جواد رضویان کارگردان و جواد نوروزبیگی تهیه‌کننده «زهرمار» ضمن بازخوانی حواشی به‌وجود آمده در مسیر اکران این فیلم، تأکید دارند که فیلم خود را توهین به جامعه مادحین نمی‌دانند.
جواد رضویان در روایت مسیر پرفرازونشیبی که در سینما و تلویزیون پشت سر گذاشته است، در بخش اول این گفتگو صراحتاً از «بی‌رحمی سینما» سخن گفت و تلاشش برای در هم شکستن تصویری که گویی فضای حاکم بر سینما و گیشه بر او تحمیل کرده بود.
در ادامه این نشست، رضویان با جزییات بیشتری مصائب خود برای ورود به عالم سینما و تصویر را روایت می‌کند و در عین حال می‌گوید بابت تک‌تک تجربه‌های تلخ و شیرینی که پشت‌سر گذاشته خدا را شاکر است.
بخش دوم با سیدجواد رضویان و جواد نوروزبیگی به بهانه اکران «زهرمار»، روایت‌های جالبی از سرگذشت این فیلم در مواجهه با هفت‌خان ممیزی و فشارهای موجود در مسیر ورودش به چرخه اکران را هم شامل می‌شود.
آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح بخش دوم و پایانی گفتگوی خبرگزاری مهر با کارگردان و تهیه‌کننده فیلم سینمایی «زهرمار» است؛
* در فیلم «زهرمار» شاهد یک دوگانگی فضا هستیم که در مواردی برای مخاطب آزاردهنده هم می‌شود. به‌خصوص در مواردی که فیلم به سمت حال و هوای کمدی سوق پیدا می‌کند و به سمت تیپ‌سازی از کاراکترها می‌رود. مانند کاراکتر فرعی زن همسایه با بازی نسیم ادبی که از همه لحاظ اغراق‌شده به تصویر درآمده است. امروز که نسخه نهایی فیلم را می‌بینید حس نمی‌کنید که این اغراق‌ها به فیلم آسیب‌زده است؟
رضویان: شما مطمئن باشید اگر امروز سناریوی زهرمار را بخواهیم به‌دست بگیریم و آن را بسازیم، حتماً به‌صورت متفاوتی عمل خواهم کرد. روزی که فیلم تمام شد، به آقای نوروزبیگی گفتم اگر الان برگردیم به روز اول فیلم‌برداری فیلم را به‌صورت دیگری کارگردانی می‌کردم. همان روز آخر، امروز که نزدیک یک سال از تولید آن می‌گذرد و حتماً نگاهم تغییر کرده است.
* پس این نقد را می‌پذیرید که فضای فیلم یکدست نیست؟
رضویان: بله. حتماً.
* ممنون از نقدپذیری. در زمان ساخت فیلم حتماً در کنار مخاطبان عادی، گروهی از مخاطبان الیت را هم برای هشداری که می‌خواستید در قالب فیلم به تصویر درآورید، مدنظر داشته‌اید. از این گروه مخاطب چه بازخوردی گرفتید و فکر می‌کنید فیلم از این منظر توانسته بر این گروه‌ها تأثیر بگذارد؟
رضویان: من فیلم را اساساً فیلم پایین‌شهر و فیلم قشر آسیب‌پذیر می‌دانم. این فیلم مربوط به جواد رضویان در سال‌هایی است که تازه به این عرصه وارد شده بود. سال‌هایی که با سختی وارد دانشگاه شد و تصور هیچ‌کس این نبود که جواد رضویان قرار است از آن شرایط سخت مالی و خانوادگی (از این بابت که خانواده‌ای کاملاً مذهبی داشتم) به‌جایی برسد. ورود از دل یک خانواده کاملاً مذهبی به سینما و تلویزیون کار سختی بود....
* آن هم ورود به جنس خاصی از سینما که در فضای رسانه مدام تأکید می‌شد دارد جای سینمای مذهبی و دینی را تنگ می‌کند!
رضویان: دقیقاً. تنها نکته‌ای که زمانی برای پدربزرگم مطرح کردم و توانستم نظر مساعد ایشان را برای ادامه کارم در این عرصه بگیریم این بود که گفتم شما زمانی در مسجد خواندید «ادخال السرور فی قلب المومن، افضل من عبادتی…» آن حرف را برای من هم زدید و امروز حس می‌کنم می‌توانم لبخندی بر لب کسی بیاورم. اگر عمل به این احساس تکلیف در توانم باشد، دین می‌شود بر گردنم. اگر در توانم نبود و با دید دیگری وارد این کار شدم، هر چه شما بگویید را می‌پذیرم.
رضویان: تنها نکته‌ای که زمانی برای پدربزرگم مطرح کردم و توانستم نظر مساعد ایشان را برای ادامه کارم در این عرصه بگیریم این بود که گفتم شما زمانی در مسجد خواندید «ادخال السرور فی قلب المومن، افضل من عبادتی…» آن حرف را برای من هم زدید و امروز حس می‌کنم می‌توانم لبخندی بر لب کسی بیاورم باور کنید خیلی سخت بود و برای همین است که امروز می‌گویم ورود من به سینما مانند عبور از یک کوچه بن‌بست بود. همان‌طور که امروز می‌گویم سدی به نام جواد رضویان مقابل بود تا «زهرمار» را بسازم، آن روزها هم سدی به‌نام ملاحظات یک خانواده مذهبی را پیش روی خودم داشتم. فیلم «زهرمار» را به‌نوعی فیلم آن سال‌های تحت‌فشار خودم می‌دانم. این فیلم، حاصل تلخ‌کامی‌ها و مرارت‌های آن دوران کاری من است. در آن تاریخ تنها کاری که کردم تلاش برای دوری از حاشیه بود. مسیر زندگی من یک سه‌ضلعی بود میان خانه، دانشگاه و محل کار و حرکت در این مثلث محدود، ۶ سال طول کشید. حرکت در این فضای کادره شده که خودت برای خودت تعیین کرده‌ای واقعاً دشوار است. اگر کوچک‌ترین حاشیه‌ای به این مسیر اضافه شده بود، مطمئن باشید امروز اینجا ننشسته بودم.
* و در تمام این ۶ سال برای خودتان واضح بود که قصد ورود به عرصه سینما و بازیگری را دارید؟
رضویان: بله. اتفاقاً به تازگی امیر سماواتی نقشی را به من پیشنهاد داده که به نظرم به‌شدت شبیه آدم‌های همین دوران زندگی من است و بسیار دغدغه دارم که بتوانم این نقش را ایفا کنم. نمی‌دانم آیا موفق به برنامه‌ریزی برای آن می‌شوم یا نه. به‌خصوص که به‌واسطه تعهدم به تلویزیون مجبورم در خدمت سریالم باشم و نمی‌دانم می‌توانم حضور در این پروژه با بپذیرم یا نه؛ این نقشی است که یا نباید آن را بازی کنم یا باید با تمام توان و شش دنگ وجودم سراغش بروم.
خلاصه عرایضم اینکه خیلی سختی به خودم دادم در این مسیر تا به اینجا برسم و وقتی به عقب نگاه می‌کنم می‌پرسم آیا مسیر دیگری می‌توانستم طی کنم؟ با خودم می‌گویم چرا افسوس گذشته را نمی‌خوری؟ دیدم خداوند این مسیر را پیش پای من گذاشته و چون خودم را ملزم کرده‌ام به بی‌حاشیه زندگی کردن و بی‌حاشیه کار کردن، خدا را بابت تمام این سال‌ها شکر می‌کنم. خیلی‌ها کنار هم بودیم که امروز خیلی‌هایشان نیستند و فکر می‌کنم حاصل همان سختی‌هایی است که در آن ۶ سال تحمل کردم و البته دعای خیر پدر و مادرم که همیشه مدیونشان خواهم بود. همین دعا بود که اجازه نداد در مسیری که پیش رویم داشتم هرز بروم.
* برگردیم به فیلم «زهرمار»؛ فکر نمی‌کنید دایره مسائلی که روی آن‌ها دست گذاشته‌اید کمی گسترده است؟ از شرایط اقتصادی تا جشن طلاق و هر نکته‌ای که نسبت به آن دغدغه داشتید را پیش کشیده‌اید...
رضویان: من نهایتاً ۹۰ دقیقه فرصت صحبت با مخاطبم را داشتم و تلاشم کردم در این فرصت خیلی چیزها را بگویم (می‌خندد)! شاید زیاده‌گویی کرده‌ام و شاید باید ایجاز سینما را بیشتر ملاک قرار می‌دادم. شاید هم هیجانی برخی تصمیمات را گرفته باشم!
* آن‌قدر زود انتقادات را می‌پذیرید که سخت می‌شود با شما گفتگوی چالشی داشت (خنده جمع)! آقای نوروزبیگی ورود «زهرمار» به چرخه اکران با حاشیه‌هایی همراه بود. کمی شفاف می‌گویید که داستان پشت‌پرده تعویق چندباره اکران فیلم چه بود؟
نوروزبیگی: به توصیه ابراهیم داروغه‌زاده (دبیر جشنواره فجر و معاون ارزشیابی و نظارت) قرار بود این فیلم را ما در نوروز اکران کنیم. حتی به من پیامک زد که کوتاه نیایید و حتماً در نوروز فیلم را اکران کنید، من هم پشتتان هستم. خودم اما خیلی متمایل به اکران در نوروز نبودم و بعد هم فرصتی شد که به‌عنوان تهیه‌کننده با همکار دیگری تعامل داشته باشم و اینگونه بود که فیلم به هرحال در نوروز اکران نشد. حواشی فیلم «رحمان ۱۴۰۰» هم همه‌چیز را به هم ریخت.
نوروزبیگی: اوج این سوءتفاهم‌ها در ایام جشنواره بود که بیانیه‌ای هم از طرف جامعه مادحین منتشر شد. مداحان بنام اما نمایندگانی را فرستادند تا فیلم را ببینند. همان روزها حاج علی انسانی با من تماس گرفت و بابت ساخت فیلم تشکر کردند مطمئن بودم که ترکش این حواشی به فیلم ما هم خواهد خورد. چون عید نوروز را خودمان عقب کشیدیم، مطمئن بودیم در اکران عید فطر اکرانمان قطعی است. ناگهان با بهانه‌ای مواجه شدیم و به‌رغم آنکه پروانه اولیه در جشنواره صادر شده بود، برای اکران در عید فطر اعلام کردند که مجدد باید فیلم بازبینی شود. بعدها فهمیدم که نامه‌ای صادر شده و براساس همین نامه بررسی مجدد فیلم در دستور کار شورا قرار گرفت. این بررسی همانا و ۸ ممیزی جدید بر فیلم همان!
رضویان: ۱۰ مورد اصلاحیه دادند!
نوروزبیگی: بله ۱۰ مورد بود. دو سه هفته‌ای طول کشید و آقایان رضویان که فکر نمی‌کرد چنین حاشیه‌هایی به‌وجود بیاید درگیر کار تلویزیونی‌اش برای شب‌های رمضان شده بود. پیگیری کردیم تا اینکه آقای فرجی در سازمان سینمایی من را خواست و گفت باید اصلاحات را انجام بدهی و هیچ کاری از دست ما برنمی‌آید!
رضویان: مدیونید فکر کنید به این دلیل بوده که نوروزبیگی مجری طرح «رحمان ۱۴۰۰» بوده! (خنده جمع)
نوروزبیگی: فرجی تأکید کرد هیچ راهی جز اصلاح نیست و اگر انجام نشود فیلم عید فطر هم اکران نخواهد شد و بعدها هم مسائل دیگری اتفاق می‌افتد. برادرانه از من خواست و من هم از آقا جواد (رضویان) اجازه گرفتم و اصلاحات را انجام دادیم...
* هر ۱۰ اصلاحیه اعمال شد؟
نوروزبیگی: تقریباً. غالبش خوشبختانه در ابتدای فیلم بود که خودمان هم نیت داشتیم دستی به سروروی آن بکشیم. تلاش کردیم هم فیلم آسیب نبیند و هم با درایت بتوانیم نظر شورای صدور پروانه را هم جلب کنیم. این اتفاق هم افتاد اما در این مسیر متوجه یک فشار بیرونی هم شدم که به‌دنبال این بود که اساساً فیلم دنبال نشود و وقتی دیدم فشارها به این مرحله رسیده احساس کردم اگر فیلم را اکران نکنیم، وارد چالشی می‌شویم که پایان نخواهد داشت.
مطمئن بودیم فیلمی نساخته‌ایم که علیه نظام و یا مذهب باشد. هیچ‌کس را هم تمسخر نکردیم و هم من و هم جواد براساس باورمان این فیلم را ساختیم. برای همین تصمیم گرفتیم وارد این چالش‌ها نشویم، وگرنه من خودم سر فیلم «مارموز» تمام تلاشم را کردم که زیر بار ممیزی نروم و نرفتم. سر «سلام بمبئی» هم همین‌طور بود. اما درباره «زهرمار» فشارهایی بود که احساس کردم بهتر است وارد چالش با آن‌ها نشویم. همین که امروز می‌شنوید ناگهان یکی سازندگان این فیلم را متهم به بهایی بودن می‌کند! نشانه‌ای از عقبه همان فشارهایی است که می‌توانست برای همیشه جلوی نمایش فیلم را بگیرد.
شما فکر می‌کنید فیلم «خرس» (ساخته خسرو معصومی) واقعاً مشکلی برای اکران دارد؟ برید ببینید چه جریانی برای اکران نشدن آن به راه افتاد آن سال! برای «زهرمار» هم می‌توانست چنین شرایطی پیش بیاید و برای همین ترجیح دادیم مقاومت نکنیم تا فیلم اکران شود.
* روایتی هم در روزهای منتهی به اکران فطر شنیده می‌شد مبنی‌بر اینکه پخش‌کننده‌ها هم در این تأخیر نقش داشته‌اند تا ظرفیت سالن‌ها را برای فیلم‌های خود محفوظ نگه دارند...
نوروزبیگی: در آن مقطع اشتباهی رخ داد. برای فیلم «نبات» باید دو هفته‌ای قرارداد بسته می‌شد اما سه هفته‌ای بسته شد. دفتر پخش ما هم دفتر نوپایی بود که البته بسیار کارش را خوب انجام می‌دهد و حتی فیلم بعدی‌ام را هم به این دفتر سپرده‌ام. این دوستان حواسشان نبود که ماه رمضان دو هفته محسوب می‌شود.
نوروزبیگی: با جریانی مواجه بودیم که اصرار داشت تعداد بیشتری سالن در اختیار یک فیلم خاص قرار بگیرد. فیلمی که البته من خودم به‌شدت آن را دوست دارم و اگر اینگونه نبود حتماً علیه این شرایط صریح‌تر اعتراض می‌کردم این تأخیر دوهفته‌ای البته بسیار برای ما خیر بود. زمانی فیلم را توانستیم اکران کنیم که سالن‌های خوبی در اختیار داشتیم. البته باز هم با جریانی مواجه بودیم که اصرار داشت تعداد بیشتری سالن در اختیار یک فیلم خاص قرار بگیرد. فیلمی که البته من خودم به‌شدت آن را دوست دارم و اگر اینگونه نبود حتماً علیه این شرایط صریح‌تر اعتراض می‌کردم. این بی‌عدالتی وحشتناکی است که در اکران عید فطر رخ داده است. نمی‌دانیم هم چه باید بکنیم! اگر اعتراض کنم و حرف بزنم، علیه یک فیلم شریف تمام می‌شود و اگر سکوت کنم حق عوامل فیلم خودم ضایع می‌شود. اگر فیلم ما خوب نمی‌فروخت این شرایط را قبول داشتیم اما وقتی می‌بینیم سئانس‌های پر می‌شود و فیلم خوب می‌فروشد چرا باید این تعداد سالن داشته باشیم؟
* درباره اتهاماتی که علیه فیلم مطرح شده مبنی‌بر ضدیت با دین و یا جامعه مادحین چه پاسخی دارید؟
نوروزبیگی: خود شما به‌عنوان یک مخاطب چه نظری دارید؟
* حتماً این گزاره‌ها درست نیست.
نوروزبیگی: غالب افرادی که فیلم را دیده‌اند همین موضع را دارند. فیلم داستان و هدفش کاملاً مشخص است.
* فارغ از برداشت مخاطبان رایزنی و پیگیری‌ای برای رفع این سوءتفاهم‌ها به‌ویژه آن‌هایی که بیشتر صورت صنفی هم پیدا کرده است نداشته‌اید؟
نوروزبیگی: اوج این سوءتفاهم‌ها در ایام جشنواره بود که بیانیه‌ای هم از طرف جامعه مادحین منتشر شد. مداحان بنام اما نمایندگانی را فرستادند تا فیلم را ببینند. همان روزها حاج علی انسانی با من تماس گرفت و بابت ساخت فیلم تشکر کردند.
* حاج علی‌آقا انسانی فیلم را شخصاً دیدند یا نماینده داشتند؟
نوروزبیگی: نه خودشان فیلم را دیدند. حتی شماره جواد رضویان را از من گرفتند تا خسته نباشید بگویند. گفتند اجرتان با اهل‌بیت (ع). بالاخره یکی چنین موضعی دارد و یکی دیگر موضع مخالف.
رضویان: اساساً در همان ایام جشنواره بودند برخی منتقدان و اصحاب رسانه که می‌گفتند این فیلم سفارش جامعه مادحین و به نفع مداحان است! نمی‌دانم چطور می‌شود که درباره یک فیلم، جماعتی می‌گویند شما پول گرفته‌اید مداحان را بکوبید و جماعت دیگر می‌گویند شما پول گرفته‌اید این‌ها را بالا ببرید! مگر می‌شود؟ چه ساخته‌ام که این‌قدر عجیب و قابل تأویل است!؟
نوروزبیگی: بالاخره ما هم غریبه نیستیم با حال و هوای هیئت‌ها. هرچند نقد به آن‌ها داریم اما این به معنای آن نیست که قصد تخریب داشته باشیم. اگر حس تخریب به ما دست می‌داد قطعاً نه آقا جواد فیلم را می‌ساخت و نه من پای کار می‌آمدم.
* حیف است در بخش پایانی این گفتگو گریزی به فعالیت‌های تلویزیونی شما نداشته باشیم. مدتی این‌طور برداشت می‌شد که جواد رضویان از تلویزیون قهر کرده است و حالا خبرهایی از بازگشت شما می‌شنویم. در این سال‌ها شرایط چه تغییری کرده است؟
رضویان: من بچه تلویزیون هستم. نمی‌توانم بگویم خدا را شکر اما می‌توانم بگویم خوشبختانه عده‌ای از مدیرانی که آن زمان فرمان سیاست‌گذاری در تلویزیون را در دست داشتند، امروز حضورشان کم‌رنگ‌تر شده است. کلاً از بودن و یا نبودن کسی خوشحال نمی‌شوم مگر آنکه عملکردش مزاحم من باشد! اساساً هم زندگی بی‌حاشیه‌ای داشته‌ام و هم در کارم تلاش کرده‌ام بی‌حاشیه باشیم. معمولاً هم در کار اگر احساس کنم با کسی نمی‌توانم وارد گفتگو شوم، اولین اتفاقی که می‌افتد این است که دیگر در آن کار نمی‌مانم. سریع گروه را ترک می‌کنم.
رضویان: حلالیت می‌طلبم از کسانی که به‌واسطه تیزر و پوسترهای ما برای تماشای یک فیلم کمدی به سالن سینما رفته‌اند و انتظارشان برآورده نشده است. نمی‌دانم چقدر این دین بر گردن من است اما بابت همان سهم حداقلی از این گروه از مخاطبان «زهرمار» حلالیت می‌طلبم آن زمان شرایط تلویزیون به گونه‌ای بود که واقعاً چاره‌ای جز رفتن نداشتم. واقعاً بحث، بحث قهر کردن نبود و نیست. من از جایی احساس کردم شرایط کار در خانه پدری برای من وجود ندارد و ناگزیر رفتم به خانه همسایه؛ اما هنوز دلم در خانه پدری بود! هر از گاهی هم بهانه‌ای جور می‌کردم و سرکی می‌کشیدم در خانه پدری. من بچه کف تلویزیونم و نگاهم این نیست که بهره‌برداری‌ام را از ویترین تلویزیون کرده‌ام و حالا باید بروم جای دیگر کارم را دنبال کنم و دستمزدهای واقعی‌ام را خارج از تلویزیون بگیرم. کسی که سر سفره تلویزیون می‌نشیند تا انتها باید نوکر مردم باشد.
* اگر اشتباه نکنم اوج این اختلاف با تلویزیون بر سر حواشی پروژه نیمه‌کاره «سه شو» بود. حرفی از آن حاشیه‌ها باقی مانده که هنوز مطرح نشده باشد؟
رضویان: نه واقعاً دوست ندارم دیگر درباره‌اش صحبت کنم. همان‌طور که ابتدای گفتگو هم اشاره کردم، آنچه می‌گذرد را به گذشته واگذار می‌کنم. در همان کار هم تجربه‌ها و لحظات خوبی بود که سعی می‌کنم آن‌ها را به یاد داشته باشم. لحظاتی هم بود که اصلاً نمی‌خواهم حتی یک لحظه به آن فکر کنم. فقط می‌توانم به این نکته اشاره کنم که در «سه‌شو» حتی به ۱۰ درصد ایده اولیه‌ای که در ذهن داشتم هم نرسیدم.
* کلن هم پرونده «سه‌شو» برای همیشه بسته شده و منتظر احیای آن نیستید؟
رضویان: اگر هم بخواهم مجدد سراغش بروم، حتماً در یک قالب و ساختار متفاوت خواهد بود.
* در سریال‌سازی چطور؛ سریالی که خبر رسیده می‌خواهید کلید بزنید، ارتباطی با رضویان جدیدی که در این گفتگو با او روبرو شدیم دارد یا در قاب تلویزیون قرار است همچنان همان رضویان همیشگی را ببینیم؟
رضویان: حرف حساب حتماً دارد این سریال و به نسبت تجربه‌های قبلی حتماً دغدغه‌مندتر است. اما کاری است که بالاخره باید در فضای مفرح و در قالب یک طنز شبانه ارائه شود.
* درباره تجربه اجرای «جشن رمضان» آن‌هم در شرایطی که اجرای بازیگران مطرح در تلویزیون حاشیه‌هایی را رقم زده بود هم کمی توضیح دهید.
رضویان: من پیش‌تر تجربه اجرا داشتم. فکر می‌کنم از سال ۷۵ کار اجرا را شروع کردم. کلی برنامه برای شبکه جام‌جم اجرا کردم. تجربه اجرای ویژه‌برنامه نوروزی داشته‌ام. طولانی‌ترین برنامه زنده نقد برنامه‌های تلویزیونی را در سال ۷۸ با همراهی حمید گودرزی و با عنوان «کاغذ کاهی» روی آنتن داشتم. به دلیل همین تجربه‌ها و سابقه، درگیر این حواشی اجرای بازیگران نشدم. ولی «جشن رمضان» کمی از حال و هوای خودم دور بود و واقعاً هم نمی‌دانم چرا به جمع‌بندی برای پیشنهاد این برنامه به من رسیدند و اتفاقاً اصرار بسیار هم داشتند! بعد از ۱۳- ۱۴ ماه کار نکردن، این پیشنهاد را پذیرفتم به‌خصوص که در ماه رمضان، یک فعالیت شبانه بود و راحت‌تر می‌توانستم با آن کنار بیایم.
* نکته‌ای نیست که در گفتگو از قلم افتاده باشد و بخواهید ذکر کنید؟
رضویان: فقط باید یک حلالیت بخواهم. حلالیت می‌طلبم از کسانی که به‌واسطه تیزر و پوسترهای ما برای تماشای یک فیلم کمدی به سالن سینما رفته‌اند و انتظارشان برآورده نشده است. نمی‌دانم چقدر این دین بر گردن من است، شاید حداقل باشد اما بابت همان سهم حداقلی از این گروه از مخاطبان «زهرمار» حلالیت می‌طلبم.