تحریم‌های تسلیحاتی ایران در ایستگاه پایانی

فراز: شورای امنیت به آمریکا «نه» گفت. اتفاقی که غیرقابل پیش‌بینی هم نبود و «برایان هوک»‌ با پیش‌بینی همین شکست از سمت خود کنار کشید. آخرین تلاش‌های حقوقی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به به رای‌ گذاشتن پیش‌نویس قطع‌نامه علیه از پنج‌شنبه آغاز شد و بامداد شنبه به وقت ایران اندونزی به عنوان رییس دوره‌ای شورا نتیجه آن اعلام کرد؛ یازده رای ممتنع، دو رای مخالف چین و روسیه و دو رای موافق به قطع‌نامه. آمریکا فقط توانست جمهوری دومنیکن را با خود همراه کند.

بر اساس آنچه روزنامه فایننشال تایمز از جزییات پیش‌نویس آمریکا منتشر کرده، این کشور خواستار تمدید نامحدود تحریم‌های تسلیجاتی ایران شده و بر اساس قطع‌نامه ۲۲۳۱ بازگرداندن تحریم‌ها را «حق آشکار» خود می‌داند. در حالی که بسیاری از دیپلمات‌های سازمان‌ ملل تاکید کردند آمریکا به دلیل خروج از توافق هسته‌ای نمی‌تواند از مکانسیم‌های پیش‌بینی شده در برجام استفاده کند. تا پیش از به رای گذاشتن این پیش‌نویس هم خبرگزاری‌های فرانسه و آلمان از قول دیپلمات‌ها و منابع آگاه خبر داده بودند که شکستی دیگر برای آمریکا در راه است. حتی این منابع گفتند که این قطع‌نامه 9 رای نیز نخواهد آورد تا روسیه و چین مجبور به استفاده از حق وتو شوند. اتفاقی که رخ داد. این دو کشور پیش از این با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مخالفت کرده بودند تا نزاع دو ابرقدرت در موضوع ایران نیز ادامه پیدا کند. روسیه در بیانیه‌ای علت رای منفی خود را «نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل» در پیش‌نویس آمریکایی‌ها دانست.

اروپا همراه نشد

ایران امیدوار بود که تلاش آمریکا در شورای امنیت بار دیگر بی ثمر بماند. در همین راستا نمایندگی ایران در سازمان ملل در توییتی نوشت: «پیش بینی می شود اعضای شورای امنیت در مقابل اقدام غیرقانونی و بد قصد ایالات متحده مقاومت کنند، سوءاستفاده و دستکاری در کار شورا را رد کنند، و اثبات کنند که این نهاد قادر است از برجام که تائید کرده است، پشتیبانی کند.» پس از رد قطع‌نامه نیز سخنگوی وزارت خارجه ایران در توییتی نوشت که آمریکا در 75 سال گذشته تا این حد منزوی نبوده است.

اما کدام پانزده کشور باید به پیش‌نویس قطع‌نامه رای دادند؟ شورای امنیت پنج عضو دائم و پانزده عضو موقت دارد. اعضای موقت فعلی کشورهای نیجر، تونس، آفریقای جنوبی، کنیا، ویتنام، اندونزی، هند، سنت وینسنت و گرنادین‌ها، جمهوری دومنیکن، مکزیک، بلژیک، جمهوری ایرلند، آلمان، نروژ و استونی هستند. اعضای دائم نیز آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلستان هستند. آخرین جلسه شورای امنیت درباره توافق هسته‌ای دهم تیر برگزار شد. جایی که تقریبا همه اعضا برخلاف آمریکا بر حفظ توافق هسته‌ای تاکید کردند. در این بین سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس نیز به سیاست یک بام و دوهوای خود ادامه دادند و ضمن تاکید بر حفظ برجام نسبت به لغو تحریم‌های تسلحیاتی ایران ابراز نگرانی کردند. دیروز روزنامه «فایننشال تایمز» از قول نماینده آمریکا در سازمان ملل خبر داد که این سه کشور اروپایی پیشنهادهایی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران دارند. به گفته «کلی کرافت» آمریکا از فرانسه، آلمان و انگلیس درخواست کرده است که «راه حلی مصالحه آمیز را برای اطمینان حاصل کردن از تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران ارائه کنند.» کرافت اما بعد از رد قطع‌نامه آمریکا گفت که این کشور سراغ مکانیسم ماشه خواهد رفت تا تحریم‌ها را به صورت خودکار بازگرداند. تبه نظر می‌رسد کشورهای اروپایی سعی کردند تا اینجا همه طرف‌ها را راضی نگه دارند. اما باید دید موضع آن‌ها در استفاده آمریکا زا مکانیسم ماشه چیست. در حالی چین و روسیه تاکید کردند آمریکا به دلیل خروج از برجام نمی‌تواند از این مکانیسم استفاده کند.

کشورهای عربی نگران پایان تحریم‌ها

لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران از جهات مختلفی دارای اهمیت است. در منطقه‌ای که به زعم بسیاری انبار باروت خوانده می‌شود تحریم تسلیحاتی ایران به ۱۳ سال می‌رسد. در این سال‌ها کشورهای حاشیه خلیج فارس به بزرگ‌ترین خریداران سلاح و جنگ‌افراز در دنیا تبدیل شده‌اند. سلاح‌هایی که عمده آن‌ها از آمریکا و سپس روسیه و اروپا به منطقه سرازیر می‌شود. طبق گزارش موسسه صلح استکهلم واردات اسلحه در کشورهای خاورمیانه طی ۵ سال گذشته ۶۱ درصد افزایش یافته و ۳۵ درصدی مجموع خرید جهانی سلاح را به خود اختصاص داده است. عربستان، امارات و قطر خریدار عمده این جنگ‌افزارهای آمریکایی، روسی و اروپایی هستند و به وسلیه همین سلاح‌ها آتش جنگ در یمن به سوی خاموشی نمی‌رود. اما همین کشورهای عربی در قالب شورای همکاری خلیج ‌فارس قبل از رای‌گیری درباره قطع‌نامه آمریکا علیه ایران با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل خواستار تمدید تحریم تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی ایران شدند.

ایران پس از بالا گرفتن پرونده هسته‌ای در دولت‌های نهم و دهم و ایجاد اجماع جهانی گسترده، طی قطع‌نامه‌هایی از خرید و فروش سلاح منع شد. مهم‌ترین آن‌ها نیز قطع‌نامه ۱۹۲۹ که سال ۲۰۱۰ در و اوج کشمکش‌های هسته‌ای به تصویب رسید و تحریم‌ها را تثبیت کرد. البته نکته دیگر اینجاست که در صورت لغو تحریم‌های تسلیحاتی نیز ایران برای خرید و فروش سلاح با موانعی روبه‌رو است. چرا که به دلیل تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و بازگشت ایران به لیست سیاه FATF تبادلات مالی و تجاری با کشورهایی مثل چین و روسیه نیز تقریبا قطع شده است. موضوعی که رییس اتاق بازرگانی ایران و چین گفته آن را اعلام کرده است. با این همه پس از بیست‌و هفتم مهر حداقل به لحاظ حقوقی ایران محدودیتی برای خرید و فروش سلاح نخواهد داشت.

توافقی که معادلات را تغییر می‌دهد

اخبار خاورمیانه فقط به موضوع ایران در شورای امنیت محدود نیست. همانطور که پایان تحریم‌های تسلحیاتی پیامدهای آشکاری در منطقه خواهد داشت، توافق امارات و رژیم اسراییل نیز از نقاط عطف معادلات خاورمیانه محسوب می‌شود. تا جایی که روزنامه آمریکایی «نیویورک تایمز» این اتفاق را به «زمین لرزه ژئوپولتیک» تعبیر کرده است. امارات مهم‌ترین متحد عربستان سعودی در منطقه است. بحرین نیز به عنوان متحد این دو کشور از این اقدام استقبال کرده است و بر همین اساس به گفته کارشناسان باید در آینده منتظر عادی شدن روابط دیگر کشورهای عربی مسلمان با رژیم اسراییل بود. پیش از این فقط دو کشور مصر و اردن روابط خود را با رژیم اسراییل به شکلی عادی برقرار کرده بودند. ایران و ترکیه اما از جمله‌ کشورهایی هستند که تاکنون این اقدام را محکوم کرده‌اند. در بیانیه وزارت خارجه ایران برقراری روابط دیپلماتیک میان امارات و رژیم اسراییل «حماقت راهبردی» دانسته شده که «بدون تردید حاصل آن تقویت محور مقاومت در منطقه خواهد بود.» در ادامه این بیانیه نیز به رژیم اسراییل درباره هرگونه دخالت در معادلات منطقه خلیج فارس هشدار داده شده و تاکید شده که «دیگر دولت‌های همراه باید مسئولیت تمامی عواقب این اقدام را بپذیرند.»

از مکانیسم ماشه تا توقیف دریایی

مقامات این کشور تاکید کردند که سراغ مکانیسم ماشه یا «اسنپ بک» می‌روند. مکانیسمی که بر اساس آن اعضای توافق هسته‌ای می‌توانند به عدم پایبندی یکی از اعضا به توافق اعتراض کنند و به توافق‌هسته‌ای پایان دهند. این اعتراض نیز در نهایت می‌توان منجر به بازگشت تحریم‌ها و شرایط پیش از توافق شود. اما آمریکا به صورت رسمی از توافق هسته‌ای خارج شده و بر همین اساس گفته می‌شود که نمی‌تواند از این مکانیسم استفاده کند. روسیه و چین به عنوان دو عضو دایم شورای امنیت این موضوع را به صورت آشکار مطرح کردند و تاکید کردند که تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مبنایی ندارد. با این همه به نظر می‌رسد تلاش‌های آمریکا محدود به استفاده از اهرم‌های حقوقی نیست. خبرگزاری رویترز دیروز مدعی شد که آمریکا چهار نفتکش را که حامل سوخت ایران بودند توقیف کرده است. بر اساس گزارش این خبرگزاری سوخت این نفتکش‌ها به کشتی‌های دیگری منتقل شده و در حال ارسال به آب‌های آمریکا هستند. این در حالی بود که سفیر ایران در ونزوئلا در توییتی این خبر را تکذیب کرد و نوشت: «نه کشتی ها ایرانی هستند و نه مالک یا پرچم آن‌ها ارتباطی به ایران دارد.» از سوی دیگر از اواخر خرداد نیز آتش‌سوزی‌هایی در چند مرکز مهم در ایران رخ داد. مهم‌ترین آن‌ها آتش‌سوزی نطنز بود که شورای امنیت ملی اعلام کرد صلاح نمی‌داند علت آن را اعلام کند. در این بین برخی تحلیل‌ها حاکی از آن است که اسراییل به دنبال ایجاد درگیری پیش از پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران و دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ است. وزیرخارجه آمریکا تاکید کرده که رد پیش‌نویس پایان کار نیست و آمریکایی‌ها از همه ابزارهای دیپلماتیک خود برای تمدید تحریم‌های ایران استفاده می‌کنند.