هزار سال تمدن اسلام در 19 هزار متر مربع

نويسنده: ناوينا حيدر


     نيويورك بعد از سال ها انتظار شاهد افتتاح بخش اسلامي موزه متروپوليتن بود. طي چند هفته اي كه از افتتاح بخش اسلامي موزه متروپوليتن مي گذرد، اين نقطه از موزه ده ها هزار بازديد كننده را به خود ديده و شمار بازديدكنندگان هر روز بيشتر از قبل است. اين بخش ۱۵ گالري را با مساحت حدود ۱۹ هزار متر مكعب دربر مي گيرد كه اين مساحت نسبت به گذشته بيش از ۳۰درصد افزايش يافته. از فرش هاي نفيس ايراني و نسخه هاي عتيقه قرآن گرفته تا سفال و نقره و سازه هاي دستي ديگر در اين گالري ها به نمايش گذاشته شده اند. در مجموع، اين بخش از موزه متروپوليتن نيويورك حدود
    هزار و 200 اثر هنري دارد كه يك هزار سال از تمدن و جهانگشايي ملت هاي مسلمان را
    دربر مي گيرد. بنابراين بازديدكنندگان اين موزه مي توانند از سالن هاي سرشار از شاهكارهاي هنري كه هر كدام از آنها انعكاس دهنده تنوع فرهنگ اسلامي، تلاقي انديشه ها و شيوه هاي هنري مختلف است، بازديد كنند.
    از ميان اشيايي كه در ديدارهاي اختصاصي قبل از بازگشايي اين قسمت توجه فراواني به خود جلب كردند، يكي محراب نماز ِ متعلق به قرن چهاردهم ميلادي از ايران بود كه ارتفاع آن حدود چهار متر است و ديگري «اتاق دمشقي» كه تمام تزيينات و مبلمان يك ديوان طبقات اشراف سوريه در قرن هجدهم ميلادي را در خود جاي داده است. از ديگر آثار مهم اين مجموعه مي توانم به چراغ هاي منبت كاري شده مسجد كه روكشي از طلادارند، اشاره كنم كه در اوايل قرن چهاردهم در مصر و سوريه ساخته شده اند و روي اين چراغ ها خطاطي هاي بسيار ظريف و زيبايي وجود دارد. اغلب روي چراغ هاي مسجد، آيه 35 سوره نور با خط خوش نوشته مي شود كه با نور اين چراغ ها همخواني دارد و به اين ترتيب بر وجود نوراني خداوند تاكيد مي شود. هر چراغ روي يك بشقاب كوچك قرار گرفته است كه محتوي روغن، آب و يك فتيله شناور است و با زنجيرهاي فلزي بلند از سقف آويزان مي شود. بخش اعظم اشيايي كه در اين گالري هاي جديد به نمايش گذاشته شده اند، قبلادر معرض ديد بازديد كنندگان گالري هنر اسلامي قرار نداشت. نمونه آن يك طاق باغ هاي سنتي مراكشي است و ديگري حوض و فواره اي كه استادان صنايع دستي مراكش آن را به طور ويژه براي اين موزه طراحي كرده و ساخته اند.
    هنر دوران تمدن اسلامي به تمام جهان تعلق دارد و اين تنوع را مي توان در شناسنامه هايي كه اين مركز براي سلسله ها و مناطق مختلف از قلمرو و دوره هاي گوناگون تمدن اسلامي تهيه كرده است، به خوبي ديد. برخي از آنها عبارتند از ساسانيان، امويان، غزنويان، فاطميان و زنگيان و مملوكان.
    بخش هنر اسلامي موزه متروپوليتن نيويورك اولين بار در سال ۱۹۷۵ افتتاح شد و در گردآوري اشيا و نمايش آثار رويكردي تك بعدي داشت و بر عنصر اسلامي بودن عناصر فرهنگي اين تمدن متنوع تاكيد مي كرد؛ در حالي كه در دوران جديد و با افتتاح گالري هاي آن، ديگر عنوان «هنر اسلامي» را بر خود ندارد. در اين مجموعه جديد سعي شده تنوع هنر ممالك و دوره هاي مختلف شناسانده شده و حتي تاثير تمدن و فرهنگ هاي ديگر بر آنچه به طور كلي «هنر اسلامي» معرفي مي شود، به نمايش گذاشته شود. به عنوان مثال به همان شكلي كه هنر و تمدن اسلامي فرهنگ شبه قاره هند را تحت تاثير قرار داده فرهنگ و هنر مناطقي مثل سوريه يا لبنان نيز از هنر همسايگان مسيحي خود تاثير گرفته اند. يكي از اهداف اصلي در گسترش و نوسازي بخش مربوط به فرهنگ و تمدن هاي اسلامي نشان دادن اين واقعيت است كه فرهنگ و تاريخ آن سرزمين ها چيزي متفاوت از كليشه هايي است كه بعد از يازدهم سپتامبر در مورد اسلام رواج پيدا كرده است.
    من خود به واسطه نوع زندگي ام، مواردي را كه در بالاشرح دادم، از نزديك لمس كرده ام. در شهر دهلي هند از يك پدر مسلمان و يك مادر هندو زاده شدم و با يك مسيحي لبناني تبار ازدواج كردم. بخشي از اعضاي خانواده دور من از ميان زرتشتيان ايراني تبار ساكن شبه قاره هند هستند. زندگي شخصي من مملو از تركيب بسيار متنوعي از اديان و اقوام است. شايد اين نمونه اي باشد از دوران جهاني شدن تمدن ها كه به سوي آن در حركت هستيم. در اين نمايشگاه جديد نيز ما سعي كرده ايم تمام اين نقاط تماس و گفت وگو بين اقوام و جوامع گوناگون را نشان دهيم و بنابراين به بيان ديدگاه هاي متنوعي كمك كنيم.