آیا روابط حسنه بین ایران و ترکیه با وجود اختلافات درمورد خاورمیانه پایدار خواهد بود؟ / احتمال میانجیگری ایران برای دیدار اردوغان و بشار اسد

پینار ترمبلای در المانیتور نوشت: در دوره ای به سر می بریم که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه مورد بی اعتنایی بیشتر رهبران عربی قرار گرفته است و ایرانی ها نیز تحت فشار تحریم های فلج کننده آمریکا قرار دارند. به همین خاطر شاید انتظار داشته باشیم که این دو کشور غیر عربی روابط نزدیکی با یکدیگر برقرار کنند. به نظر می رسد که تهران و آنکارا با کمک روسیه در مسیر دوستی درازمدت قرار گرفته اند. شرایط منطقه ای فرصت های فراوانی برای همکاری بین دو کشور فراهم کرده است. ایران و ترکیه می توانند روابط دو جانبه خود در حوزه های گردشگری، امنیت منطقه ای و مبادلات فرهنگی را گسترش دهند.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: با وجود این، چالش ها و سوالات زیادی در مورد پایداری روابط حسنه بین دو کشور وجود دارد. رهبران دو کشور در چارچوب اجلاس های سه جانه آستانه چندین بار در سال های اخیر دیدار کرده اند. دو طرف در مورد مسائل مختلف با یکدیگر اتفاق نظر ندارند. برای مثال، نظرات اردوغان در مورد جنگ یمن تغییر کرده اند. او در سال 2015 حتی پیشنهاد ارائه پشتیبانی لجستیکی به ائتلاف سعودی ها را مطرح کرده بود. اما اوایل این ماه رئیس جمهور ترکیه ادعا کرد که دخالت عربستان در امور داخلی یمن عامل اصلی حملات اخیر علیه پالایشگاه ها و میادین نفتی سعودی بوده است.

یکی از مقام های ارشد وزارت امور خارجه ترکیه در مصاحبه با خبرگزاری ما گفت: «در شرایط کنونی مهم ترین اولویت برای ایران و ترکیه پیدا کردن یک راه حل مشترک برای بحران سوریه است. ما دیگر به دنبال سرنگون کردن رژیم بشار اسد نیستیم. اما تهران از حضور ما در شمال سوریه خوشحال نیست. باید ببینیم آیا ایرانی ها می توانند بین آنکارا و دمشق میانجیگری کنند. این موضوع تا حدود زیادی وابسته به مواضع آن ها در مورد حزب کارگران کردستان و دیگر گروه های کرد خواهد بود. دولت ترکیه حزب کارگران کردستان یا پ ک ک را به عنوان یک سازمان تروریستی در نظر می گیرد».

خان گلریز سن، استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل در دانشگاه آنکارا در مصاحبه با خبرنگار ما گفت: «برخورد با شبه نظامیان کرد به عنوان یک چالش امنیتی مهم برای هر دو کشور در نظر گرفته می شود. با وجود این، تهران و آنکارا تاکنون همکاری های محدودی در این زمینه داشته اند. نیروهای مسلح دو کشور در ماه مارس 2019 عملیات مشترکی را علیه گروه پ ک ک اجرا کردند. اما مقامات ایرانی از اظهارنظر در مورد جزئیات و دامنه این حملات پرهیز میکنند».

او ادامه داد: «رهبران ایران نگران رشد نفوذ افراطی ها در بین خود هستند. آن ها نقش مهمی در حمله تروریستی سال 2017 علیه مجلس ایران داشتند. همچنین در سال های اخیر بارها شاهد درگیری بین نیروهای سپاه پاسداران ایران و گروه های کرد در شمال عراق بوده ایم. ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید نیز باعث افزایش نگرانی های تهران شد. رهبران ایران معتقدند که واشنگتن قصد دارد جمهوری اسلامی را از طریق ایجاد تفرقه در کشور تضعیف کند».

او همچنین در مورد اهمیت روابط ایران با گروه های کرد در مورد برقراری صلح بین ترکیه و رژیم بشار اسد گفت: «ایران و گروه های کرد در طول جنگ داخلی سوریه برای شکست دادن داعش با یکدیگر همکاری می کردند. اما بعد از نابودی داعش ایرانی ها نگران روابط بین کردها و نیروهای آمریکایی در منطقه هستند. تهران معتقد است که آتش بس بین کردها و بشار اسد میتواند زمینه لازم برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه را فراهم کند. اخیرا حتی گزارش هایی در مورد گفت و گو بین ایران و مخالفان کرد در بلژیک منتشر شده است».

یکی از منابع نزدیک به جامعه اطلاعاتی ترکیه در مورد شرایط کنونی گفت: «اردوغان به راهکاری برای خروج از باتلاق سوریه و به رسمیت شناختن رژیم اسد نیاز دارد. حتی ممکن است او به طور مستقیم با اسد مذاکره کند. یکی از راه های ممکن کمک دمشق به آنکارا برای کنترل فعالیت گروه های کرد در نزدیکی مرزهای ترکیه است. اردوغان و اسد میتوانند از این طریق روابط بین دو کشور را عادی سازی کنند. در شرایط کنونی تهران می تواند نقش مهمی در میانجیگری بین دمشق و آنکارا ایفا کند». او همچنین اشاره کرد که ایران و ترکیه در سال های گذشته از قطر در مقابل فشارهای عربستان و امارات حمایت کرده اند. دولت ایران همچنین سال گذشته بعد از شکست برنامه کودتا در ترکیه از اردوغان حمایت کرده بود. این موضوع به افزایش اعتماد بین دو کشور کمک کرد.

مقامات ترکیه در حال بررسی این موضوع هستند که آیا بشار اسد می تواند درخواست آنکارا برای کنترل گروه های کرد را برآورده کند. نقش ایران در این سناریو حیاتی خواهد بود. ایران در مقایسه با ترکیه نفوذ بیشتری در سوریه دارد.

اما یکی از چالش های مهم در مقابل ترکیه پیروی از تحریم های آمریکا علیه تهران و دمشق خواهد بود. دولت اردوغان از تحریم های ترامپ انتقاد کرده بود. اما آن ها تا حدود زیادی از تحریم نفتی ایران پیروی کردند. حجم روابط تجاری بین دو کشور هنوز پایین است، اگرچه دو کشوردر توافق تجاری سال 2015 قول داده بودند که مبادلات دو جانبه را به سی میلیارد دلار در سال برسانند.

وحید یوسوی، دانشجوی دکترای علوم سیاسی در دانشگاه مونترال معتقد است که رقابت بین دو کشور در آسیای مرکزی نیز چالش دیگری برای روابط دو جانبه ایجاد می کند. او در این ارتباط گفت: «ایران و ترکیه بعد از سقوط امپراطوری شوروی و ظهور حکومت های مستقل در آسیای مرکزی به دنبال گسترش نفوذ خود در این منطقه بوده اند. ایران در مقایسه با ترکیه نفوذ کمتری در بین این کشورها داشته است و حتی در بعضی دوره ها روابط پرتنشی با آذربایجان، ازبکستان و تاجیکستان داشت».

شرکت های پیمانکاری ترکیه پروژه هایی به ارزش 86 میلیارد دلار را در این کشورها سرمایه گذاری کرده اند. تقریبا 4 هزار شرکت ترکیه در این منطقه حضور دارند. اگرچه ترکیه از لحاظ اقتصادی حضور فعالی در آسیای مرکزی دارد، اما از لحاظ سیاسی شکاف های بزرگی به وجود آمده اند. از همه مهم تر، نفوذ بالای روسیه در این منطقه نیز مانعی بر سر ادامه برنامه های سیاسی و اقتصادی ایران و ترکیه ایجاد کرده است.

تهران و آنکارا می توانند همکاری های خود را به ویژه در داخل سوریه گسترش دهند. اما هنوز نگرانی ها و سوالات زیادی وجود دارند. دو طرف در صورتی می توانند همکاری های بلند مدت و پایداری داشته باشند که به دنبال بهره برداری از فرصت های مشترک و کنار گذاشتن رقابت باشند.