چگونه به کودکان در مواجهه با سوگ کمک کنیم؟

شاید موضوع مرگ برای کودک مبهم و گیج‌کننده باشد اما کودکان هم با مفهوم فقدان و نیستی آشنا هستند و شاید خیلی اوقات با آن روبرو شده باشند. سوالی که برای بیشتر والدین پیش می‌آید این است که اگر کودک فرد عزیز یا عضوی از خانواده‌اش را از دست دهد، یا حتی حیوان خانگی، عروسک مورد علاقه یا هر چیز دیگری که به آن وابستگی دارد، از بین برود، چطور باید با او برخورد کنند؟‎ ‎

واکنش کودک به سوگ

اولین چیزی که والدین باید بدانند این است که فقدان عزیزان برای کودکان هم مثل بزرگترها دردناک است اما نحوه واکنش و سوگواری کودکان ممکن است با بزرگترها متفاوت باشد. کودکان به چند نوع مختلف به فقدان عزیزان خود واکنش نشان می‌دهند. ممکن است کودک چند دقیقه بی‌وقفه گریه کند و بعد از آن که آرام شد شروع کند به بازی کردن. گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است. این به این معنی نیست که سوگ کودک تمام شده، خفیف است یا اینکه اصلا متوجه ماجرا نیست. تغییر خلق کودک به این شکل و پرداختن به بازی از فشار هیجان سوگ بر کودک می‌کاهد‎.‎

از سوی دیگر در این مواقع احساساتی مثل افسردگی، اضطراب، احساس گناه و خشم نسبت به متوفی در کودکان دیده می‌شود و وجود این احساسات طبیعی است‎.‎‏ یکی دیگر از واکنش‌هایی که کودکان در مواجهه با سوگ می‌توانند از خود نشان دهند، این است که برخی از توانایی‌های رشدی را که اخیرا کسب کرده‌اند، مثل کنترل ادرار و… از دست بدهند‎.‎

کودک را از ماجرای فقدان آگاه کنید

چنانچه کودک از ماجرای فقدان آگاه نیست، سعی کنید در اولین فرصت کودک را از ماجرای فقدان آگاه کنید‎.‎‏ برای این منظور بهتر است دو یا سه نفر از مراقبینی که کودک با آنها راحت‌تر است، حضور داشته باشند‎.‎‏ بر احساسات خود مسلط باشید و ماجرای فقدان را بخصوص اگر غیر منتظره و ناگهانی است، تدریجی بگویید‎.

سعی کنید مفاهیم غیرواقعی، پیچیده یا غیرقابل درک را برای کودک مطرح نکنید. مثل اینکه «به خواب طولانی رفته است، به آسمان‌ها سفر کرده است، داخل یک باغ زیبا است.» این مفاهیم در برخی اوقات باعث نگرانی، ترس یا خشم کودک می‌شوند‎.‎

سوگ خودتان را مخفی نکنید

کودکان شیوه سوگواری را از والدین‌شان می‌آموزند. بنابراین ناراحتی خود را از کودک مخفی نکنید. اشکالی ندارد که در حضور وی گریه کنید یا ناراحتی خودتان را نشان دهید. مهم این است که واکنش‌های هیجانی کنترل نشده و شدید در حضور کودک نداشته باشید‎.‎

کودک را تشویق کنید احساسش را بروز دهد

تمام تلاش خود را برای فراهم کردن فرصت‌هایی برای بروز احساسات کودک کنید، فرصت‌هایی که در آن کودک بتواند درمورد فرد تازه درگذشته صحبت کند. برای شروع مکالمه در کودکان خردسال می‌توانید کتاب قصه‌هایی با موضوع مرگ و فقدان بخوانید و در آن به کودک نشان دهید که غمگین شدن و بروز ناراحتی امری طبیعی است و دیگران هم همین احساسات را دارند. برای کودکانی که قادر به گفتگو راجع به فقدان نیستند می‌توان فرصت‌هایی برای نقاشی، نوشتن یا برگزاری مراسم سوگواری در قالب بازی و… فراهم کرد‎.‎

شرکت کودک در مراسم خاک‌سپاری

شرکت کودک در مراسم خاک‌سپاری و دیدن جنازه متوفی موضوعی پیچیده است. این امر از یک سو به کودک کمک می‌کند تا با متوفی خداحافظی کند و فقدان را بپذیرد و از سوی دیگر نوع مراسم و شدت واکنش‌های هیجانی ممکن است به کودک استرس زیاد دهد و در او ترس ایجاد کند. تصمیم‌گیری برای حضور در مراسم خاک سپاری باید موردی و بر حسب شرایط انجام شود. کودک باید خودش موافق باشد و پیشاپیش در مورد مواجهه با مراسم و واکنش‌های اطرافیان آماده شود. با این حال بازهم رفتار کودک قابل پیش بینی نیست و نمی‌توان مطمئن بود که کودک دچار مشکل نشود‎.‎

سازگاری با فقدان در طول زمان

سازگاری با فقدان فرایندی طولانی‌ست و برحسب ویژگی‌های کودک، نوع و شرایط فقدان، مدت زمان سازگاری با آن متفاوت است‎.‎‏ در طول مدت سازگاری با فقدان واکنش‌های مختلفی را در کودک می‌توان مشاهده نمود‎.‎‏

بطور طبیعی واکنش‌های سوگ با شوک و انکار شروع و در مرحله بعد به عصبانیت و نهایتا غمگینی منجر می‌شود و به دنبال آن به تدریج فرد سعی می‌کند به زندگی طبیعی برگردد. اما ممکن است که در کودکان این فرایند دقیقا به این شکل دیده نشود. تغییرات خلقی، پرخاشگری، لجبازی و تشدید اضطراب جدایی از جمله نشانه‌هایی است که ممکن است هم زمان دیده شوند‎.‎

برخی کودکان در مورد فقدان صحبت می‌کنند، برخی دیگر بی‌قراری و گریه ناگهانی دارند، بعضی ابراز دلتنگی پی‌درپی نسبت به متوفی دارند و برخی دیگر هیچ صحبتی راجع به آن نمی‌کنند و علاقه‌ای هم به مواجهه با آن ندارند‎.‎

کمک به کودک برای سازگاری با فقدان

‎• ‎برای کودک فرصت‌هایی برای سوگواری فراهم کنید. مثلاً مراسم کوچکی برگزار کنید که در آن به یاد کسی که از دست داده شمع روشن کند، دعا بخواند، خیرات دهد و‎….‎

‎• ‎چنانچه تمایل دارد او را همراه خودتان به آرامگاه متوفی ببرید و از این فرصت برای صحبت راجع به متوفی و بروز احساسات استفاده کنید‎.‎

‎• ‎هر از گاهی خاطرات دوران حیات متوفی را مرور کنید و اجازه دهید کودک عکس یا یک یادگاری از وی داشته باشد‎.‎

‎• ‎بسیاری از کودکان نگرانند که فرد عزیز دیگری را از دست بدهند. به او اطمینان دهید که شما همیشه همراه او هستید‎.‎

‎• ‎کودک ممکن است سوالاتی راجع به مرگ و مردن داشته باشد. به سوالات او پاسخ‌های ساده، قابل فهم و واقعی بدهید‎.‎

‏• در صورت طولانی شدن واکنش‌های سوگ کودک، مشاهده واکنش‌های شدید یا غیر معمول، وجود افسردگی طولانی مدت، افت تحصیلی، مشکل در ارتباط با همسالان، افکار آسیب به خود یا دیگری و هر گونه رفتار غیرمعمول دیگر با متخصصین این حوزه مشورت کنید.‏

روزنامه اطلاعات