پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :
سید رسول حسینی - محمدحسین خانلرخانی: واریز یارانه‌ها به عنوان طرح هدفمندی یارانه ها از زمانی که اجرا شد، همواره مورد انتقاد صاحب‌نظران بوده است. این در حالی است که امکان گریز از این طرح نیز با توجه به شرایط سیاسی- اقتصادی و اینکه مردم دریافت این مبلغ را حق خود می‌دانند وجود نداشته است. از سوی دیگر اصلاح قیمت انرژی نه تنها اعتراضاتی در سطح کشور به همراه داشت، بلکه نهایتاً منجر به پرداخت یارانه نقدی دیگری شد که می‌تواند معایب طرح قبلی را دو چندان کند. بر این اساس در سالی که دولت تاکید زیادی بر بورس دارد و عن قریب سهام عدالت و همچنین اموال دولتی را در قالب صندوق های (ETF) در بورس عرضه خواهد کرد، می تواند با راه اندازی بورس انرژی و بر اساس طرح کلی ارائه شده، علاوه بر تحقق واقعی هدفمندی یارانه‌ّها، معایب طرحهای گذشته را رفع، نقدینگی را کنترل و قیمت انرژی را نیز واقعی کند. اجرای این طرح در شرایط فعلی که فروش انرژی در بازارهای بین المللی با مشکل مواجه شده است و از طرف دیگر پول ملی در تنزل ارزش قرار گرفته است توجیه بیشتری پیدا می کند.
بیشتر بخوانید
اساس این طرح بر ارائه اعتبار انرژی در چارچوب بورس انرژی است. لازمه این طرح راه‌اندازی بورس انرژی و فراهم کردن کد کاربری برای خانوار یا افراد شناسایی شده (بر اساس دهک‌ّها) در سامانه بورس است. سپس میزانی از سهم انرژی (بر اساس نظر کارشناسان) به طور رایگان و ماهیانه برای هر کد کاربری در نظر گرفته می‌شود. کاربرانی که خودرو دارند می‌توانند از این سهم انرژی رایگان، استفاده کنند و کاربرانی که خودرو ندارند یا مصرف کمتری دارند می‌توانند سهم‌شان را در بورس انرژی با قیمتی نزدیک به قیمت بنزین آزاد به فروش برسانند. این در حالی است که کاربران پرمصرف باید مصرف اضافی‌شان را به قیمت آزاد تهیه کنند. در بخش نخست به توضیحات کلی طرح هدفمند کردن یارانه ها با پرداخت اعتبار انرژی پرداخته شد و در بخش دوم به مزایا و البته چالش های این طرح پرداخته خواهد شد.
مکانیسم اجرایی طرح
- تاسیس بورس انرژی با سازوکاری کاملا شفاف و حرفه‌ای (دارای قابلیت های: واریز اعتبار انرژی برای سرپرست خانوار، متصل شدن به کارت سوخت، داشتن قابلیت انتقال سوخت برای افراد درجه یک خانواده، دارای قابلیت خرید و فروش انرژی)
- شناسایی جامعه هدف به منظور تخصیص یارانه انرژی
- محاسبه یارانه های مستقیم و غیر مستقیم در حوزه انرژی
- حذف کلیه یارانه ها در حوزه انرژی و تعیین نرخ واقعی انرژی
- تخصیص سهمیه انرژی به هر فرد و یا خانوار واجد شرایط (میزان آن باید بعد از بررسی های کارشناسی صورت گیرد) بصورت رایگان و به عنوان یارانه انرژی
- شارژ کارت انرژی (حساب کاربری در بورس) سرپرست خانوار بصورت ماهانه
- ایجاد حساب کاربری متناظر با هر کارت در بورس انرژی (در واقع کارت سوخت به حساب کاربری فرد بر اساس کارت ملی متصل می شود که هم قابل فروش و خرید در بورس را داشته باشد و هم در پمب بنزین قابل استفاده کردن و متصل به سیستم تلفن همراه برای آگاهی یافتن فرد از هرگونه تغییرات در میزان آن)
- از طریق این حساب کاربری خرید و فروش انرژی در بورس صورت می گیرد.
- فروش بنزین به دو صورت ارائه می شود: رایگان از طریق حساب کاربری افراد (کارت سوخت) یا به قیمت آزاد.
- هر فرد می تواند به میزان اعتبار انرژی که دولت به صورت رایگان واریز کرده یا خود در بورس خریداری کرده است، مصرف سوخت داشته باشد. یا می تواند از کارت های سوخت جایگاه ها که بصورت قیمت آزاد است استفاده کند.
- خرید بنزین در بورس بطور قطع از قیمت آزاد پمب بنزین ها کمتر خواهد بود زیرا باید برای خریدار طبق گزینش عقلانی، علقه ایجاد کند که سوخت خود را از بورس بخرد تا اینکه از پمب بنزین بخرد. ضمن اینکه در بورس پول بصورت آنلاین منتقل می شود و نیازی به نقل و انتقال پول در جایگاه ها نیست.
- برای فردی هم که نیازی به انرژی ندارد و نقدینگی آن را لازم دارد میزان اعتبار خود را در بورس بفروش می رساند و پول آن را به حساب خود واریز می کند.
- دولت می‌تواند مقداری از تولیدات خود را در بازار بورس انرژی بصورت مستقیم بفروشد. این زمانی صورت خواهد گرفت که دولت بخواهد نقدینگی در بازار را کاهش دهد و بدین صورت با کاهش نسبی قیمت عرضه می تواند میزان قابل توجهی از نقدینگی جامعه را جذب بخش سوخت کند.
- سوخت فروش رفته توسط دولت در حساب افرادی جذب خواهد شد که تمکن مالی بیشتری دارند و توان حفظ اعتبار سوخت در حساب کاربری خود را برای مدت یک سال یا حتی بیشتر هم دارند. و این تا حدودی کمک خواهد کرد که نقدینگی به سمت مسکن و طلا و دلار نرود.
- این طرح می تواند برای گازوئیل و حتی گاز هم اجرا شود.
- در صورت اجرای کامل این طرح مبلغ بسیار قابل توجهی به هر خانوار ایرانی خواهد رسید و بنابراین بطور ملموس منافع هر فرد به این سیستم گره خواهد خورد.
مزایا و چالش های این طرح در بخش دوم توضیح داده خواهد شد.
مزایا:
- حذف سوبسید‌های مستقیم و غیر مستقیم انرژی در کشور
- هدفمند کردن یارانه‌های انرژی بصورت واقعی، تخصیص سهمیه به فرد به جای خودرو
- تحقق عدالت اجتماعی به نحوی که هدفمند بودن این طرح باعث سرازیر شدن منافع آن به ضعیف‌ترین اقشار خواهد شد.
- در این طرح با پرداخت اعتبار انرژی به خانوارها می توان از نظر روانی، اعتماد افراد به سیستم را افزایش داد. زیرا حفظ مشارکت آن‌ها از مزایای انرژی کشور باعث افزایش اعتماد عمومی می شود.
- کاهش مصرف و بهینه شدن مصرف به دلیل داشتن قیمت واقعی
- جنبش و تحرک بخش خصوصی برای گرفتن مسئولیت های بیشتر در حوزه انرژی
- رفع محدودیت های بودجه ای دولت
- جلوگیری از قاچاق انرژی
- کاهش نقدینگی
- میزان یارانه وابسته به پول ملی نیست و بنابراین با افزایش یا کاهش قیمت سوخت این میزان نیز متغییر خواهد بود. و بنابراین میزان یارانه ارزش خود را حفظ خواهد کرد.
- کاهش گردش پول بنزین بصورت مستقیم در پمب بنزین ها و معامله بنزین در بورس و تبادل پول در حساب های بانکی
چالش‌ها:
به علت عدم شناخت کافی از جامعه هدف ممکن است اشکالاتی در اجرای این طرح ایجاد گردد:
- شناخت رانندگان تاکسی های شهری، رانندگان اسنپ و حمل و نقل عمومی و غیره
- شناخت جامعه هدف (دهک های نهم و دهم) شامل کمیته امداد یا بهزیستی
- عدم توجیه افکار عمومی به مزایای طرح
- در کل چگونگی تعامل با مصرف کنندگانی که بیش از حد تعیین شده مصرف دارند و توانایی پرداخت هزینه قیمت آزاد را ندارند. که البته نمی توانند جمعیت زیادی را در بر بگیرند.
- در کل اراده جدی و مصمم برای اجرای این طرح که به واقع می تواند در کاهش نقدینگی موثر باشد.
سید رسول حسینی: دکتری جامعه شناسی سیاسی
محمدحسین خانلرخانی: دکتری روابط بین الملل
با سپاس