سرویس سلامت «انتخاب»: انتشار خبری در روزهای گذشته در خصوص ویروس کووید-19 که از تریبون‌های علمی نیز شنیده شده است، بر شایعه ای دامن زده است که ویروسی که در خارج مراکز پرخطر مثل بیمارستان‌ها در حال گردش است ویروسی با شدت پایین و تخفیف یافته است و نیازی به حساسیت و تدابیر بالا و تاکید شده مقامات مسئول در برابر این ویروس وجود ندارد.
برای پی‌گیری این موضوع «انتخاب» با دکتر امیر قائمی دبیر انجمن ویروس‌شناسی ایران و دانشیار انستیتو پاستور ایران گفتگویی اختصاصی داشته که در بیان واقعیات موجود پیرامون کرونا ویروس می‌تواند بسیار مفید و کاربردی باشد.
انتخاب: جناب دکتر قائمی، مباحث مطرح شده پیرامون تقسیم‌بندی ویروس کووید 19 به دو نوع ال و اس چگونه مطرح شد؟
ریشه این موضوع را باید در تحقیقات منتشر شده از سوی چینی‌ها مورد ریشه‌یابی قرار داد. در واقع، محققین چینی اخیرا گزارش کرده اند که دو سویه از ویروس کووید-19 در حال انتشار در جهان هستند که نوع پر خطر (شکل ال) نیاز به بستری داشته و در نهایت بیشتر درصد موارد مرگ و میر را شکل می‌دهد در حالی‌که در نوع خفیف (شکل اس) که احتمالا در جوامع در حال انتشار است نیازمند بستری شدن نداشته و خطر جدی را به دنبال ندارد. خبری که به سرعت برق و باد به تیتر خبری مهمی تبدیل گردید به نحوی که حتی بخش جذاب صحبتهای مردم را هم به خودش معطوف کرد و از سوی رسانه‌های نیز با شدت زیاد مورد توجه و بازنشر قرار گرفت.
انتخاب: از نتایج این مطالعه یا مقاله پژوهشی محققان چینی بیشتر برای ما توضیح می‌دهید؟
در حقیقت، بر طبق مطالعه‌ای که اخیرا در چین بر روی ژنوتیپ ویروسهای کووید صورت گرفت جهش‌های متفاوتی از این ویروس شناسایی و بر این اساس ویروسهای موجود را به دو دسته تقسیم کردند و این احتمال را مطرح کردند که افراد می تواند با یکی از دو نوع آلوده شده و عفونت‌هایی با شدت‌های متفاوت را تجربه نماید. در این مقاله همچنین این ادعا مطرح شد که نوع پرخطر (شکل ال) در فاز نخست شیوع اولیه ویروس که در شهر ووهان اتفاق افتاد غالب بوده است و با گذر زمان با واسطه مداخلات انسانی و فشار انتخابی (بخصوص بعد از ژانویه 2020) جای خود را به نوع خفیف داده است. برای این نتیجه محققین دانشگاه پکن موتاسیونها در 2 ناحیه معمول ژنوم ویروس در 103 نمونه را بررسی کرده و براساس تفاوت‌ها در این دو ناحیه 70 درصد ویروس را به‌عنوان شکل ال یا پر خطر و 30 درصد به‌عنوان شکل اس یا خفیف معرفی کردند و نتیجه گرفته‌اند که نوع ال که پرخطر و با قدرت انتشار بالاتر بوده است جای خود را به ویروس قدیمی‌تری داده است که خفیف‌تر و تحت فشار انتخابی کمتری بوده است.
همچنین، محققین این مقاله پیش‌بینی کردند که ساختار ژنتیکی شکل خفیف ویروس (ویروس قدیمی‌تر) شباهت بیشتری با کرونا ویروسهای در حال گردش در خفاش و پنگولین، بعنوان دو حیوان کاندید انتقال کووید-19 به انسان، داشته اند. در جمع بندی محققین این مقاله همچنین تاکید داشته اند که نتایج مطالعه‌شان یافته‌ای اولیه به‌واسطه تعداد پایین نمونه است و نیازمند تایید در حجم بیشتری از بیماران و مقایسه با گزارشات اپیدمیولوژیک می‌باشد.
انتخاب: انتشار این پژوهش چه واکنش‌هایی را به‌دنبال داشت؟
انتشار این مقاله واکنش‌های زیادی را در پی داشت؛ به‌نحوی که سازمان بهداشت جهانی بر این مطلب تاکید داشتند که «شواهدی دال بر تغییر و ایجاد انشعاب در این ویروس وجود ندارد.»
انتخاب: شما نیز با نظر سازمان بهداشت جهانی هم‌رای هستید که ایجاد انشعاب در کرونا ویروس وجود ندارد؟
در پاسخ به این پرسش در ابتدا باید گفت، ایجاد موتاسیون در ویروس‌ها رخدادی معمول به حساب می‌آید به‌خصوص در ویروس‌هایی با ماده ژنتیکی از نوع RNA، ماده ژنتیکی که ژنوم ویروس کوویود-19 را نیز تشکیل می‌دهد. هنگامی که فردی با کرونا ویروس آلوده می‌گردد، این ویروس در دستگاه تنفسی فرد تکثیر می‌کند و در این اثنا تعداد بالایی موتاسیون در ویروس اتفاق می‌افتد. پس وجود گروه‌ها و جمعیت‌های متفاوت ویروسی امری پذیرفته شده در دنیای ویروس‌ها تلقی می‌شود و به‌عنوان ابزاری تکاملی توسط ویروس‌ها برای یافتن میزبانان جدید مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما نکته ای که حائز اهمیت این است که روند تغییرات در ویروس‌ها یک روند پیوسته و آهسته است به‌نحوی که امکان خلق دو گونه با دو نوع رفتار کاملا متفاوت امری ناممکن و نامحتمل است نکته ای که یان ریدز از دانشگاه لیدز در نقد مقاله محققین چینی نیز بدان پرداخته است.
نکته مغفول مانده دیگر در مقاله محققین چینی این مسئله است که در متدولوژی این مطالعه تغییرات ژنتیکی ویروس‌ها بررسی شده است میزان انعکاس این تغییرات در پروتئین‌های ویروسی دیده نشده است. باید توجه داشت که تغییرات ژنتیکی لزوما تولید پروتئین‌ها و نهایتا رفتارهای ویروس‌ها از جمله علائم بیماری و شدت آن ویروس را ممکن است دست‌خوش تغییر نکند که همین مسئله امکان تقسیم ویروس‌ها به دو نوع پر خطر و کم خطر را بیشتر با تردید مواجه می کند.
انتخاب: اینکه این مقاله ادعا می‌کند در ابتدا در شهر ووهان همه بیماران علائم ویروس ال را داشته‌اند و بعدا گونه اس پدیدار شده خود نوعی تناقض نیست؟
دقیقا! دیگر تناقض مطرح شده که در این مقاله این مسئله است که اگر گونه خفیف (فرم اس یا فرم منتقل شده خفاشی) به ادعای این مقاله قدیمی‌تر بوده چگونه است که عمده نمونه‌های گرفته شده از بیماران روزهای نخست اپیدمی در ووهان از نوع پرخطر یا شکل ال بوده‌اند و آیا نباید اشکال اس نیز در بیماران فاز نخست یافت می‌شد؟!
در پاسخی که توسط دکتر مکلین از محققین دانشگاه گلاسکو به منظور رد ادعای محققین چینی مطرح شده بر این نکته اشاره شده که طبقه‌بندی به فرمهای خفیف و پر خطر فاقد اهمیت کاربردی بوده و در عفونت‌های میزبانی قابل اندازه‌گیری نمی‌باشند و مرتبط کردن موتاسیون ژنی با رفتار ویروس و میزان تهاجمی بودن ویروس معتبر نیست. از سویی دیگر نرم افزار مورد اشاره (PAML)در مقاله محققین چینی و ناحیه انتخاب شده ژنوم برای آنالیز از دیگر ابهامات جدی این مقاله ذکر شده است.
از دیگر ابهامات این مقاله می‌توان تعداد محدود نمونه‌ها و عدم ارائه شواهدی در خصوص بیماری بالینی افراد آلوده با سویه‌های متفاوت در این مقاله را می شود ذکر کرد. نهایتا این مقاله بدلیل ضعفها و ایرادات متفاوتی که داشته درخواست رد آن از سوی مراجع علمی مطرح شده است که عملا آن را از اعتبار ساقط نموده است.
انتخاب: انتشار این گزارش تایید نشده چه تبعاتی ممکن است در پی داشته باشد؟
این تصور غلط و شایعه وجود دو نوع ویروس پر خطر و خفیف که نوع پرخطر آن تنها در بیمارستان‌ها و مراکز خاص نگهداری می شود این ذهنیت را در بین مردم می‌تواند ایجاد نماید که ویروسی که در بین افراد جامعه، افرادی که از حال ظاهرا مناسبی برخوردار هستند، در حال گردش است کم خطر بوده و مشکلات زیادی را هم همراه ندارد و می‌توان به امور روزمره بدون حساسیت ادامه داد! متاسفانه در چند روز گذشته این مسئله از حالت شایعه در حال تبدیل شدن به یک واقعیت علمی بوده و برخی اظهارنظرها نیز به مانند مهری بر این تصور غلط عمل نموده به نحوی که امروزه در نگاه عامیانه به یک واقعیت علمی و پذیرفته شده بدل شده است! شاید یکی از دلایل عدم جدی گرفته شدن توصیه های بهداشتی مثل عدم خروج از منزل و خودداری از مسافرت برای مقابله با ویروس کووید-19 نیز می‌تواند همین موضوع باشد.
انتخاب: با تمام این اوصاف، آیا بر این باور هستید که مقاله محققان چینی نکته‌ای حائز اهمیت برای شناساسس و مقابله با کویود-19 ارائه نکرده است؟
تنها نتیجه قابل اتکا از مقاله محققین چینی تغییرات پیوسته در ژنوم ویروس کووید-19 است. نکته ای که در عین ساده بودن برای طراحی واکسن برای کووید-19 مسئله بسیار مهمی است. چرا که طراحی واکسنی جامع بر علیه این ویروس با در نظر گرفتن تمامی گونه های متفاوت ویروس شدنی می‌باشد. از سوی دیگر این یافته پاسخی برای سوالی مهم دیگری است که امروزه ذهن‌ها را به‌خود مشغول نموده است. این پرسش که آیا احتمال عفونت مجدد برای افراد بهبود یافته با کویود-19 وجود دارد؟
جواب کلی برای این پرسش منفی است. بررسی اپیدمیولوژی بر این نکته تاکید دارند که در صورت عفونت یک فرد با کروناویروس، امکان عفونت مجدد وجود ندارد، مگر آنکه در اثر موتاسیونها ویروس از شناسایی و خنثی شدن توسط سیستم ایمنی بگریزد و بتواند عفونت مجدد ایجاد نماید. همان‌گونه که شواهد نشان داده‌اند فشار انتخابی می‌تواند مسبب شیوع گونه جدید و احتمالا عفونت مجدد گردد همان اتفاقی که سالانه در خصوص ویروس آنفلوانزا رخ می‌دهد و سبب نیاز سالانه به تجدید واکسن آنفلوانزا می‌گردد. به‌نظر می‌رسد کوویود-19 نیز از مدلی مشابه آنفلوانزا در حال الگو برداری است، مدلی که امکان طراحی واکسنی با جامعیت کافی را برای این منظور کاهش می‌دهد و این کار را با سختی های متعددی مواجه می‌نماید.
انتخاب: آیا در خصوص گونه ویروس در حال گردش در ایران و تغییرات احتمالی بررسی صورت گرفته است؟
بله! در بررسی که بر روی ویروس کووید-19 با منشا ایران انجام شده این مسئله نشان داده شد که ژنوم گونه ایرانی در انطباق کامل با گونه ووهان دارد که سبب کاهش نگرانی‌ها از تغییرات ویروس گردیده است. هر چند در سراسر دنیا ویروسهای کوویدی متفاوت از گونه ووهان در سطح ژنومیک با تغییرات محدود پروتئینی گزارش شده است.
انتخاب: چه آینده‌ای را برای ویروس کووید-19 می توان متصور شد؟
اطلاعات در خصوص ویروس کویود-19 بسیار محدود است و کسب دانش لازم از رفتار این ویروس نیازمند زمان است. اما با با شبیه‌سازی این ویروس با اعضای هم خانواده‌اش می‌توان پیش‌بینی کرد که مشابه ویروس سارس در سال 2002 و ویروس مرس که در سال 2012 در فصل زمستان بروز پیدا کردند، انتظار می‌رود از شدت آن با ظهور فصل گرم کاسته شود. اما این تصور که ویروس با گرم شدن هوا نابود خواهد شد تصوری اشتباه بوده و گرم شدن هوا تنها ممکن است موقتا از پیک و شدت بالای عفونت‌ها بکاهد. این تصور از دانش ما در خصوص فصلی بودن ویروس آنفلوانزا منشا می‌گیرد اما این اصل که این ویروس هم الگوی مشابهی را دنبال می‌کند اخیرا توسط اپیدمیولوژیست‌های دانشگاه هاروارد با تردیدهایی مواجه شده است. براساس این مطالعه که تغییرات شیوع ویروس در مناطقی از چین با آب و هوای متفاوت بررسی شده است تاثیری در میزان شیوع مشاهده نشده است. وجود موارد عفونت در کشورهای گرم‌سیری از دیگر نکات تردیدآمیز می‌باشد. حتی با فرض فصلی بودن این عفونت باید در خاطر داشت که این عفونت را مجددا در فصل سرد سال آتی خواهیم دید.
برای یافتن راهی واقع بینانه آنچه بیش از پیش گوشزد می‌نماید که گزینه اصلی مقابله با این ویروس توسعه واکسنی کارآمد بر ضد آن می‌باشد اما تا آن زمان به منظور دور ماندن از آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی این ویروس نیاز به عزم جدی و همکاری همه مردم به منظور مقابله با این ویروسی است که علیرغم شدت و مخاطراتی که دارد مقابله با آن بسیار ساده است: رعایت بهداشت فردی و قطع زنجیره انسانی.
1- شهر های قرمز مانند قم و رشت و0000 بایدقرنطینه گرددو هر کسی از خانه خارج شد در استادیوم شهر بمدت 15 روز زندانی شود
2- از ساعت 10 شب همه شهرها بوسیله ماشین های اتش نشانی و ضد شورش با ضد عفونی پرکلراید قوی ضد عفونی شود و هر گونه تردد در شهر ممنوع گردد
3- همه ادارات بجز موارد امنیتی و بهداشتی بمدت دو هفته تعطیل باشد.
4- در شهر های قرنطینه مردم از طریق انترنت و تلفن خرید کنند و بسیج مایحتاج مردم را به درب منازل تحویل دهد.
5- همه پیراهن دوزها ماسک تهیه کنند
6- همه کارخانجات تولید ابجو و ابمیوه و نوشابه و000 بهتولید الکل اقدام نمایند
7- ارتش و سپاه مامور تامین قرنطینه باشند.
8- مردم برای درمان بیماری های خود بوسیله تلفن اقدام نمایند تا بر حسب مورد راهنمائی ویا اقدام بوسیله پرستار یا در صورت نیاز پزشک و حتی انتقال به بیمارستان صورت گیرد. یعنی هیچ کسی حق مراجعه مستقیم به بیمارستان وغیر را نداشته باشد.
9- هر گونه تردد بین شهری ممنوع شود .
10- تعهدات مردم از مالی یا قضائی وغیر به دو ماه دیگر موکول شود
توضیح ساده این است که ما با یک ویروس طرف هستیم بدن افراد مختلف با هم دارای تفاوت است و این ویروس به طور متوسط باعث می شود 20 درصد مبتلایان علائم حاد تنفسی نشان دهند یعنی احتیاج به مراجعه به پزشک پیدا کنند و درمان دارویی دریافت کنند
از این بیست درصد حدود 2 درصد متاسفانه علی رغم مداخله پزشکی فوت می کنند
اما این که چرا در کشور ما مرگ و میر بیشتر شده است
چون از ابتدا قم را قرنطینه نکردیم و خوش خوشک نشستیم که خوب 2 درصد که خیلی کم است و فکر کردیم که خوب حالا همه در هر حال مبتلا می شوند و استدلال آقایان هم ظاهرا این بود که مثلا با سیوع چیزی مثل آنفلوآنزا که نمی شود مقابله کرد که!!!
نکات کلیدی از نظرمان پنهان ماند
یک اینکه این ویروس نسبت به آنفلوآنزا مسری تر است
و دو این که وقتی همه گیر شود ما برای دادن خدمات درمانی به آن 20 درصد که نیاز به مراقبت پزشکی پیدا می کنند نه تخت بیمارستانی داریم و نه داروی کافی نه پزشک کافی
و اینطور بود که یک مشت نوابغ تصمیم گرفتند که خوب مشکلی نیست همه بگیرند دیگر دو درصد که چیزی نیست
الان که وضعیت به اینجا رسیده مردم خودشان می توانند یک حساب ساده کنند جمعیت ایران 80 میلیون نفر است و به هر حال با تدابیر نوابغ! وضع طوری شده که همه به این ویروس آلوده می شویم اما اگر خودمان خودمان را در خانه قرنطینه کنیم اتفاقا یک عید نوروز حسابی برای خودمان بگیریم دید و بازدید را از طریق ویدئو چت انجام می دهیم خیلی هم خوب است
از خانه جز برای خرید مایحتاج ضروری خارج نمی شویم
الان از فعالیت های سخت بدنی خودداری می کنیم لازم نیست خانه تکانی کنید و با کلی مواد شوینده ی قوی که خودش به ریه هایمان آسیب می زند کار کنیم
خواستید سر فرصت یواش یواش خانه تکانی می کنیم
در خانه با اعضای خانواده فیلم و غیره تماشا کنید
شیرینی تان را هم در خانه بپزید هم وقت می گذرد هم بهداشتی است
آجیل را توصیه نمی کنم دورش نچرخید
و اینطوری می توانیم سعی کنیم که دیرتر مبتلا شویم تا دست کم آن 16 میلیون نفری که نهایتا نیاز به کمک پزشکی پیدا می کنند به تدریج وارد سیکل درمان بشوند چون در غیر این صورت عده ی زیادی به دلیل نبود دارو و نبود تخت بیمارستانی فوت خواهند کرد
پس برای خودمان و عزیزانمان این نکات را رعایت کنیم
دو نوع ویروس هم نیست همان یکی است
لحظه تحویل سال نو بیماران را دعا می کنیم
همین
جز خودمان کسی نمی تواند کاری برایمان بکند