پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : تاج‌ماه آفاق‌الدوله را نخستين زن مترجم ايراني مي‌دانند.
به گزارش خبرنگار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، نخستين زني كه در ايران دست به كار ترجمه زد، تاج‌ماه آفاق‌الدوله بود كه نمايشنامه «نادرشاه» اثر «نريمان نريمانف» را از تركي به فارسي برگرداند و آن را در سال 1324 هجري قمري منتشر كرد.
محمد گلبن - پژوهشگر ـ درباره تصحيح ترجمه نمايشنامه «نادرشاه» كه توسط تاج‌ماه آفاق‌الدوله از زبان تركي به فارسي برگردانده شده است، به ايسنا مي‌گويد: مي‌توانيم بگوييم تاج‌ماه آفاق‌الدوله نخستين زني است كه در ايران دست به كار ترجمه مي‌زند. من از كودكي عادت داشتم نسخه‌هاي خطي و كتاب جمع‌آوري كنم. نسخه خطي نمايشنامه «نادرشاه» را كه خانم آفاق‌الدوله ترجمه كرده‌اند، سال‌ها پيش يكي از آشنايانم به من داد تا اين‌كه متن آن را خواندم و ديدم اثر بسيار جالي است و آن را تصحيح كردم و نسخه تصحيح‌شده آن حدود سال 73 در شماره پنجم فصلنامه «تئاتر» به كوشش خانم لاله تقيان به چاپ رسيد.
او همچنين درباره نسخه خطي نمايشنامه «نادرشاه» كه تاج‌ماه آفاق‌الدوله آن را ترجمه كرده است، عنوان مي‌كند: من كتابخانه شخصي‌ام را به آستان قدس رضوي مشهد مقدس و مجلس تقديم كرده‌ام كه نسخه خطي اين كتاب هم همراه كتاب‌هايم بود. فكر مي‌كنم نسخه ميكروفيلم آن هم در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران نگه‌داري مي‌شود.
اين پژوهشگر درباره نخستين مترجمان در ايران مي‌گويد: در سال 1270 در دوره احمدشاه، ترجمه از زبان رايج آن موقع كه فرانسه بود، رواج داشت. پدر پروين اعتصامي مجله‌اي به نام «بهار» منتشر مي‌كرد كه درواقع، در اين مجله اولين ترجمه‌ها از زبان فرانسه به فارسي منتشر مي‌شد.
گلبن در ادامه مي‌افزايد: حسن پيرنيا ملقب به مشيرالدوله كه سياستمدار و حقوقدان و مترجم ايراني در دوره ناصرالدين شاه قاجار بود، در اواخر دوره قاجاريه به سمت نخست‌وزيري رسيد و چندي هم رياست اداره امور خارجه ايران را برعهده داشت. او به هفت زبان زنده دنيا صحبت مي‌كرد و تحصيل‌كرده كشور روسيه بود. پيرنيا از كساني كه در وزارت امور خارجه استخدام مي‌شدند، درخواست مي‌كرد كه به مدت سه سال دوره آموزش زبان‌هاي مختلف را بگذرانند. كتاب «تاريخ ايران باستان» او كه در سه جلد است، اولين كتاب تاريخ مهمي است كه درباره ايران قبل از اسلام نوشته شده است.
اين پژوهشگر در پايان سخنانش مي‌گويد: در دوره ناصرالدين شاه و زمان اميركبير خيلي از شاگردان او اولين مترجمان ايران بودند؛ زيرا مجبور بودند خيلي از كتاب‌هاي تجارت، كشاورزي و علوم را از زبان فرانسه به فارسي ترجمه كنند.
به گزارش ايسنا، تاج‌ماه در ابتداي نمايشنامه «نادرشاه» خود را كمينه تاج‌ماه آفاق‌الدوله همشيره «آقا اسماعيل آجودان باشي» و عيال «فتح‌الله ارفع السلطنه طالش» معرفي مي‌كند. تاج‌ماه، فرزند علي‌اكبر خان آجودان باشي، اهل زنجان و پدرش علي‌اكبر خان، يكي از نظاميان قاجاري بود. جدا از ترجمه نمايشنامه «دره نادري» يا «نادرشاه»، مجموعه دست‌نوشته‌اي از نامه‌ها و شعرهايي از تاج‌ماه به‌جا مانده است. اين مجموعه با عنوان ديوان اشعار مجموعه تاج‌ماه به شماره 3552 در كتابخانه مركزي دانشگاه تهران نگه‌داري مي‌شود. دوسوم اين مجموعه شامل گزيده شعرهاي شاعران دوره قاجار است و يك‌سوم ديگر آن به نامه‌ها و شمار اندكي به سروده‌هاي تاج‌ماه اختصاص دارد. نوشته‌هاي تاج‌ماه را به لحاظ موضوعي مي‌توان اين‌گونه رده‌بندي كرد: نامه درباره مسائل خانوادگي، نامه به دوستان، نامه‌هاي ديگران، انشاها و شعرها.