افزایش نگرانی‌ها از شیوع فزاینده بیماری کبد چرب و هپاتیت مزمن ناشی از آن ( NAFLD وNASH ) به عنوان یک بیماری بالقوه خطرناک، اما کاملاً قابل پیشگیری، سبب شد که جهان شاهد نامگذاری ۱۲ ژوئن به نام «روز بین المللیNASH » باشد. هدف از نامگذاری «روز بین المللیNASH » که در ۲۰۱۸، اولین سال اجرا را تجربه کرد، جلب توجهات جهانی در میان جمعیت‌های عمومی، بیماران در معرض خطر، جامعه پزشکی، برنامه ریزان، مجریان سلامت همگانی و رسانه‌ها به اپیدمی این بیماری خاموش، افزایش آگاهی از علائم و عوامل و یافتن راه‌های بهتر برای تشخیص سریع‌تر و گزینه‌های مؤثرتر درمان آن است.
همچنین بر اساس اعلام مؤسسه جهانی کبد(GLOBAL LIVER INSTITUTE ) مستقر در واشنگتن دی سی ایالات متحده آمریکا و میزبان روز بین المللی NASH که هماهنگ کننده ده‌ها مرکز مرتبط با بیماری‌های کبد در سراسر جهان برای آموزش و حمایت از بیماران در معرض این بیماری است، نیاز فوری به افزایش آگاهی و آموزش در مورد کبد چرب غیر الکلی بسیار احساس می‌شود.
اپیدمی کبد چرب تا سال ۲۰۳۰
بر اساس این گزارش، در حال حاضر ۱۱۵ میلیون فرد بزرگسال (۱۲ درصد بزرگسالان) در سراسر دنیا تحت تأثیر بیماری کبد چرب قرار دارند. در آمریکا تقریباً ۳۰ میلیون نفر، مبتلا به این بیماری هستند و انتظار می‌رود که تا سال ۲۰۳۰ میزان شیوع آن ۶۳ درصد افزایش پیدا کند.
تلاش‌های جهانی در پی آن است که موج اپیدمی به سرعت در حال افزایش بیماری کبد چرب (NAFLD وNASH ) را متوقف و بلکه معکوس کنند. تمرکز اصلی برنامه‌ها، ترویج مداخله زودهنگام است. از همین رو، علاوه بر مداخلات پیشگیرانه، شرکت‌های بزرگ، هم اکنون رهبری تلاش‌های جهانی برای آزمایش‌های غیر تهاجمی تشخیص زودهنگام بیماری کبد چرب غیرالکلی را در دست گرفته اند تا مانع از شیوع بیشتر این بیماری در جهان شوند. کمپین تشکیل یافته‌ای تحت عنوان "فراتر از بیوپسی"، نمونه‌ای دیگر از این تلاش‌ها برای ارائه فناوری‌های غیر تهاجمی جایگزین بیوپسی است.
شش میلیون نفر در جهان، مبتلا به NASH پیشرفته
بنا بر اظهارات دکتر یونسی، یکی از محققان برجسته در مطالعه بیماری کبد چرب در کنگره روز بین المللی NASH بیش از ۶ میلیون فرد بزرگسال در جهان مبتلا به NASH پیشرفته هستند و این در حالی است که درمان این بیماران بار اقتصادی بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار به شکل مستقیم و ۹۵.۴ میلیارد دلار به شکل غیرمستقیم تحمیل کرده است.
به گفته وی، اگرچه NASH تقریباً ۴۰ سال پیش شناسایی و کشف شده، اما شیوع آن در ۱۵ سال گذشته دو برابر شده و چالش‌ها برای بهینه سازی تشخیص بیماری‌ها و مدیریت کنترل آن همچنان باقی است.
دکتر یونسی خاطرنشان کرد: بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۳۰، بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) که با NASH مرتبط است، از ۲۰ درصد به ۲۷ درصد افزایش می‌یابد.
چرا خطر شیوع بیماری کبد چرب غیرالکلی را باید بسیار جدی گرفت؟
بیماری کبد چرب غیرالکلی به عنوان یک بیماری مزمن، همانند هر بیماری دیگری عوارضی دارد؛ اما آنچه که زنگ خطر جدی آن را به صدا درآورده است، چیست؟ / سهم بیماری کبد چرب در سکته‌های قلبی و مغزی و مرگ‌های زودرس.
دکتر ملک زاده، رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران در این باره گفت: نکته مهم در بیماری کبد چرب و هپاتیت مزمن ناشی از آن NAFLD وNASH ، آن است که عوارض جدی این بیماری، فقط کبد را درگیر نمی‌کند، بلکه بیشتر افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، حتی ممکن است تا آخر عمر با مشکل کبدی جدی مواجه نشوند، اما می‌توانند مستعد ابتلاء به فشار خون بالا، قند خون، سکته‌های قلبی و مغزی و نارسایی کلیه شوند. تا آن جا که مهمترین علت مرگ مبتلایان کبد چرب، سکته‌های قلبی و مغزی است و بیماری کبد چرب سهم عمده‌ای در سکته‌های قلبی و مغزی و در نتیجه، مرگ‌های زودرس دارد. طبق آمار، ۶۴ درصد افرادی که بر اثر این بیماری‌ها در کشور فوت می‌کنند، کمتر از ۷۰ سال دارند و ۲۲ درصد آن‌ها زیر ۵۰ سال هستند و دچار مرگ خیلی زودرس می‌شوند!
کبد چرب غیرالکلی چیست؟
وجود چربی در کبد طبیعی است، اما اگر میزان چربی کبد، بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وزن کل کبد شود، فرد به بیماری کبد چرب دچار شده است؛ یعنی حالتی که کبد در شکستن چربی‌ها دچار مشکل شده و در نتیجه، چربی در کبد رسوب می‌کند. علت اصلی بروز کبد چرب غیرالکلی استعداد ژنتیکی، بی تحرکی، پرخوری و چاقی است.
به گفته متخصصان گوارش و کبد، بیماری کبد چرب و هپاتیت مزمن ناشی از آن NAFLD وNASH یک بیماری مزمن است و ظهور علائم بالینی آن در افراد مبتلا بیش از ۳۰ سال طول می‌کشد؛ با این حال، در برخی از بیماران، می‌تواند منجر به نارسایی کبد (سیروز) یا کارسینوم سلول‌های کبدی شود.
رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران در این باره گفت: مطالعات موجود از نمونه‌های بیوپسی کبدی نشان می‌دهد که نارسایی کبد (سیروز) در حدود ۲۵ درصد از بیماران مبتلا به NASH ایجاد می‌شود.
ابتلای سالانه ۱۰ هزار ایرانی به سیروز
به گفته وی، سالانه ۱۰ هزار نفر در ایران مبتلا به نارسایی کبد (سیروز) می‌شوند که از این میان ۵ هزار نفر فوت می‌کنند.
رییس پژوهشکده بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران تاکید کرد: هم اکنون، NASH در ایران ، شایع‌ترین علت بیماری کبد است و پیش بینی می‌شود شیوع آن در آینده افزایش یابد.
ملک زاده با بیان اینکه متأسفانه سهم سیروز کبدی ناشی از کبد چرب غیر الکلی که عمدتاً به دلیل پرخوری، بی تحرکی و چاقی رخ می‌دهد، در بروز نارسایی مزمن کبدی رو به افزایش بوده و بار سیروز ناشی از بیماری کبد چرب غیر الکلی، در ایران بسیار بالاتر از سیروز ناشی از هپاتیت مزمن سی یا بی است، اضافه کرد: این مساله می‌تواند موجب نگرانی از افزایش تعداد افراد نیازمند پیوند کبد یا مرگ‌های ناشی از این بیماری در آینده شود.
مرگ سالانه بیش از ۵ هزار ایرانی بر اثر بیماری‌های مزمن کبدی
وی به عنوان نمونه به آمار مرگ‌های ناشی از نارسایی کبد هر دو جنس در ایران طی سال ۹۶ اشاره کرد و گفت: در سال ۹۶، ۵ هزار و ۴۰۰ نفر در کشور، بر اثر بیماری‌های مزمن کبدی جان خود را از دست دادند که از این مجموع، ۴ هزار، شامل ۳ هزار فرد (۵۶ درصد) زیر ۷۰ سال و ۱۰۰۰ فرد (۱۹ درصد) زیر ۵۰ سال بوده و دچار مرگ زودرس و خیلی زودرس شدند.
مرگ زودرس ۳۲ هزار ایرانی بر اثر بیماری‌های گوارش و کبد
رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران همچنین با اشاره به ۳۲ هزار مرگ زودرس سالانه ناشی از بیماری‌های گوارش و کبد در ایران (۵۹ درصد زیر ۷۰ سال و ۱۷ درصد زیر ۵۰ سال)، سهم سیروز کبدی را از میان این مرگ‌ها شامل بیش از ۵ هزار مورد در سال برشمرد و گفت: متأسفانه ۶۴ درصد مرگ‌های ناشی از سیروز کبدی زیر ۷۰ سال و ۲۲ درصد نیز زیر ۵۰ سال هستند.
چاقی، مهمترین عامل خطر ابتلاء به کبد چرب غیر الکلی
به گفته ملک زاده، آنچه در نتایج تمام مطالعات مرتبط با بیماری قابل کنترل کبد چرب غیر الکلی، به شکلی مشهود به اثبات رسیده، ارتباط قوی چاقی به ویژه چاقی شکمی با ابتلاء به این بیماری است؛ به طوری که ۷۰ درصد بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی را افراد چاق تشکیل می‌دهند که البته دیابت و بالا بودن چربی‌های خون نیز از علل زمینه‌ای بیماری است.
۲۹ میلیون ایرانی چاق و دارای اضافه وزن
معاون تحقیقات وزیر بهداشت، گفت: خطر بروز کبد چرب غیر الکلی با افزایش چاقی بسیار جدی می‌شود و این در حالی است که متأسفانه چاقی در ایران طی ۲۰ سال گذشته به سرعت افزایش یافته است. هم اکنون ۲۹ میلیون ایرانی دارای چاقی و اضافه وزن هستند و ۸۵ درصد ایرانی‌ها تحرک کافی ندارند.
روستاییان در چاقی از شهرنشین‌ها پیشی گرفتند
استاد ممتاز گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به تازه‌ترین مقاله جهانی منتشر شده در نیچر در خصوص روند افزایش شاخص توده بدنی در ۲۰۰ کشور جهان که وی و محققانی از پژوهشکده گوارش و کبد این دانشگاه نیز در آن مشارکت داشته اند و نتایج آن از پیشی گرفتن شیوع چاقی در روستاها به نسبت شهرهای جهان خبر می‌دهد، شیوع چاقی در ایران به ویژه در روستاها و عمدتاً در بین زنان روستایی را نیز به شدت، نگران کننده خواند.
افزایش سرانه مصرف کالری هر ایرانی
وی گفت: میزان مصرف غذای روزانه مردم کشور ما بیشتر شده است؛ به طوری که سرانه مصرف کالری هر ایرانی از ۲ هزار کالری در روز در چند دهه قبل به سه هزار و ۱۰۰ کالری رسیده که از متوسط جهانی حدود ۵۵۰ کالری بیشتر است و بالطبع، این ۳۰ تا ۳۵ درصد کالری اضافی به صورت چربی در بخش‌های مختلف بدن از جمله کبد رسوب می‌کند.
این هشدارهای فوق تخصص گوارش و کبد در حالی است که مطالعات جهانی نیز نشان داده اند بیش از ۷۰ درصد بیماران مبتلا به NASH ، چاق ، حدود ۷۵ درصد مبتلا به دیابت نوع ۲ و ۲۰ تا ۸۰ درصد مبتلا به هیپرلیپیدمی (چربی خون بالا) هستند.
۲۰ درصد افراد مبتلا به کبد چرب لاغر هستند!
ملک زاده در عین حال یک نکته مهم را نیز یادآور شد: ۲۰ درصد افرادی که کبد چرب دارند، لاغر هستند اما چاقی شکمی دارند که علت بدترین نوع کبد چرب غیر الکلی است.
وی تاکید کرد: چاقی شکمی، عمدتاً علت ژنتیکی دارد و مبتلایان به آن باید حتماً دارو مصرف کنند.
استاد ممتاز گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی تهران، در حالی پیشگیری و کنترل بیماری NASH در ایران را بسیار مهم دانست که تاکید کرد: کاهش پرخوری و افزایش تحرک، دو نیاز بسیار ضروری برای سلامت کبد ایرانیان است و با رعایت این دو نکته می‌توان بیماری‌های کبدی را تا حد زیادی کنترل کرد.
اهمیت کنترل اضافه وزن در افراد به اندازه‌ای است که به گفته دکتر ملک زاده، آسیبی که چاقی به کبد می‌زند بیشتر از آسیب هپاتیت سی به کبد است.
علائم بیماری کبد چرب غیرالکلی
به گفته دکتر استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، داشتن شکم بزرگ علامت مشهودی برای ابتلاء به بیماری کبد چرب است؛ اما در اغلب بیماران علائمی همچون خستگی، احساس ضعف، تهوع، گیجی و عدم تمرکز، احساس درد در قسمت راست و بالای شکم، بزرگ شدن کبد، کاهش وزن و در صورت ابتلاء به سیروز کبدی علائمی چون زردی پوست و چشم‌ها، نارسایی کبدی، خونریزی داخلی، کاهش وزن ماهیچه‌ها نیز مشاهده می‌شود.
راه‌های تشخیص کبد چرب غیرالکلی
فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، معاینات بدنی شامل بررسی وضعیت شکم، بررسی سابقه علائمی مانند خستگی، کاهش اشتها و کاهش وزن، و سایر علائم ابتلاء به کبد چرب، تست‌های خونی (تست آنزیم‌های کبدی که همیشه اولین راه تشخیصی بیماری کبد چرب است) و سونوگرافی کبد را از جمله راه‌های تشخیص بیماری برشمرد.
درمان کبد چرب غیرالکلی
به گفته رئیس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران، مهمترین درمان کبد چرب غیر الکلی کاهش وزن، پرهیز از پرخوری، افزایش تحرک بدنی و ورزش منظم است. نتایج مطالعات علمی نشان داده است که مصرف مستمر و همزمان استاتین‌ها و آسپرین، روند بیماری را در مبتلایان به کبد چرب کُند می‌کند.
برنامه مداخله‌ای وزارت بهداشت
بنا بر اعلام وبدا، معاون تحقیقات وزیر بهداشت درباره برنامه‌های مداخله‌ای وزارت بهداشت برای کنترل بیماری کبد چرب غیرالکلی، به برنامه کمیته بیماری‌های غیر واگیر اشاره کرد و گفت: وزارت بهداشت در راستای اجرای سیاست‌های پیشگیرانه و افزایش آگاهی افراد برای خود مراقبتی در برابر بیماری‌های غیر واگیر که هم اکنون سهم ۸۰ درصدی در بار بیماری‌ها دارند، تحقیقات ملی و فرو ملی (استانی) خود را از سال‌ها پیش آغاز کرده و می‌توان گفت اکنون ایران، نمای بسیار مناسب و شفافی از بیماری‌های غیر واگیر در کل استان‌ها را پیش رو دارد و می‌تواند برای پیشگیری از بیماری‌های شایع در استان‌ها سیاستگذاری جامعی داشته باشد و بدین ترتیب تا ۵۰ درصد از مرگ‌های زودرس در کشور پیشگیری کند و ۱۰ سال به طول عمر افراد بیفزاید.