آیا پوتین و اردوغان، ایران را دور زدند؟ / آتش بس در ادلب احتمال جنگ میان روسیه و ترکیه را به صفر رساند؟

سرویس بین‌الملل «انتخاب» / محسن فرجاد: در میانه عمیق‌تر شدن بحران بر سر ادلب در کاخ کرملین ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه در 5 مارس 2020 (15 اسفند 1398) پذیرای رجب طیب اردوغان، همتای ترکیه‌ای خود می‌شود. بعد از حمله حمله جنگنده‌های روسیه به کاروان نیروهای نظامی ترکیه و نیروهای تحت‌الحمایه آن در این استان ادلب سوریه، که در 27 فوریه 2020 (8 اسفند 1398) اتفاق افتاد، مناسبات دو طرف به مرحله‌ای خطرناک رسیده بود و به نظر می‌رسد امکان جنگ فراگیر میان دو طرف وجود دارد.

با وخیم‌تر اوضاع درگیری در استان ادلب میان ارتش ترکیه و سوریه، در نتیجه درخواست‌های آنکارا، به سرعت دیدار میان اردوغان و پوتین برگزار می‌شود و در کنفرانس خبری بعد از نشست نیز از توافق بر سر آتش‌بس در ادلب پرده برداشته می‌شود. اکنون پرسشی که مطرح می‌شود این است که توافق اخیر اردوغان -پوتین، چه تاثیری بر بحران در ادلب و وضعیت کلی معادلات در بحران سوریه بر جای می‌گذارد و آیا می‌تواند وضعیت تنش‌ها را در آینده مدیریت کند؟

آتش‌بس در وضعیت اضطرار

توافق اخیر اردوغان و پوتین، روسای جمهور دو کشور ترکیه و روسیه را بیش از آن‌که تفاهمی برای حل بحران ارزیابی کرد می‌توان از آن به عنوان نوعی تعویق بحران نام برد. واقعیت امر این است که از ابتدای سال جدید میلادی (2020) تا کنون ارتش سوریه حدود ۱۹۰۰ کلیومتر مربع از محدوده سرزمینی کشور را در استان‌های حلب، ادلب و حماه  از کنترل نیروهای افراط‌گرای تحت حمایت آنکارا خارج کرده  است. در واقع، ۲۱۵ روستا و شهرک در این مناطق از کنترل تروریست‌ها آزاد شده‌اند. در ادامه این پیشروی‌های ارتش سوریه با همراهی روسیه و ایران مصمم است که حاکمیت خود را بر کل کشور گسترش دهد و به طور حتم دروازه رسیدن به این هدف از آزادسازی استان ادلب گذر می‌کند. در چنین وضعیتی به نظر می‌رسد که در کاخ کرملین آن‌چه مورد توافق قرار گرفته به تعویق افتادن کوتاه مدت بحران بوده و اساسا آتش بس نمی‌تواند راه‌حل بحران باشد.

توافق اردوغان و پوتین؛ رخدادی تکراری برای همه

توافق کرملین، اولین توافق میان آنکارا و مسکو نیست و احتمالا آخرین آن‌ها نیز نخواهد بود. پوتین در کنفرانس خبری مشترک با همتای ترکیه‌ای خود اعلام کرد دو طرف بر سر برقراری آتش‌بس در ادلب سوریه به توافق دست پیدا کرده‌اند. ولادیمیر پوتین همچنین از علاقه مسکو و آنکارا جهت ادامه همکاری‌های در چارچوب آستانه در خصوص سوریه و کاستن از رنج غیرنظامیان سخن به میان می‌آورد.

در سوی دیگر، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه تاکید دارد که این کشور حق پاسخگویی به هر گونه حمله را برای خودش محفوظ می‌داند. او مدعی شد که ترکیه در برابر حملات سوریه «ساکت نخواهد ماند» و هر گونه حمله را با تمام قوا پاسخ خواهد کرد.

در مجموع، آنکارا و مسکو در مسیر اجرای آتش بس از ساعت ۰۰:۰۱ بامداد ۶ مارس 2020 (15 اسفند 1398) برای نظارت بر منطقه کاهش تنش، در شهرک‌های نزدیک ادلب گشت‌زنی‌های مشترک به توافق رسیده‌اند. با این وجود، حدود یک سال و نیم قبل شاهد بودیم که توافق سوچی نیز با حضور روسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد و مقرر شدن در قالب گشت‌زنی مشترک ارتش روسیه و ترکیه اوضاع امور را برای کنترل و دور کردن تروریست‌ها از محدوده ارتش سوریه انجام دهند اما در عمل شاهد ادغام و همکاری تنگاتنگ ارتش ترکیه با نیروهای تحت الحمایت‌شان بودیم.

بنابراین، توافق اخیر میان اردوغان و پوتین را می‌تون فاقد ضامن اجرایی شدن ارزیابی کرد.این احتمال وجود دارد که به آشانی در نتیجه یک رخداد همچون حمله غیرتعمدی یا بروز خطای انسانی، حتی گستره بحران میان آنکارا و مسکو از آن‌چه که اکنون تصور می‌شود، فراتر نیز برود. افزون بر این اراده دمشق برای بازپس گیری مناطق تحت کنترل گروههای افراط‌گرا به ویژه ادلب را می‌توان بسیار جدی و مهم تلقی کرد که به نظر می‌رسد این آتش بس را از هم اکنون شکست خورده کرده است.

جای خالی تهران و دمشق در مذاکرات پوتین - اردوغان

یکی از مسائلی که پس از توافق اخیر اردوغان و پوتین در شهر مسکو از سوی ناظران سیاسی مطرح می‌شود، خارج کردن تعمدی تهران و دمشق از روند مذاکرات میان دو طرف است. برخی بر این باور هستند که پوتین علاقمند است که ایران را در روند معادلات سوریه به حاشیه براند.  در ارتباط با این مساله توجه به چند نکته ضروری است. یکی این‌که بحران اخیر با محوریت تنش و درگیری فراگیری میان روسیه و ترکیه بوده و لذا امر طبیعی به نظر می‌رسد که از ایران برای توافق آتش‌بس دعوت نشود.

دومین نکته این است که توافق اخیر اردوغان و پوتین بیشتر در قالب قاعده دیداری دیپلماتیک میان دو طرف است و یک دیدار رسمی محسوب می‌شود. نکته سوم نیز این است که ایران به دعوت روسیه با دولت بشار اسد همکاری نمی‌کند؛ هر چند این دو بازیگر در پیشبرد بحران طی چند سال گذشته با یکدیگر هماهنگ بوده‌اند اما این امر به هیچ عنوان به معنای هم‌راستا بودن سیاست‌ها و نوع کنش در بحران سوریه نیست.