چگونه دریای مدیترانه شرقی به منطقه‌ای برای طوفانی ژئوپلیتیکی تبدیل شد؟

Michael Tanchum در فارن پالسی نوشت: در اواسط ماه اوت، یک کشتی جنگی ترکیه و یک کشتی یونان در مدیترانه شرقی با هم برخوردی داشتند که این اتفاق خود، موجب افزایش تنشی بین دو طرف شد که همواره از 20 سال گذشته بر این منطقه حاکم بوده است. این تنش البته به واسطه بحران چند روز اخیر آغاز شد، جایی که ترکیه یک کشتی اکتشاف انرژی به همراه اسکورت دریایی را برای جستجوی نفت و گاز طبیعی روانه آبهای نزدیک جزیره یونانی کاستلوریزو (Kastellorizo)​​ کرد.  آتن ادعا می‌کند که این جزیره و آب‌های اطراف آن بخشی از قلمرو دریایی این کشور است.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»؛ در ادامه این مطلب آمده است: این تنش تنها محدود به ترکیه و یونان نماند و خیلی زود پای دیگر کشورها نیز به آن باز شد. فرانسه با نشان دادن حمایت قاطع خود از یونان در برابر ترکیه، کشتی‌های جنگی را به آبهای مورد مناقشه اعزام و قول حمایت‌های بیشتری را نیز داد. همزمان مصر و اسرائیل که به طور منظم تمرین‌های مشترک نظامی با یونان برگزار می‌کنند، همبستگی خود با آتن را ابراز کردند. در این شرایط با توجه به اینكه فرانسه و مصر درگیر جنگ با ترکیه در لیبی بودند، ناظران در سراسر جهان نگران هستند كه هرگونه تشدید بیشتر تنش در دریای مدیترانه شرقی می‌تواند آتش بحران را شعله‌ور‌تر کند.

چگونه دریای مدیترانه شرقی به منطقه‌ای برای آغاز طوفان ژئوپلیتیکی تبدیل شد؟

برای ده‌ها سال، اختلافات مرزی دریایی در مدیترانه شرقی یک موضوع تقریبا محلی که محدود به قبرس، یونان و ترکیه می‌شده، بوده است، با این حال طی پنج سال گذشته، کشف منابع گاز طبیعی در مدیترانه شرقی این منطقه را به یک عرصه استراتژیک مهم تبدیل کرده، عرصه‌ای ژئوپلیتیک که به نوعی رقابت‌های اتحادیه اروپا و منطقه خاورمیانه را نیز شامل می‌شده است. طی این مدت ایتالیا و فرانسه همواره نقش مهمی را در این بحران بازی می‌کردند و این خود به نوعی روابط اتحادیه اروپا و ترکیه را از قبل پیچیده‌تر کرده است.

در اوت 2015 یک شرکت بزرگ انرژی ایتالیایی به نام ای ان آی (Eni) میدان بزرگ گاز طبیعی به نام زهر را در قلمرو دریایی مصر کشف کرد. کشف زهر به عنوان بزرگترین میدان گازی این منطقه به این معنا بود که مدیترانه شرقی می‌تواند حجم قابل توجهی گاز طبیعی را در خود جای داده باشد. شرکت ای ان آی همزمان پیمانکار پروژه‌های توسعه گاز در قبرس نیز به حساب می‌آید، این شرکت به تازگی شروع به تکمیل طرحی برای برای کشف منابع جدید در قبرس ، مصر و اسرائیل و استفاده از پالایشگاه‌های مصر برای مقرون به صرفه کردن صادرات گاز مایع یا همان ال‌ان‌جی به اروپا کرده است. همچنین این شرکت ایتالیایی که یکی از دارندگان سهام اصلی در یکی از دو پالایشگاه گاز مایع در مصر است.

گرچه این پروژه‌ها از نظر تجاری معقول بوده، اما نگاهی ژئوپلیتیکی نیز پشت طرح اکتشاف و استخراج گاز مایع در مصر وجود داشته و آن این بوده که از طریق اجرای این طرح ترکیه عملا از پروژه انتقال گاز به اروپا حذف و برنامه آنکارا برای تبدیل شدن به مرکز انتقال انرژی نقش بر آب می‌شد. در سال 2018، غول انرژی فرانسه به نام توتال که به لحاظ درآمد سومین شرکت بزرگ اتحادیه اروپا است در همکاری با ای‌آن‌آی ایتالیا وارد برنامه‌های عملیاتی اکتشاف گاز در قبرس شد، اقدامی که خود ضربه دیگری به ترکیه وارد و فرانسه را در میانه پروژه انرژی مدیترانه شرقی قرار می‌داد. در همین زمان، قبرس رسما موافقت خود را برای تأمین شرایط لازم به منظور صادرات گاز مایع مصر به اروپا اعلام کرد. پس از موافقت قبرس، اسرائیل كه قبلاً در نظر داشت ساخت خط لوله گاز زیر زمینی اسرائیل و ترکیه را دنبال كند، از این درخواست استقبال و قرارداد فروش گاز خود با مصر را به امضا رساند.

از نظر ترکیه، مرزهای دریایی مدیترانه شرقی به ناحق و غیرقانونی ترکیه را از بخشی از قلمرو دریایی خود محروم می‌کند. با این استدلال آنکارا معتقد است که هرگونه اقدامی برای توسعه طرح‌های مربوط به گاز طبیعی دریایی، در این مناطق نیز غیرقانونی است. به همین جهت هم، ترکیه اقدامات خودش را کاملا مشروع و در جهت دفاع از قوانین بین المللی می‌داند. این شکاف بین دو طرف به نقشه به اصطلاح سویل بازمی گردد که مرزهای دریایی فعلی را تقسیم بندی کرد. این نقشه به سفارش اتحادیه اروپا  که در اوایل دهه 2000 توسط دانشگاه سویل تهیه شده بود، تصمیم گرفت با استفاده از سواحل هر جزیره ساکن یونان، حداکثر مرزهای یونان و قبرس را البته با هزینه ترکیه تعریف کند. بر اساس قانون خط ساحلی مدیترانه‌ای ترکیه از مرز آمریکا و مکزیک طولانی‌تر است. براساس اصل كنوانسيون حقوق سازمان ملل متحد در مورد حقوق درياها (UNCLOS) و قوانين بين المللي، احتمالاً تركيه حق داشتن منطقه دريايي بزرگتر از آنچه كه امروز در اختیار دارد را خواهد داشت. در هر حال ترکیه تا امروز از امضای هرگونه توافقی درباره مرزبندی‌های دریایی مدیترانه امتناع ورزیده است.

در حال حاضر اما ترکیه شریکی پیدا کرده که بتواند برنامه و نقشه مدنظر خودش پیرامون مرزهای دریایی را پیاده کند. آنکارا با همکاری لیبی یک منطقه دریایی حداکثری را برای خود تعریف می‌کند تا بدین وسیله شرایط اکتشاف نفت و گاز را برای خودش فراهم سازد. این توافق نامه بین لیبی و ترکیه یک بخش مرزی دریایی به وسعت 18.6 مایلی دریایی بین دو کشور ایجاد می‌کند. منطقه مورد اشاره از گوشه جنوب غربی ترکیه تا ساحل مرکزی آن کشیده شده است. در این تقسیم بندی شرق لیبی و همه جزایر یونانی به طور چشمگیری نادیده گرفته می‌شوند.

در 6 آگوست امسال، یونان تصمیم گرفت با امضای توافق نامه تفسیر دریایی مشابه با مصر به نوعی مقابل ترکیه بیستد. چند روز بعد، کشتی تحقیقاتی اوروچ رئیس (Oruç Reis) ترکیه و اسکورت دریایی آن وارد آبهای مرزهای دریایی یونان شدند.

برنامه بعدی چیست؟

برای اکثر طرفهای منطقه‌ای و اتحادیه اروپا انگیزه‌های جدی‌ای جهت کنترل بحران فعلی وجود دارد. مصر و اسرائیل حتی با همراهی یونان نیز نمی‌توانند از پس درگیری با ترکیه در مدیترانه شرقی بر بیایند. از سوی دیگر اتحادیه اروپا اگرچه حمایت بی بدیل خود از یونان و قبرس را ابراز کرده، اما در خود این اتحادیه نیز در مورد نحوه برخورد به بحران فعلی چند دستگی وجود دارد به طوری که شش کشور حاشیه مدیترانه این اتحادیه هرکدام به طور مساوی از یونان و ترکیه حمایت می‌کنند. به عنوان مثال یونان ، قبرس و فرانسه از اقدامات شدید علیه ترکیه حمایت می‌کنند در حالی که ایتالیا، مالت و اسپانیا  که همه در ترکیه و در مدیترانه مرکزی و غربی منافع تجاری قابل توجهی دارند از این امر خودداری می‌ورزند.

آلمان که ریاست اتحادیه اروپا را از ماه ژوئیه بر عهده خواهد داشت، می‌تواند این بن بست را بشکند.

اگرچه برلین به طور معمول از سیاست مدیترانه‌ای پاریس دفاع می‌کند، اما همزمان مایل است آنکارا را تا حد ممکن به اتحادیه اروپا نزدیک نگه دارد. ترکیه هنوز با وجود همه اختلافات در لبه پرتگاه قرار دارد. آنکارا می‌داند که اگر خیلی از اروپایی‌ها دور شود، این اتحادیه و همچنین آمریکا کاملاً به سمت یونان خواهند رفت. در این بین خط قرمزی که ترکیه نمی‌تواند به هیچ عنوان از آن عبور کند، کرت است، تصور می‌شود که آبهای جنوبی این منطقه حاوی حجم قابل توجهی نفت یا گاز طبیعی باشد. لازم به ذکر است که اگرچه در سطح بین المللی کرت به عنوان آبهای سرزمینی یونان شناخته می‌شود، اما آنکارا و طرابلس این منطقه را به نوعی متعلق به لیبی می‌دانند. در حال حاضر اگر ترکیه کشتی اکتشاف انرژی خود را در نزدیکی سواحل جنوبی کرت آغاز کند شرایط بیش از پیش پیچیده خواهد شد.