ماجرای میانجیگری سوریه میان ایران و آمریکا در سال ۱۳۶۹ / ولایتی در نامه خود به نخست وزیر لبنان چه نوشت؟

علی اکبر ولایتی وزیر خارجه پیشین ایران و حافظ اسد، رییس جمهور سابق سوریه

«انتخاب» اسناد ویکی لیکس در رابطه با ایران را که متعلق به سال های ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۹ است، را به صورت روزانه و به منظور آگاهی مخاطبان نسبت به تحولات و اتفاقات گذشته، منتشرمی کند.

سرویس تاریخ «انتخاب»: گزارشی سری از دمشق به تاریخ پنجشنبه ۱۱ مرداد ۱۳۶۹ درباره سوریه و درگیری‌های اقلیم الطوفه توضیحاتی ارائه کرده است.

به گزارش «انتخاب»؛ متن این سند که ویکی لیکس آن را منتشر کرده، در زیر آمده است:

موضوع سند: سوریه و درگیری‌های اقلیم الطوفه
طبقه بندی: سری
پنج شنبه ۱۵:۰۳ دقیقه دوم آگوست ۱۹۹۰
از: دمشق سوریه
به: سفارتخانه‌های آمریکا

۱. سوریه درباره درگیری‌های امل و حزب الله در اقلیم الطوفه سکوت اختیار کرده. رسانه‌های سوری گزارش‌های معدودی درباره این اتفاق منتشر می‌کنند و دولت آن کشور هم اقدامات بسیار معدودی برای پایان دادن به درگیری‌ها انجام داده است. داغ شدن فعالیت‌های دیپلماتیک میان دمشق و تهران که در دور قبلی درگیری‌ها میان این شبه نظامیان شیعه اتفاق افتاد، این بار تکرار نشد. دولت سوری برخلاف طرف ایرانی، خواستار آتش بس میان دو طرف نشده است. دمشق از مداخله ارتش لبنان در این منطقه حمایت می‌کند، اما احتمالا متوجه است که این ارتش توان چندانی در متوقف کردن این درگیری بدون موافقت هردوی امل و حزب الله ندارد. جالب آنکه یک مقاله در روزنامه مستقل النهار در غرب بیروت، این درگیری‌ها را «جنگ اعلام نشده میان تهران و دمشق» خوانده است.
سوریه نگران نیست؟
۲. سوریه توجه عمومی چندانی به این جنگ تا به حال نداشته و تمرکز خود را بر برنامه دولت حریری در روز ۱۱ جولای برای اجرای طائف گذاشته است. دولت سوریه هیچ اقدامی برای متوقف کردن درگیری‌ها انجام نداده است. هرچند این درگیری‌ها در منطقه‌ای لبنان است که تجمع نیرو‌های سوری در آن وجود ندارد، اما دمشق و تهران سابقه میانجی گری آتش بس میان امل و حزب الله را دارند. دمشق احتمالا در محدود کردن فعالیت و رشد حزب الله با استفاده از این درگیری ها، نفع می‌برد. هرچند ولایتی، وزیرامورخارجه ایران در نامه به نخست وزیر لبنان، حوس، اعلام کرده است که ایران بصورت مستمر با دولت سوریه در تماس و رایزنی است، اما سفارت دمشق متوجه عدم فعالیت‌های دیپلماتیک علنی شده است. ما متوجه هیچ رفت و آمدی توسط دیپلمات‌های ایرانی و سوری بین دو کشور یا به لبنان برای گفتگو با مسئولان امل و حزب الله نشده ایم.
۳. سفارت متوجه هیچ تلاشی توسط دولت سوریه برای متوقف کردن جریان تسلیحات به سمت شبه نظامیان نشده است. گزارش رسانه‌ها نشان می‌دهد که برخی از دیگر گروه‌های لبنانی مانند حبیقه به امل کمک می‌کنند که احتمالا شامل تامین سلاح هم می‌شود. اگر سوری‌ها می‌توانند تنها با یک اشاره جریان تامین مالی توسط نیرو‌های نیابتی خود شوند پس حتما می‌توانند به همین سرعت مانع نیرو‌های نیابتی تامین کننده تسلیحات به امل هم بشوند.
۴. همچنین هیچ شایعه‌ای در سوریه وجود ندارد که این کشور مرز خود با لبنان را بسته باشد تا مانع رسیدن تسلیحات ایران به حزب الله شود یا جریان سلاح از بیقا به جنوب لبنان را متوقف کرده باشد. کنترل این مسیر‌ها اهرم اصلی دولت سوریه در برابر سپاه ایران و حزب الله و همان اهرمی است که آن‌ها در درگیری قبلی میان امل و حزب الله از آن استفاده کردند. اوایل امسال دمشق مرز لبنان را به روی ایرانی‌ها بست تا به تامین تسلیحات برای حزب الله توسط ایران اعتراض کرده باشد. وقتی دولت سوریه مرز را مجددا باز کرد، سپاه و محموله‌های آن با کنترل بیشتری وارد لبنان می‌شد. در این شرایط دولت سوریه احتمالا آگاه است که چه چیز‌هایی وارد لبنان می‌شود (نکته: به دلیل کنترل بر خطوط تامین، دولت سوریه احتمالا از بروز مجدد درگیری در چند هفته بعد، کاملا غافلگیر نشده و متوجه شده که حزب الله دوباره منابع دریافت کرده بوده است).
۵. دولت سوریه همچنین به متحد خود، نبیل بری، رهبر امل اجازه داده است تا آشکارا درخواست بیرون کردن نیرو‌های ایرانی از لبنان را مطرح کند. بری در چند ماه گذشته بار‌ها سخنرانی و این نکته را تکرار کرده است و دولت سوریه واکنش ملموس چندانی نداشته است. مسئولان امل سپاه ایران را به مشارکت در درگیری‌ها و حتی تشدید آن متهم می‌کنند.
دمشق چه کرده است
۶. دولت سوریه حمایت خود را از مداخله ارتش لبنان در اقلیم الطوفه با هدف توقف درگیری‌ها اعلام کرده است. ژنرال لاهود فرمانده ارتش آخر هفته گذشته در دمشق بوده و بر اساس گزارش رسانه‌های لبنانی، با ژنرال شیهابی دیدار کرده است. برنامه مداخله در درگیری‌های اقلیم احتمالا در این گفتگو مطرح شده است مخصوصا اینکه ارتش لبنان نیرو‌های بسیار کمی داشته و احتمالا حضور در اقلیم و مشارکت در برنامه کمک رسانی در بیروت بر اساس طرح ۱۱ جولای برای آن بسیار دشوار خواهد بود.
جنگی اعلام نشده
۷. روزنامه مستقل النهار در بیروت گزارشی در روز ۲۵ جولای با عنوان «اقلیم الطوفه جنگی میان سوریه و ایران» منتشر کرد. این مقاله به نقل از منابع نزدیک به دمشق گزارش داد «درگیری ... میان حزب الله و جنبش امل در اقلیم الطوفه در واقع جنگی اعلام نشده میان ایران و سوریه است. منابع سوری این ادعا را مبتنی بر سه عامل می‌دانند:
- ناکامی توافق غیرمستقیم بین ایران و آمریکا، که با میانجی گری وزیر امورخارجه سوریه، شراع در اوایل امسال ایجاد شد
- نگرانی ایران از افزایش احتمال اتحاد مجدد اعراب، و
- نگرانی ایران و حزب الله از آنکه از برنامه ریزی آینده لبنان کنار گذاشته شوند
۸. این مقاله همچنین به دیدگاه ایران درباره اتفاقات منجر به درگیری هم می‌پردازد. منابع ایرانی معتقدند که توافقنامه ایران و آمریکا با میانجی گری سوریه به این دلیل شکست خورد که دمشق فریب واشنگتن را خورده و این واقعیت را نادیده گرفته است که «سیاست آمریکا در قبال جمهوری اسلامی تغییری نکرده است». نزدیکی سوریه به مصر و تلاش‌های بی وقفه مصر برای نزدیک کردن سوریه و عراق نیز هراس ایران را تشدید کرد. برنامه ۱۱ جولای برای جداسازی حومه‌های جنوبی تا زمان «برطرف شدن همه موانع، که مهمترین آن‌ها جنبش‌های بنیادگرایانه است» آخرین نگرانی ایران را نشان می‌دهد.
۹. بر اساس این مقاله، تحلیل بنیادگرایانه ایران از موضع سوریه درباره لبنان است که "آن‌ها (ایران و حزب الله) را به تشدید جنگ در اقلیم الطوفه واداشته است، جایی که سوریه هیچ حضور مستقیمی در آنجا ندارد و متحدان آن هم به تنهایی توان مقاومت ندارند ... یعنی پیروزی». این مقاله می‌گوید هدف از درگیری ها، در دست گرفتن کنترل قلمرو و شنیده شدن صدای ایران و متحدانش در لبنان و منطقه است. (نکته: رسانه‌های لبنانی گزارش داده اند که دمشق از کمیته سه جانبه درخواست کرده است تا حزب الله هم در کابینه لبنان حضور داشته باشد. دولت سویه، اما مشخص کرده است که حزب الله اول باید طائف را بپذیرد. به عبارت دیگر دولت سوریه می‌خواهد حزب الله و ژنرال عون شرایط یکسانی را رعایت کنند – که احتمال نادری است).
۱۰. دمشق احتمالا تا زمانی که امل در برابر حزب الله مقاومت کند، بی توجهی علنی خود به درگیری‌ها را ادامه خواهد داد، درخواست اخیر ایران و حزب الله برای آتش بس هم نشانه همین اتفاق است. دولت سوریه می‌تواند عدم اقدام خود را اینگونه توجیح کند که هیچ نیرویی در منطقه برای مداخله ندارد.
۱۱. نکته مبهم این اتفاقات، واکنش اسرائیل به درگیری‌های اقلیم است. تا کنون نه دولت سوریه و نه رسانه‌های این کشور هیچ مشکلی با این گفته‌های اسراییل نداشته اند که اگر این درگیری‌ها امنیت اسراییل را تهدید کند، مجبور به مداخله خواهند بود. اسراییلی‌ها با دقت حضور سازمان آزادیبخش فلسطین و فعالیت‌های آن در جنوب لبنان را زیرنظر دارند.
۱۲. مقاله النهار بدون شک در این گفته زیاده روی کرده است که درگیری‌های اقلیم یک «جنگ اعلام نشده میان سوریه وایران» است، اما تنش میان دو کشور مسلما در آن نقش دارد. این مقاله به درستی به چند رخداد اخیر اشاره می‌کند که شاید موجب اختلاف میان دمشق و تهران شده باشد. این دو کشور در نهایتا در دیدگاه خود درباره آینده لبنان با هم اختلاف دارند.