خاطرات مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی را از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۵، هر شب منتشر می‌کند. پیشتر، خاطرات «آیت الله» از سال ۵۸ تا ۷۱ در «انتخاب» منتشر شده بود
به گزارش «انتخاب»؛ متن خاطرات آیت الله هاشمی در روز 26 مهر 1371 تا 1375 در زیر آمده است
سال ۱۳۷۱
ساعت هشت صبح به دفترم رسیدم. آقای [سیدابوطالب] محمودی [گلپایگانی]، امام جمعه جدید اراک آمد. اوضاع آنجا را گفت و خواست که استاندار را از خط تندرو نگذاریم. برای تقویت صنایع آذرآب توصیه کرد و از مدیریت ماشین‌سازی انتقاد کرد و خواست که به گلپایگان سفر کنم.
مهندس [اکبر] ترکان، [وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح] آمد. گزارش پیشرفت صنایع موشکی را داد و گفت نیمی از ظرفیت ساصد [= سازمان صنایع دفاع]، صرف مصنوعات غیرنظامی می‌شود، چون نیروها به همه ظرفیت نیاز ندارند. برای پرداخت طلب‌های چین و شوروی استمداد کرد.
آقای [شیخ محمدباقر طاهری] شاهرودی، امام جمعه شاهرود آمد. اوضاع آنجا و وفاداری مردم را توضیح داد؛ ایشان از هم دوره‌های تحصیلی من در قم است. تقاضا داشت که در سفر به استان سمنان، شب را در شاهرود بمانیم.
آقایان [محسن] نوربخش، [محمدحسین] عادلی، [مسعود روغنی] زنجانی و [غلامرضا] آقازاده آمدند. دربارة مضیقه‌های بودجه ارزی و ریالی سال 1372 گفتند. می‌خواستند من را متقاعد کنند که کارهای عمرانی را کم کنیم؛ نپذیرفتم.
عصر در جلسه هیأت دولت، تصویب کردیم که شرکت‌های [مستقر در] شهرک‌های صنعتی از مالیات معاف باشند. وزیران از اظهارات آقای [احمد] جنتی در نمازجمعه انتقاد داشتند. دیروز هم اعضای شورای عالی امنیت ملی انتقاد کردند؛ قرار شد به ایشان تذکر داده شود.
شب میهمان آیت‌الله خامنه‌ای بودم. دربارة مصوبات شورای عالی امنیت ملی، مسائل حوزه‌ها، مرجعیت، مجمع تشخیص مصلحت نظام، ائمه جمعه، تأسیس دانشگاه فقه مذاهب اسلامی و سفر من به سمنان، مذاکره و تصمیم‌گیری کردیم.
سال ۱۳۷۱
ساعت هفت و نیم صبح برای مسافرت به کشورهای آسیای میانه به فرودگاه رفتیم. [آقایان علی اکبر ولایتی، سیدمحمدرضا هاشمی گلپایگانی و اکبر ترکان]، وزیران امور خارجه، فرهنگ و آموزش عالی و راه و ترابری و همچنین جمعی از مسئولان دیگر همراه‌اند.[1] عفت و یاسر و فاطی و پسرش علی هم هستند. پاویون جمهوری بعد از تعمیر آماده شده بود. بعضی از وزرا و نمایندگان برای بدرقه آمده بودند. مصاحبه کوتاهی کردم و با مراسم رسمی بدرقه شدیم. هواپیمای 747 آماده شده بود.
ساعت هشت و نیم پرواز کردیم و ساعت یازده و ربع به وقت تهران در فرودگاه تاشکند در اُزبکستان[2] فرود آمدیم. در راه آقای تُرکان دربارة مذاکراتمان با ترکیه بر سر تزانزیت و عبور کامیون‌ها از خاک دو کشور گفت و آقای دکتر هاشمی دربارة سیاست‌های آموزش عالی و آقای ولایتی از مسائل وزارت امورخارجه و دکتر [حسن] روحانی، [نایب‌رئیس اول مجلس و دبیر شورای عالی امنیت ملی]، در مورد مسائل مختلف صحبت کردند.
در تاشکند آقای اسلام کریم‌اُف، رئیس جمهور اُزبکستان و اعضای کابینه و سفیران مقیم این کشور استقبال کردند. مراسم سان و رژه نداشتند، ولی جمعی با لباس محلی، تار و تنبک می‌زدند. در سالن فرودگاه مصاحبه کوتاهی نمودم و با رئیس جمهور به سوی شهر حرکت کردیم. خیابان‌ها همه وسیع و پُردرخت و با پارک‌های فراوان و دارای خطوط تراموا و مترو است. عمدتاً ساختمان‌ها به صورت بلوک‌های ساختمانی در طبقات زیاد و با فاصله‌های مناسب ساخته شده است.[3]
آقای کریم‌اُف گفت، از زلزله مخرب سال 1966 میلادی که تمام شهر خراب شد، شهر را به صورت صحیح با مهندسی درست و مصالح خوب ساخته‌اند. در راه توضیحات خوبی در مورد ساختمان‌های مهم و میدان‌ها و مجسمه‌ها داد. سئوالات زیادی را جواب داد. برای جواب دادن هیچ ملاحظه‌ای ندارد و سئوالات را بیجواب نمی‌گذارد. اقامتگاهمان در شمال شهر در باغی وسیع است.
آقایان ولایتی و روحانی با همسرانشان هم با ما هستند. نماز خواندیم و دسته‌جمعی ناهار خوردیم. غذاهایشان بی‌شباهت به غذاهای خودمان نیست. آقای اسلام کریم‌اُف به اقامتگاه من آمد و هدایایی مانند لباس‌محلی و دستباف را با حضور خبرنگاران به من داد.
سپس یک دور مذاکرات خصوصی داشتیم. بیشتر دربارة مسائل تاجیکستان بودکه از ما برای ختم نزاع و جنگ استمداد می‌کرد. آقای کریم‌اُف نسبت به روس‌ها شدیداً سوءظن دارد و مدعی است آنها دو طرف نزاع را تحریک می‌کنند و این سیاست‌شان در کل جمهوری‌ها است که نگذارند آنها مستقل شوند؛ وعده کمک دادیم.
سپس به تالار دولتی خلق‌ها رفتیم. ساختمان عظیمی با سالن‌های وسیع و مجلل که در میدان بسیار وسیعی قرار گرفته است. جلسه مذاکرات رسمی داشتیم. پس از مذاکرات، با پیشنهاد من قرار شد هفت کمیته در سیاست‌خارجی و آموزش عالی و تجارت و فرهنگ و صنعت و راه و ترابری کار کنند. جلسه خوبی بود.
سپس در سالن دیگر، مصاحبه مطبوعاتی مشترک داشتیم. از هر نفر دو سئوال انجام شد. او خیلی مفصل حرف زد و من کوتاه.[4]
سال ۱۳۷۳
اول وقت برای مذاکرات رسمی و جدی به نخست‌وزیری رفتیم. در منطقه وسیعی است، شامل ساختمان‌ها و مراکز تحت اداره نخست وزیری، مثل سازمان برنامه و وزارت کشور و مرکز تحقیقات و غیره که خیلی هم زیاد است. دربارة همکاری‌ها در حمل و نقل و سرمایه‌گذاری آنها در ایران و خرید روغن نخل و مسائل جهان اسلام مذاکره کردیم.
سپس به سازمان برنامه آنها رفتیم. سیاست‌های اقتصادی و برنامه‌های اجرا شده در بیست سال گذشته و برنامه آینده را شامل تکیه بر خصوصی‌سازی و حذف سوبسید [=یارانه] و توجه به مزیت‌های نسبی عمل در چارچوب برنامه، توضیح دادند. سپس
سئوالاتی کردیم که خوب نتوانستند جواب بدهند. مثلاً علت کمی دانشجو، با اعتراف به کمبود نیروی انسانی کیفی و وجود سوبسیدها در بخش درمان و نظایر آن.
از آنجا به مرکز اسلامی، جایی که نمایشگاه آثار تمدن اسلامی برقرار بوده، رفتیم. همزمان با رسیدن ما، برنامه انتخاب «مادر نمونه» در جوار مرکز تمام شده بود. خانم‌های زیاد و رنگارنگ جمع بودند که جلوی آنها پیاده شدیم؛ هم آنها تعجب کردند و هم ما. بچه مدرسه‌ای‌ها هم رسیدند و با من عکس گرفتند.
در خاتمه بازدید از آثار تمدن اسلامی، به یک نفر آزاده به نام آقای [محمدرضا] شایق، اهل یزد رسیدیم که قرآن را در آنجا از حفظ، در مدت چند ماه با خط خوب نوشته بود. یک سطر را نگه داشته بود که در حضور من تمام شود. ایستادم، خط آخر را از سوره ناس نوشت و من هم چند سطر در زیر آن، با همان قلم مشق او نوشتم. از کارش تمجید کردم. قرآن را در زمان اسارت هفت‌ونیم ساله‌اش در عراق، حفظ کرده است.
به اقامتگاه برگشتیم. بعد از ظهر، مدیرعامل سازمان تحقیقات روغن نخل آمد. گزارش خوبی از جریان تحقیقات. پروسه کشت و روغن‌گیری پالم را با اسلاید شرح داد. بیش از دو میلیون هکتار نخل با 5/7 میلیون تن روغن دارند. خواست که ایران محدودیت ورود روغن نخل –پالم- را لغو کند. به خاطر چربی زیاد، ما فقط تا 20 درصد روغن خوراکی را از نخل می‌گیریم.
سپس به استان سلانگر در جنوب کوالالامپور رفتیم. وزیر همراهم، دکتر یوسف، وزیر شرکت‌های دولتی است و عربی خوب می‌داند. فارغ‌التحصیل الازهر مصر است. اطلاعات زیادی از او گرفتم. از یک اتوبان بسیار خوب عبور کردیم که بخش خصوصی ساخته و از شمال تا جنوب مالزی، از مرز تایلند تا مرز سنگاپور ادامه دارد. به منطقه «شاه عالم» رسیدیم؛ تعبیری به زبان فارسی.
برای دیدن کارخانه اتومبیل‌سازی [برتون] رفتیم. مدیرعامل توضیحات داد. سالیانه تعداد یکصد و پنجاه هزار دستگاه تولید می‌کنند. از خطوط تولید بازدید کردیم. بیست درصد آن وارداتی است. دولت نیمی از سهام را به عموم مردم داده است. کارخانه خوبی است.
سپس از کارخانه تلویزیون‌سازی بازدید کردیم. آنها هم سالانه تعداد یک ونیم میلیون دستگاه تلویزیون می‌سازند. به ایران هم می‌فروشند؛ نیمه‌اتوماتیک است. قرار بازدید از کارخانه تهویه‌سازی را لغو کردیم. برای بازدید از مسجد سلطان صلاح‌الدین عبدالعزیزشاه رفتیم. مسجد عظیمی است و نوساز که دولت محلی استان سلانگور[1] ساخته است. اثر جاویدانی است؛ در دو طبقه، بیش از ده هزار مترمربع ساختمان، گنجایش سی هزار نمازگزار را دارد. مسجد دارای چهار مناره است.
شب جمعی از سرمایه‌داران مالزی آمدند و برای همکاری با ایران، اظهار آمادگی کردند. من توضیحاتی در مورد امکانات و زمینه‌های کار در ایران به آنها دادم. نخست‌وزیر و وزیر امورخارجه برای شام به اقامتگاه آمدند. ضمن صرف شام، دربارة مسائل کاری و همکاری [سازمان همکاری‌های اقتصادی] اکو و [اتحادیه کشورهای آسیای جنوب شرقی] آ سه آن و همکاری در سازمان کنفرانس اسلامی در مراکش صحبت شد.
سال ۱۳۷۴
کارکنان کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی از قم آمدند. آقاسیدمحمود گزارش داد. بیش از 400 هزارجلد کتاب چاپی و 26 هزارجلد کتاب خطی و روزانه دو هزار نفر مراجعه دارند. من هم در اهمیت کتابخانه صحبت کردم.[1] عفت هم جداگانه با زنان کارمندشان ملاقات کرد.
آقای [محمد]، مؤمنیشهمیرزادی آمد و برای مهدیشهر سمنان استمداد کرد. آقایان آقازاده، [وزیر نفت] و آلاسحاق، [وزیر بازرگانی] آمدند. دربارة قیمت روغنموتور و ماده اولیه آن که از فرآورده‌های پالایشگاه‌ها است، صحبت شد. خیلیارزان- 28 ریال برای هر لیتر- به کارخانه‌ها داده می‌شود. سپس آقای آقازده، در مورد حفاری در دریای خزر و همکاری با روس‌ها و طرح‌های اساسی برای توسعه بیشتر پتروشیمی، مطالبی را مطرح کرد. من هم بر اهمیت صنایع پتروشیمی برای ایران و امتیازات بینظیری که در آنهاست، تأکید کردم.
اخویمحمد، [معاوناجراییرئیس جمهور] وآقای محلوجی، [وزیرمعادن و فلزات] آمدند. در مورد اصلاح قیمت مس و آلومینیوم و مقدار صادرات آنها و ستاد معین خرمشهر و کارهای معاونت اجرایی و تنظیم بازار صحبت شد. عصر در جلسه هیأت دولت، چند مصوبه داشتیم. از قوه قضاییه، از سخنرانی تند آقای [اکبر]ترکان، [وزیر راه و ترابری] در فرودگاه، در انتقاد از دادگاه [سقوط هواپیمای] فوکر شکایت کردند. به ایشان تذکر دادم. در رسانه‌ها، هنوز مسأله تظاهرات [میلیونی] سیاهان [مسلمان] آمریکا، مورد توجه است.
سال ۱۳۷۵
صبح با هلى‌كوپترها، از پادگان حُر - لاهوتى سابق و باغشاه اسبق - به سوى شهرك صنعتى شهريار پرواز كرديم. در راه، آقاى [محمدرضا] نعمت‌زاده، [وزیر صنایع] و [آقای سیدجلیل سیدزاده]، استاندار تهران توضيح مى‌دادند. شهرك در غرب اشتهارد، در زمينى به وسعت حدود 4000 هكتار احداث شده كه در فاز اول 400 هكتار آن واگذار شده و ده‌ها كارخانه ساخته شده و فاز دوم با حضور من شروع شد. زمين را مترى 2000 تومان واگذار مى‌كنند. آب و برق و... هم دارد.
كُلنگ مسجد و كارخانه ساخت تجهيزات آبيارى قطره‌اى را به زمين زدم. كارخانه توليد كاغذ از كاغذهاى باطله را بازديدكردم. ماشينآلات هر دو ساخت داخل است و نيز كارخانه در دست ساخت، براى توليد ماشين رخت‌شویى كه منتظر افتتاح اعتبار ارزى است. مردم هم جمع شده بودند. چند جمله‌اى با آنها صحبت كردم. از فضا محل طرح ساخت شهرك مسكونى را ديديم. آقاى [عباس] آخوندى، [وزیر مسکن و شهرسازی] توضيح داد.
به شهرك صنعتى شمسآباد در بخش فشافويه رفتيم. وضع شهرك و برنامه شبيه شهرك اشتهارد است، ولى اينجا بيشتر براى انتقال كارخانه‌هاى مزاحم تهران در نظر گرفته شده است. در هر دو شهرک، در جلسه‌اي توجيهی، توضيحات مديرعامل شهرك‌هاى صنعتى را داشتيم و در اينجا صحبت كوتاهى دربارة اهميت اين دو طرح از جهت عمران منطقه و كمك به اصلاح ساختار شهر تهران و ايجاد اشتغال مولد و سازنده نمودم.
مركز تلفن ديجيتال شهرك افتتاح شد. از كارخانه ايمنكردن شيشه‌ها بازديد كردم؛ براى خودرو و نیز دستگاه‌هايى با حرارت زياد، شيشه‌ها را ايمن و مقاوم مى‌كنند. خط توليد، ساخت داخل است. به سوى شهر صنعتى چرمشهر و سالاريه پرواز كرديم. قبلاً به اين شهرك آمده بودم. براى انتقال كارخانه‌هاى چرم‌سازى تهران احداث كرده‌ايم.
جلسه توجيهی، توضيحاتكل شهرك‌هاى صنعتى و اينجا را شنيديم. 230 شهرکصنعتى ساخته شده يا در دست ساخت داريم و تا آخر برنامه به 280 شهرک خواهد رسید. بودجه‌اى نمى‌گيرند و خودكفا هستند. اين شهرك هم شكل گرفته و چندين كارخانه ساخته شده است. اوايل كار خيلي مقاومت مى‌كردند كه از تهران بيرون نروند، ولى اكنون راضى هستند كه آب و برق و راه تأمين شد.
از دو كارخانه چرم‌سازى بازديد كرديم. يكی چرم پوست گاوى و ديگری پوست گوسفندى مى‌سازند. راضى بودند و از صدور پوست خام انتقاد داشتند و مى‌خواستند كه جلوگيرى كنيم؛ براى اينكه ارزش افزوده زيادى در چرمِ ساخته شده است.
بعد از نماز و ناهار و استراحت، در جمع كاركنان استانداري تهران و فرمانداري شهررى شركت کردم. پس از خيرمقدم و بیان استعدادهاي ري و نيازها، آقاى نعمت‌زاده، [وزیر صنایع]، مسایل شهرهاى صنعتى را گفت و من هم صحبت مفصلى دربارة استعدادهاى كشاورزى و دامى و صنعتى منطقه و برنامه‌هاى دولت براى نقدكردن آنها و اصلاح وضع جنوب تهران و تصفيه آب‌ها و نقص شهرك‌هاى صنعتى و شهرهاى مسكونى اقمارى نمودم.
از محل شهرك كه منبع آب شهر هم هست، بازديد كرديم. با چهارده حلقه چاه، تأمين آبكردهاند. به دفترم رفتم و كارها را انجام دادم و به خانه آمديم. عفت، تلفنى اطلاع داد كه دكترش از بهبودى او راضى است. آقاى [علاءالدین] بروجردى، [معاون وزیر امورخارجه]، تلفنى گزارش سفر به افغانستان را داد