پرونده وقف ۵۶۰۰ هکتار جنگل آق مشهد، جنگل‌های هیرکانی را از ثبت جهانی خارج می‌کند؟

چند روزی است که اعطای مالکیت ۵۶۰۰ هکتار از جنگل‌های آق‌مشهد ساری به یک شخص بر اساس یک سند قدیمی باعث واکنش‌های زیادی شده است این در حالیست که این ۵۶۰۰ هکتار بخشی از جنگل‌های هیرکانی است که سال گذشته در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

جنگل‌های هیرکانی، منطقه‌ای جنگلی در کرانه جنوبی دریای کاسپین و بخش شمالی رشته کوه‌های البرز که غنای فرهنگی و تنوع زیستی، گونه‌های بومی نادر و منحصر به فرد گیاهی و جانوری و زیبایی حیرت‌انگیز طبیعی‌ آن چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. این جنگل‌ها نوار سبزی به طول ۸۵۰ کیلومتر و مساحت یک میلیون و ۸۵۰ هزار هکتار هستند که سواحل جنوبی دریای کاسپین را پوشانده‌اند و باقی‌مانده جنگل‌های پهن برگ خزان‌کننده از دوران سوم زمین شناسی هستند و فرآیند تکامل آن‌ها از ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال پیش به شکل طبیعی و پیوسته ادامه یافته است.

مطالب و ویدیوهای بیشتر:

با آنکه تنها بخش کوچکی از جنگل‌های هیرکانی یعنی حدود ۲۰ هزار هکتار در جمهوری آذربایجان قرار دارد اما در سال ۲۰۰۵ جمهوری آذربایجان نسبت به ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی موجود در کشور خود اقدام کرد اما یونسکو به دلیل استقرار بخش عمده این جنگل‌ها در ایران، این درخواست را نپذیرفت و پیشنهاد کرد که دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان به‌طور مشترک نسبت به ثبت جنگل‌های هیرکانی در یونسکو اقدام کنند. بعد از گذشت چند سال هیچ توفیقی در زمینه ثبت مشترک جنگل‌های هیرکانی حاصل نشد تا اینکه حدود سه سال پیش جمهوری اسلامی ایران به دلیل ارزش بالای جنگل‌های هیرکانی، تصمیم گرفت که ثبت جهانی آن را دنبال کند.

تیرماه سال گذشته ۳۱۰ هزار هکتار از حدود دو میلیون هکتار جنگل‌های هیرکانی به عنوان دومین میراث طبیعی ایران پس از «بیابان لوت» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. از آنجایی که عرصه‌های انتخابی برای ثبت جهانی باید کاملاً بکر و از تخریب، جاده‌سازی و فعالیت‌های معدنی مصون باشند، ۱۲ مکان انتخابی به یونسکو معرفی و از سوی آن‌ها پذیرفته شد که شامل ۱۳۰ هزار هکتار محدوده اصلی و حدود ۱۸۰ هزار هکتار به عنوان حریم حفاظتی این محدوده‌ها در نظر گرفته شده که جنگل‌های آق‌مشهد ساری نیز جزوی از آن است.

زمانی که یک سایت میراث طبیعی یا فرهنگی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می‌گیرد موجب توجه هر چه بیشتر به اهمیت فوق العاده آن سایت می شود و می تواند بسترساز حفاظت بهتر از آن شود همچنین با تبلیغ مناسب و رعایت استانداردهای حفاظتی، به جذب گردشگر و تقویت بنیه اقتصادی جوامع محلی و ملی کمک شایان توجهی می کند این در حالیست که سایت‌های میراث جهانی می‌توانند در فهرست میراث جهانی در معرض خطر ثبت شوند و در صورت بی توجهی به این آثار در نهایت از ثبت جهانی خارج شوند و تاکنون نیز دو سایت از فهرست میراث جهانی یونسکو خارج شده‌اند که شامل منطقه ‌حفاظت‌شده تیزشاخ عربی در عمان و دره درسدن اِلبه در کشور آلمان است.

گفتنی است که عواملی که باعث تهدید ثبت میراث طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌شود کاهش جدی جمعیت گونه‌های در معرض خطر، از بین رفتن زیبایی‌های طبیعی یا انجام فعالیت‌هایی مانند قطع درختان، ایجادآلودگی، استخراج، کشاورزی و سایر اقداماتی است که موجب نابودی آن محیط می‌شود این درحالیست که چندی پیش خبر از وقف ۵۶۰۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی در منطقه آق مشهد واقع در استان ساری به یک شخص منتشر شد.

به گفته رضا افلاطونی - مدیرکل دفتر حقوقی سازمان امور جنگل ها- سازمان جنگل‌ها با استناد به قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع کشور که در سال ۱۳۴۱ تصویب شده است، جنگل‌های مورد مناقشه در آق‌مشهد ساری را برابر مقررات به عنوان اراضی ملی اعلام کرده بود. پیش از این۵۶۰۰ هکتار جنگل بکر تصرف شده نیز جزو انفال و اراضی ملی اعلام شده بودند.

محمد درویش – پژوهشگر محیط زیست- در این‌باره به ایسنا گفت: در اسناد ایران چه در این دولت و چه در گذشته هر نوع دخل و تصرف شخصی در اموال ملی از سال ۱۳۴۱ که قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع تصویب شد غیر قانونی بوده و تمام عرصه‌های جنگلی، تالابی، مرتعی، بیابانی و کوهستان‌ها به عنوان انفال و جزو املاک کل ملت ایران محسوب شده‌اند و دیگر کسی حق دخل و تصرف در آن‌ها را نداشته است.

مطابق با قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع کشور مصوب سال ۱۳۴۱، کلیه اراضی جنگلی و مرتعی متعلق به دولت جمهوری اسلامی ایران بوده و از این تاریخ به بعد اعم از آنکه فاقد سند بوده و یا دارای مالک و سند رسمی مالکیت باشد، اسناد متعلق به آن ابطال و به نفع دولت جمهوری اسلامی ایران ثبت و ضبط می‌شود مگر آنکه قبل از این تاریخ سابقه احیا و دخل و تصرفات انسانی و مصنوعات مربوطه و آثار آن در این اراضی موجود باشد و گواه آن باشد که مالک و یا مدعی آن را رها نکرده و پوشش گیاهی آن به صورت خودروی جنگلی و مرتعی طبیعی نباشد، در غیر اینصورت چه اراضی مذکور داخل در حریم شهر باشند و چه در خارج از حریم شهر، ملی و متعلق به دولت با تولیت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری محل است.

گذشته از تمام مسائلی که طی هفته جاری درباره وقف ۵۶۰۰ هکتار از جنگل‌های آق‌مشهد مطرح شده است که این فرد با استناد به سندی که گفته می‌شود به دوره قاجار بازمی‌گردد مالک بخش وسیعی از جنگل‌های بکر کشور در روستای آق مشهد ساری شده است و به گفته مدیر کل حقوقی سازمان جنگل‌ها شخص مذکور همچنین از سازمان جنگل‌ها مجوز قطع درخت می‌خواهد، این در حالیست که قطع درختان یکی از اقداماتی است که میراث طبیعی را در خطر حذف از فهرست میراث جهانی یونسکو قرار می‌دهد.

درویش در این‌باره گفت: وقف بخشی از جنگل‌های هیرکانی و احتمال صدور مجوز برای قطع درختان آن می‌تواند به منزله چراغ سبزی برای سوداگران و زمین‌خواران باشد تا شاهد چنین اتفاقات مشابهی در آینده باشیم.

این فعال محیط زیست با اشاره به اینکه جنگل‌های هیرکانی سال گذشته در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، به ایسنا گفت: وقف بخشی از جنگل‌های آق مشهد که یکی از بهترین بخش‌های جنگل‌های هیرکانی است، می‌تواند خطرناک باشد و اگر هر نوع دخل و تصرفی در این جنگل‌ها اتفاق بیفتد احتمال اینکه از فهرست میراث ثبت جهانی خارج شویم را زیاد می‌کند.

او ادامه داد: خارج شدن جنگل‌های هیرکانی از میراث یونسکو در وهله اول سرافکندگی دارد چراکه نشان می‌دهد نتوانسته ایم چنین امتیاز بزرگی را حفظ کنیم و در وهله دوم خارج شدن از ثبت جهانی باعث می شود دست سوداگران، جنگل‌خواران و افرادی که به‌دنبال تغییر کاربری اراضی هستند به جنگل‌های هیرکانی باز شود و روند تخریب این جنگل‌ها افزایش پیدا ‌کند.

این پژوهشگر محیط زیست درباره جنگل‌های هیرکانی توضیح داد و گفت: این جنگل‌ها از دوران سوم زمین شناسی حضور داشتند و شواهد زیادی وجود دارد که در شمار دیرینه‌ترین جنگل‌های جهان هستند همچنین برخی از گونه‌های گیاهی که در جنگل‌های هیرکانی وجود دارند از جمله انجیری و شمشاد هیرکانی گونه‌های منحصربه‌فردی هستند که در هیچ‌جای دیگری از کره زمین بجز منطقه هیرکانی ایران وجود ندارند.

درویش در پایان گفت:‌ پژوهش‌هایی که انجام شده حکایت از این دارد که دست کم ۵۰ گونه گیاهی تنها در جنگل‌های هیرکانی ایران وجود دارد و در هیچ جای دیگری از قلمرو ۱۳.۵ میلیون هکتاری خشکی‌های کره زمین مشاهده نشده است بنابراین از این جنگل‌ها به‌عنوان کتاب‌های خطی یگانه نام می‌برند که غیرقابل ارزش گذاری است.

به گزارش ایسنا، این اولین باری نیست که جنگل‌های هیرکانی با عوامل تهدیدکننده‌ای که باعث خارج شدن از فهرست میراث جهانی یونسکو می‌شود، مواجه شده است. نصب تله‌کابین و انتقال آب دریای خزر از مواردی بود که باعث نگرانی‌هایی درباره تخریب جنگل‌های هیرکانی و خارج شدن آن از ثبت جهانی شد.