چرا کره جنوبی برای همراهی با تحریم‌های ترامپ علیه ایران خود را به آب و آتش می‌زند؟ / این ۸ دلیل را بخوانید

بهنام وکیلی: آمریکا بیشترین سهم را در تحریم­های یکجانبه علیه کشورها دارا است. پس از انقلاب اسلامی ایران اولین اقدام در راستای تحریم‌های یکجانبه توسط آمریکا صورت گرفت و تقریباً از سال 1979 ایالات‌متحده بدون وقفه تحریم­های زیادی را علیه ایران وضع کرده است. با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید تحریم‌های واشنگتن علیه ایران شدت و دامنه گسترده­تری پیدا کرده است. ابتکارات تحریمی دولت ترامپ پیامدهای منشوری و چندوجهی زیادی داشته و روابط کشورها با ایران را دستخوش دگرگونی کرده است. این نوشتار به‌صورت موردی کره جنوبی را موردبررسی قرار خواهد داد، کشوری که حجم تجارتش با ایران در سال 2014 به 17 میلیارد دلار رسید و با آغاز تحریم­های دونالد ترامپ این رقم به کمتر از دو میلیارد کاهش‌یافته است.

بیشتربخوانید و ببینید

کره جنوبی اولین کشوری بود که پا به پای نظام تحریمی کاخ سفید مبادلات تجاری خود را با تهران کاهش داد و پیش از آن‌که تحریم‌های آمریکا در چهارم نوامبر 2018 به اجرا گذاشته شود، با توجه به معافیتی که دریافت کرده بود، خرید نفت را از ایران متوقف کرد. علاوه بر خرید نفت، بانک‌های کره‌ای به دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا همکاری خود را با نظام بانکی ایران متوقف کردند. از این‌ رو، نوشتار حاضر با اتکا به داده‌های مستند در تلاش است به این مسئله بپردازد که چرا کره جنوبی با توجه به اینکه یکی از مشتریان عمده نفت ایران بود، همکاری قابل‌توجهی را با ابتکارات تحریمی دولت ترامپ علیه ایران داشته است؟ برای ارائه پاسخی روشن به این پرسش، محرک­‌ها و عوامل موثر بر روابط سئول و واشنگتن شناسایی و مورد کاوش قرار خواهد گرفت.

روابط کره جنوبی و ایالات‌متحده آمریکا

کره جنوبی یکی از مهم‌ترین شرکای استراتژیک ایالات­متحده آمریکا در آسیا است. این دو کشور از زمان مداخله واشنگتن در شبه‌جزیره کره یعنی از دهه 1950 با یکدیگر متحد شده‌اند. در اوایل اکتبر سال 1953ایالات‌متحده و کره جنوبی پیمان دفاع متقابل را امضاء و متعهد شدند در صورت حمله کشور ثالث، طرف مقابل برای برطرف کردن خطر مشترک اقدام کند. ازاین‌رو واشنگتن به‌منظور تکمیل نیروهای مسلح کره جنوبی، بیش از 28000 سرباز در این کشور مستقر کرده است. تداوم حمایت‌های آمریکا از منظر اقتصادی نیز قابل‌پیگیری است. پس از جنگ دو کره، واشنگتن کمک­های اقتصادی گسترده­ای را به‌منظور احیاء و بهبود اقتصاد جنگ‌زده کره جنوبی در نظر گرفته است. با شروع دهه 1960 رشد سریع اقتصادی، کره جنوبی را در ردیف بزرگ‌ترین کشورهای صنعتی جهان قرارداد و نزدیک به دو دهه است که این کشور به بزرگ‌ترین شریک تجاری آمریکا تبدیل‌شده است. اکنون سئول ششمین شریک تجاری واشنگتن و واشنگتن دومین شریک تجاری کره جنوبی است و طی دو دهه گذشته روابط دو کشور به‌طور بحث‌برانگیزی به مستحکم‌ترین حالت خود رسیده است. در ادامه موضوعاتی مورد شناسایی و بررسی قرار خواهد گرفت که می‌تواند عوامل مؤثر بر این استحکام باشد.

مبادلات اقتصادی

کره جنوبی و آمریکا شرکای اصلی اقتصادی هستند. مطابق گزارش­ها، تجارت کالاها و خدمات ایالات‌متحده با کره در سال 2018 حدود 165.4 میلیارد دلار تخمین زده‌ شده است. صادرات 78.8 میلیارد دلار و واردات 86.6 میلیارد دلار بوده است. کسری تجارت کالاها و خدمات ایالات‌متحده با کره در سال 2018 به  7.8 میلیارد دلار رسیده است. اگرچه دولت ترامپ از توافق نامه تجارت آزاد انتقاد کرده، اما نکته حائز اهمیت و بنیادی­تر، وجود مسائل سیاسی و امنیتی است که بین این دو کشور وجود دارد و به‌عنوان متغیرهای که مقدم بر مسائل اقتصادی است، مبانی روابط این دو را تا به امروز تضمین کرده که در ادامه به شناسایی آن‌ها خواهیم پرداخت.

برخورد با کره شمالی

کره شمالی یکی از متغیرهای مهم تأثیرگذار بر روابط ایالات­متحده و کره جنوبی است. سئول و واشنگتن با پیروی از یک رویکرد مشترک تحت عنوان «صبر استراتژیک» که مبتنی بر تحریم‌­های اقتصادی و اتحاد نظامی است، در مقابل این تهدید هسته­ای صف‌آرایی کرده‌اند. دولت ترامپ برنامه هسته­ای و موشکی کره شمالی را در اولویت سیاست خارجی خود قرار داده و رویکرد فشار بر پیونگ‌یانگ را باهدف متقاعد کردن رژیم کره شمالی دنبال می­کند. در مقابل کره شمالی از زمان روی کار آمدن ترامپ و برخلاف قطعنامه­‌های صادرشده شورای امنیت، آزمایش موشک­های بالستیک را انجام داده است و حساسیت­های امنیتی ویژه­ای را برای کره جنوبی ایجاد کرده است. ازاین‌رو اگرچه امروز تقسیم  هزینه­های نظامی به موضوعی مورد مناقشه در روابط این دو تبدیل‌شده، اما باید توجه داشت که مسئله راهبردی­تر تعهد آهنین و چتر هسته‌ای است که دولت ترامپ از زمان ورود به کاخ سفید بر آن تأکید داشته و مون جائه اتحاد این دو کشور را مهم‌ترین پایه دیپلماسی و امنیت توصیف کرده است.

اتحاد نظامی و مسئله بازدارندگی

از سال 2009 ایالات‌متحده و کره جنوبی، مراحل اصلاح اتحاد خود را تسریع کرده‌اند. تحرکات نظامی کره شمالی برنامه‌ریزی‌های یکپارچه اضطراری را ترغیب کرده و منجر به سیاست­های واکنش سریع و استقرار سیستم دفاعی در کره جنوبی شده است. برای مثال، پس از آنکه کره شمالی در ماه مارس 2017 مجموعه­ای از موشک­ها را به سمت ژاپن پرتاپ کرد، واشنگتن اعلام کرد که در حال اعزام اولین عناصر یک سیستم دفاعی با ارتفاع بالا (THAAD) در کره جنوبی است. در این راستا، دولت کره جنوبی در دسامبر سال جاری میلادی در یک گزارش دفاعی گفته بود که نیروهای آمریکایی مستقر در کره جنوبی با ۹۰ هواپیمای جنگی، ۴۰ بالگرد جنگی و ۶۰ موشک‌انداز پاتریوت کار می‌کنند.

صنایع دفاعی و خرید سلاح­‌های آمریکایی

کره جنوبی خریدار عمده سیستم­های تسلیحاتی آمریکا است. به نقل از خبرگزاری یونهاپ، بر اساس آماری که درباره فروش تسلیحات در جهان در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، کره جنوبی با خرید شش میلیارد و هفت‌صد و سی میلیون دلار سلاح از آمریکا از سال دو هزار و هشت تا سال دو هزار و هفده، به سومین واردکننده تسلیحات آمریکایی در جهان تبدیل‌شده است.

واگرایی در روابط منطقه‌­ای و گرایش به آمریکا

کره جنوبی با نگاهی به پیرامون خود، گاهی خود را به‌عنوان یک میگو میان نهنگ­ها توصیف می­کند. روابط کره جنوبی با ژاپن از سال 2012 وخیم و در سال 2015 تا حدودی بهبودیافته است. سئول و توکیو از اویل قرن بیستم در روابط معاصر خود اختلاف‌نظر دارند و این رابطه با دعاوی متضاد ارضی و رقابت استراتژیک و اقتصادی به چالش کشیده شده است. طبعاً مقامات سیاسی سئول در جهت مدیریت اختلاف با ژاپن سعی در ایجاد روابط نزدیک با واشنگتن دارند. همچنین ظهور چین همه جنبه‌های سیاست خارجی و اقتصادی کره جنوبی را تحت تأثیر قرار داده است. پکن روابط تجاری خوبی با کره شمالی دارد و این بدین معنی است که کره جنوبی باید به‌طور فزاینده­ای عوامل و اهداف پکن را در قبال کره شمالی مورد ملاحظه قرار دهد. افزون بر این­ها استقرار سامانه دفاع موشکی ازجمله رخدادی است که موجب واگرایی در روابط پکن و سئول شده است.

همکاری در زمینه انرژی هسته‌­ای

آمریکا و کره جنوبی نزدیک به 60 سال است که در زمینه انرژی هسته­ای همکاری داشته­اند. در ژوئن 2015 ایالات­متحده و کره جنوبی توافق همکاری هسته­ای را که موسوم به توافق 123 را امضاء کرده­اند. این توافقنامه به‌عنوان یکی از سه چارچوب نهادی اتحاد در کنار پیمان دفاع متقابل و موافقت‌نامه تجارت آزاد توصیف می‌شود. نکته قابل‌توجه آن است که توسعه سلاح های هسته‌ای کره جنوبی می‌تواند به معنای کاهش نفوذ آمریکا در آسیا باشد یا احتمال یک مسابقه تسلیحاتی را در این منطقه افزایش دهد. بنابراین آمریکا در بیانیه 2+2 در اکتبر 2016 که توسط وزاری دو کشور تصویب شد، تائید کرد که هرگونه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای توسط کره شمالی با یک پاسخ مؤثر روبه‌رو خواهد شد.

سایر موارد همکاری دو طرفه

علاوه بر موارد فوق، نزدیکی به واشنگتن می‌تواند گزینه مناسبی برای تحقق هدف سئول با محتوای تمایل برای استفاده از موقعیت متوسط خود برای ایفای نقشی مهم‌تر در سطح منطقه و جهان باشد. روی کار آمدن دولت­های محافظه­کار در سئول و همسویی با ابتکارات واشنگتن در قبال تهدیداتی مانند کره جنوبی، از دیگر عوامل موثر بر نزدیکی سئول و واشنگتن است.. درحالی‌که روابط مردم به‌طورکلی بر روابط بلند دوجانبه تأثیر بسزایی ندارد،  حضور بیش از دو میلیون کره­ای در آمریکا و وجود صدها هزار پرواز مسافرتی به تقویت سیمان دو کشور کمک کرده است.

به عنوان فرجام سخن باید گفت سیاست دنباله‌روی کره جنوبی از کاخ سفید ماحصل انگیزه‌های سیاسی و امنیتی پیچیده در کنار منافع اقتصادی است. آمریکا نقش زیادی در ساختار امنیتی، تجاری و نظم حاکم در منطقه شرق آسیا دارد. از این‌رو برای کره جنوبی روابط اقتصادی فعال با واشنگتن نه‌تنها برای رشد اقتصادی، بلکه برای اهداف سیاسی استراتژیک است.

بهنام وکیلی: دانشجوی دکتری روابط‌بین‌الملل و پژوهشگر مسائل سیاسی