتقاد از تصمیمات اقتصادی دولت‌ها در کشور، گفت: ما در 3 ماهه نخست سال جاری شاهد کاهش نرخ سود بانکی بودیم که در 3 ماهه دوم سال این ماجرا معکوس شد و نرخ سود بانکی افزایش پیدا کرد. این به دلیل آن است که ما در سیاستگذاریها پایداری نداریم و علت آن هم به فقدان تصمیمات مدون و برنامه‌محور برمی‌گردد. اگر ما به دولت اول آقای روحانی برگردید، چه تفاوتی بین سیاست‌های اقتصادی در دوران قبل از برجام، حین برجام، بعد از برجام و در دولت دوم زمان خروج آمریکا از برجام احساس می‌کنید؟ ما نیازمند آن هستیم که متناسب با شرایط تغییرات مداوم و در عین حال به هم پیوسته مدیریتی و استراتژیک داشته باشیم. ما نمی‌توانیم با یک فرمان و یک نسخه برای تمامی اتفاقات و موضوعات رفتار کنیم.
دارابی با بیان اینکه هر اتفاقی در انتخابات آمریکا رخ بدهد، در نهایت مشکلات ساختاری اقتصادی ایران به قوت خودش باقی است، گفت: ما باید برای رفع این مشکلات نگاه به حل مشکلات داخلی داشته باشیم. امروز از جمله مهمترین مشکلات اقتصادی کشور، بزرگی بیش از حد دولت و موضوع کسری بودجه سالیانه، اشتغال، فرار سرمایه و کاهش سرمایه‌گذاری و ناتوانی بخش‌های مختلف اقتصادی کشور و نحوه هماهنگی و همکاری بین این نهادها در حل مشکلات و بحران اقتصادی است.
تاثیر انتخابات آمریکا بر اقتصاد ایران جنبه رسانه‌ای دارد
وی با بیان اینکه اقتصاد ایران دچار مشکلات ساختاری است و چه بایدن و چه ترامپ انتخاب شود و چه آمریکا و غرب از صحنه روزگار حذف شوند، باز هم مشکلات اقتصادی کشور حل نخواهد شد، گفت: تاثیری که انتخابات آمریکا یا اتفاقات سیاسی مشابه می‌توانند بر شرایط اقتصادی ایران داشته باشند، صرفا یک تاثیر روانی خواهد بود. من حتی اعتقاد دارم که این تاثیر کمتر از بعد روانی است و صرفا در سطح یک تاثیر رسانه‌ای و البته کم عمق خواهد بود. شما در عمق این اتفاقات مانند انتخابات، تحول جدی را احساس نمی‌کند که بگویید با این تحول، اقتصاد ایران شکوفا می‌شود یا وضع بدی پیدا خواهد کرد.
این کارشناس اقتصادی با طرح این پرسش که چرا اینقدری که در رسانه‌ها درباره انتخاب بایدن و ترامپ صحبت می‌شود ولی این سوال پرسیده نمی‌شود که بعد از ترامپ و بایدن قرار است ایران چه رویکردی را در داخل برای حل مشکلات اقتصادی پیش بگیرد، گفت: ما باید از همین حالا یک برنامه دقیق برای آینده اقتصاد ایران مبتنی بر وضعیت داخلی خودمان در نظر بگیریم. ما باید به سمت رشد تولید و صنعت پیش برویم وگرنه موفق نخواهیم بود.
دارابی همچنین در پاسخ به پرسشی درمورد تاثیر FATF بر شرایط ناگوار اقتصادی کشور گفت: یکی از مشکلات امروز اقتصاد نیز به همین مساله مربوط می‌شود. ما هیچ برنامه مدون و دقیقی برای حل مشکلات اقتصادی و سیاسی نداریم. ما اگر یک هدف دقیق برای کشور تعریف کنیم با چند مسیر مواجه خواهیم شد؛ هنر آن است که مسیری انتخاب شود تا کمترین هزینه و بیشترین نتیجه را برای کشور داشته باشد. ولی ما هنوز در تعیین هدف و تشخیص مسیرها به یک نظر و تصمیم واحد و درستی نرسیدیم.
وی افزود: ما هنوز ذخیره دانش کافی در کشور ایجاد نکردیم. این مساله بسیار مهمی است که نباید مغفول بماند. ما نرفتیم ببینیم که از سال 82 تا 93 که دور اول تحریم‌های ایالات متحده در بحث انرژی هسته‌ای علیه ایران رخ داد ، چه تجربیاتی بدست آوردیم تا در دوره دوم تحریم‌ها که از زمان ترامپ آغاز شد، بتوانیم از همان تجارب برای نجات اقتصاد ایران استفاده کنیم. لذا ما شاهد آسیب‌های زیاد تحریم‌های دوره دوم در مقایسه با دوره اول بودیم. ما حتی در دوران برجام به سراغ راهکاری نرفتیم که بتوانیم ، کشور را برابر تحریم‌های احتمالی آینده ایمن کنیم.
آورده قرارداد توتال برای ایران معنایی نداشت
این کارشناس اقتصادی با طرح این سوال ، فرض کنید که بایدن برنده انتخابات شد و از همین فردا بی قید و شرط برجام را پذیرفت، ما چه استراتژی و هدفی برای حل مشکلات اقتصادی داریم، گفت: آیا دوباره باید دنبال خارجی‌ها برویم و دسته دسته وارد ایران شوند ولی قراردادها نهایتا اعتبار یک میلیون دلاری داشته باشند؟ اعتبار قرارداد ایران با توتال در دوره آقای روحانی کلا، 3 میلیارد دلار بود که آورده توتال در این قرارداد به عنوان 50 درصد 1.4 میلیارد دلار بود. آیا این اعتبار برای کشوری که بالغ بر 500 میلیارد دلار بعد از برجام واردات انجام می‌دهد، معنایی دارد؟
وی افزود: ما در ساختار سیاست کشور، ذخیره دانش ایجاد نمی‌کنیم. اگر امروز بروید روزنامههای 10 سال پیش را بخوانید و مشکلات اقتصادی ایران را جمع آوری کنید و بعد بروید و روزنامههای 20 سال پیش را بخوانید و مشکلات اقتصادی کشور را جمع‌آوری کنید، متوجه خواهید شد که مشکلات اقتصادی کشور طی این چند دهه تغییر خاصی نداشته است.
صنعت نفت ایران به دلیل خام فروشی آسیب‌پذیر است
دارابی با اشاره به تحریم‌های نفتی ایران در دوران ترامپ، گفت: صنعت نفتی ایران در طی این سالیان دراز باید یک تغییر و تحول اساسی پیدا می‌کرد. ما نیازمند توسعه تولید صادرات محور هستیم. ما نیازمند خصوصی‌سازی صنعت نفت هستیم و باید از حالت متمرکز در شرکت ملی نفت خارج شویم. اگر 10 سال قبل و حتی در دوران برجام که می‌دانیم این صنعت به دلیل خام فروشی آسیب‌پذیر است ، سراغ ایجاد پالایششگاه‌های مدرن و مجهز می‌رفتیم و این پالایشگاه‌ها امروز در تعداد زیاد و حجم مناسب مشغول تولید فرآورده بودند، آیا باز هم امکان تحریم نفتی وجود داشت؟
وی افزود: اگر در کشورهای مختلف سرمایه‌گذاری می‌کردیم ، آیا تحریم نفتی می‌توانست بر اقتصاد کشور موثر واقع شود؟ هرگز. ما از حتی از تجربه‌های خودمان در اتفاقات مختلف درس نمی‌گیریم و ذخیره دانش و انتقال دانش نداریم و همواره ناچار به آزمون و خطا هستیم.