هومن ستاره آسمان: همانگونه که شاهد هستیم، تیم ملی والیبال پر افتخارمان در هفته سوم لیگ ملتهای جهان در رده های بالای جدول 16 تیمی قرار دارد و موفقیتهای چند ساله اخیر تیم ملی والیبال کشورمان، موجی از شادی و شور و شعف در میان آحاد مردم بوجود آورده است. شاید این سوال برای فرد فرد ما ایرانیان علاقه مند به والیبال ایران پیش آمده باشد که چه شد که والیبال ما به اینجا رسید؟ یا دلایل موفقیتهای امروز والیبال ما کدامند؟ شاهد هستیم که در محافل جمعی مختلف و گردهم آیی های خانوادگی، دوستانه و کاری، مردم در خصوص دلایل این موفقیتها، نظراتی را ابراز و تلاش می نمایند تا این دستاوردهای غرور انگیز را ریشه یابی و عوامل بوجود آورنده آن را از منظر خود معرفی نمایند. اگر چه منطقاً موفقیتهای هر فعالیت اجتماعی، ناشی از مجموعه ای از عوامل ریز و درشت و آشکار و پنهان است، اما متاسفانه در خصوص عملکرد تیم ملی والیبال ایران، گاهاً این مجموعه عوامل بصورت یک کل منسجم ساختاری نادیده گرفته شده و این ریشه یابی ها و شناسایی منحصر به چند عامل آشکار از جمله زحمات دلسوزانه آقای یزدانی خرم، بکارگیری مربی پرافتخار والیبال جهان جناب خولیو ولاسکو کبیر و نهایتاً درخشش جوانان شایسته ما شده است، در حالیکه منصفانه تر این است که از دریچه وسیعتری به ریشه این موفقیتها نگاه شود. از طرف دیگر این احساسات و هیجانات تحسین برانگیز مردمی، موجب قیاس عملکرد تیم ملی والیبال با سایر ورزشهای گروهی مفرح و پرطرفدار از جمله فوتبال و بسکتبال و هندبال گردیده و انتظارات بعضاً محیرالعقولی از این ورزشها بوجود آورده است. لذا به عنوان یک مربی والیبال که والیبال را موشکافانه و فنی و تحلیلی و نه هیجانی دنبال می کند، در جهت تنویر اذهان عمومی، مجموعه کلی تری از این عوامل را جهت استحضار مردم عزیز کشورمان معرفی می نمایم که امیدوارم مد نظر قرار گیرد:
1. تغییرات ساختاری در شیوه برگزاری و امتیازگیری بازی والیبال: از حدود بیش از دو دهه قبل و با هدف افزایش جذابیت بصری و تبلیغی و ورود منابع و سرمایه های مالی، تغییراتی ساختاری در نحوه اجرای بازی والیبال صورت گرفت. واقعیت اینست که کارشناسان وقت فدراسیون جهانی والیبال بدرستی دریافته بودند که شیوه امتیاز گیری سنتی رایج و چینش بازیکنان، توان بهبود جذابیت بصری و القای حس امیدواری به بازیکنان و حتی تماشاچیان درون سالن برگزاری یا پشت گیرنده های تلویزیونی را ندارد و در صورت ادامه این وضعیت تا دهه های متوالی والیبال در نزد اذهان ورزش دوستان جهان پیشرفت چندانی نخواهد کرد. لذا در اولین گام، فدراسیون جهانی والیبال اقدام به تغییر شیوه امتیازگیری رایج از سقف 15 در هر ست به سقف 25 کنونی نمودند ضمن اینکه نحوه رالی و جابجایی و انجام وظیفه بازیکنان و سرویس به شیوه جذاب امروزی تغییر کرد که با این کار، امید به کسب امتیازات بالاتر را برای تیمهای ضعیفتر بیشتر و جذابیتهای فوق العاده ای را برای والیبال بوجود آورد، کما اینکه اولین جرقه چنین امیدواری در قاره آسیا توسط تیم والیبال تایلند و در مقابل دو غول سنتی والیبال آسیا و جهان یعنی چین و ژاپن در اواخر دهه 90 میلادی زده شد. به اذعان کارشناسان اهل فن، این عامل از جمله مهمترین اجزاء مجموعه عوامل ریشه ای در موفقیت والیبال نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا است.
2. بهبود نسل و افزایش آمار استعدادهای بلند قامت برای ورزش والیبال: اگر چه شاید این عامل خیلی به چشم نیاید، اما واقعیت این است که در نتیجه بهبود کیفیت زندگی، یافتن افراد مستعد و بلند قامت در میان نونهالان و نوجوانان ایرانی به مراتب راحت تر شده است. نگارنده حدود 25 تا 30 سال پیش را بیاد می آورد که یافتن یک نونهال 12 یا 13 ساله با قامت 150 تا 160 سانت یک استثنا و یا یافتن یک نوجوان 16 یا 17 ساله با قامت 185 تا 190 یک موهبت الهی بود و باید مدتهای مدیدی شاید سال جستجو می کردید. اما اکنون می توانید نوجوانان و جوانان مستعد و کم سن و سال دارای قامتهای آرمانی حتی تا 190 یا 200 سانتی متر را به مراتب راحت تر در جامعه شناسایی کنید. در قیاس با سایر کشورها، نگارنده از آنجائیکه چند سالی در کشور مالزی برای ادامه تحصیل اقامت و فعالیت والیبالی داشته ام، شاهد بوده ام که یافتن افراد نوجوان 16 یا 17 ساله با قامتهای بالای 170 تا 180 تقریبا یک استثناست و به همین دلیل نیز تیم های ملی آنها در همه رده ها دچار فقر قد و قامت بالاتر از 190 سانت می باشد. وجود همین استعدادهای ناب و سرو قامت علاوه بر ایجاد انگیزه نزد مربیان باشگاهها و تیمهای ملی، فرصتی استثنایی برای فدراسیون والیبال ایران جهت سازماندهی و سرمایه گذاری هر چه بیشتر بر روی استعدادهای کشف شده و سازماندهی مربیان مستعد و جوان و یا حتی خارجی برای آموزش حرفه ای به این نوجوان و جوانان مستعد بوجود آورده است.
3. استعدادیابی از سنین پایه: تا قبل از رخداد این تحولات شگرف و تزریق تفکرات تحول آفرین، جریان بازیکن سازی در والیبال ایران بصورت خودجوش و غیر مدون و بدون برنامه و توسط باشگاهها و فقط برای مقاطع خاصی صورت می پذیرفت. اما تغییر نگاه حاکم بر ورزش ایران از صرفاً پهلوانی به توامان پهلوانی و قهرمانی و همراهی با موج جهانی گسترش والیبال به درون اقشار مختلف مردم، باعث شد تا جریان استعداد یابی و تربیت بازیکنان والیبال بصورت مدون و مستمر بصورت یک نیاز و ضرورت مداوم از درون خانواده ها و مدارس آموزش و پرورش احساس شود. در این راستا فدراسیون والیبال با تربیت نیمه ساختار یافته استعدادیابان نسبتاً جوان از میان بازیکنان شاخص سالهای نه چندان دور نسبت به برگزاری دوره های متعدد استعدادیابی بصورت متمرکز در فدراسیون و نیمه متمرکز در استانهای مستعد اقدام نماید که این اقدام صحیح و بموقع فرصتی شد تا صدها استعداد ناب در زمینه والیبال در استانهای مختلف کشف و علاوه بر تامین تیمهای ملی در مقاطع مختلف، تیمهای باشگاهی نیز منتفع گردند.
4. بکارگیری مربیان سازنده و دلسوز برای والیبال پایه ایران: البته این موضوع به پیش از تصدی ریاست فدراسیون والیبال توسط آقای یزدانی خرم بر می گردد که با بکارگیری مربیان سازنده توانا از جمله جناب ایوان بوگاینکف، یدا... کارگر پیشه، یوتسا ست کوویچ و .... در سالیان دور و سازماندهی و انتخاب درست شماری از نوجوانان مستعد آن زمان همچون سن سبیلی، جلوه، مظفری، عطایی و ..... تیم ملی نوجوانانی مقتدر تشکیل و در مسابقات قهرمانی نوجوانان جهان، منجر به کسب مقام چهارم جهان برای اولین مرتبه گردید. با بررسی عملکرد تیمهای ملی والیبال در سنوات اخیر می بینیم که اتخاذ این استراتژی صحیح استعدادیابی بصورت پایه و اختصاص منابع مالی و انسانی و تشکیلاتی به زنجیره اقدامات آن، پایه گذار موفقیتهای تیمهای ملی نوجوانان، جوانان و بزرگسالان در سنوات بعد شده و هنوز هم ادامه دارد.
5. پیاده سازی شیوه های جدید و پیشرفته تمرین و بدنسازی حرفه ای والیبال در تیمهای ملی و باشگاهی: بدلیل اتخاذ سیاست درهای باز و ورود مربیان با دانش حرفه ای و سازنده به باشگاهها و همچنین مرودات و تعاملات مثبت و فعال مربیان ایرانی با مربیان سرشناس خارجی و ارتباط با مجامع حرفه ای والیبال در سطح جهان (بطور مثال انجمن مربیان حرفه ای والیبال امریکا)، شیوه های علمی و تمرینی پیشرفته ( مثلاً 101 تمرین و تاکتیک حرفه ای والیبال) که بیشتر مبتنی بر شبیه سازی هر چه بیشتر بازی واقعی در تمرینات حرفه ای باشگاهی و ملی است، الگو برداری و توسط مربیان به درون تمرینات تیمهای باشگاهی راه پیدا کرد. علاوه بر این روشهای جدید بدنسازی اختصاصی والیبال نیز توسط مربیان شاخص بدنسازی فراگرفته و به باشگاههای والیبال تزریق شد. از جمله چنین اقداماتی می توان به تلاشهای مربیان شناسنامه داری چون علی رضا معمری، محمد پشنگ، مصطفی کارخانه، ایرج مظفری، دکتر نفر زاده، فرهاد داخم و ..... در الگوبرداری و پیاده سازی شیوه های تمرینی جدید و حرفه ای والییال در تمرینات تیمهای باشگاهی مورد تصدی خود اشاره کرد.
6. استقبال بالای مردم و انگیزه بالای جوانان مستعد در جهت تحقق آرزوهای خود: افزایش جذابیتهای بصری و تبلیغی و ورد زبان شدن توانمندیهای اقتصادی و درآمدزایی و اشتغال در ورزش والیبال، خانواده های علاقه مند ایرانی را به این تکاپو واداشت تا با حمایت و پشتیبانی مالی و فکری و سرمایه گذاری لازم برای فرزندان مستعد خود، آنها را برای حضور و فعالیت در این ورزش ترغیب و تهییج نمایند. علاوه بر این، شنیدن اخبار موفقیت ستاره های والیبال ایران در مسابقات برون مرزی و باشگاههای خارجی و جذب تعداد زیادی از آنها توسط باشگاههای متمکن داخلی و خارجی و دریافت های مالی بسیار بالا، محرک های تاثیر گذاری در نوجوانان و جوانان ایرانی برای تحقق آرزوهای خود بوجود آورده و باعث گسترش بیش از پیش این ورزش و استقبال بیش از پیش مردم از این ورزش در ایران گردید.
7. استفاده از خرد جمعی و نظرات سازنده اهالی والیبال تحت عنوان اتاق فکر والیبال ایران: این موضوع در انتهای دوران صدارت آقای یزدانی خرم با حضور پیشکسوتان سرشناس والیبال ملی و در زمان تصدی توسط دکتر داورزنی با حضور توامان پیشکسوتان استخوان خرد کرده و بازیکنان شاخص سالهای نه چندان دور صورت گرفت و باعث شد علاوه بر ایجاد انگیزه نزد اهالی والیبال، ایده های بسیار خوبی جهت سازندگی مخازن استعداد ناب والیبال و همفکری و هم افزایی بیشتر پدید آید و در نتیجه اتحاد فکری و تشریک مساعی بی نظیری نزد اهالی والیبال در جهت اعتلای هر چه بیشتر والیبال ایران صورت گیرد. لازم به ذکر است که این تشریک مساعی در درون هیئتهای والیبال استانی نیز بخوبی آشکار است.
8. بکارگیری مربیان و بازیکنان حرفه ای سرشناس و کلاس جهانی: در خصوص این عامل باید گفت که حضور مربیان بین المللی شاخص و بادانش و تجربه گرانسنگ، در هر کشور و در هر مکانی و در هر ورزشی، فرصت مناسبی برای سازمان و ساختار ورزش آن کشور جهت الگو برداری و استفاده از دانش و تجربیات چنین مربیان و بازیکنانی با هزینه های پایینتر از اعزام مربیان جوان به کلاسهای آموزشی خارج از کشور است. در خصوص کشورمان ایران، ضمن بکارگیری مربیان پایه و سازنده ای چون بوگاینکوف، ست کوویچ و ...، ورود و استخدام مربیان حرفه ای چون پارک کی وون، زوران گائیچ، یوتسا ست کوویچ، خولیو ولاسکو، رائول لوزانو، اسلوبودان کواچ، ایگور کولاکوویچ و ... باعث شد که علاوه بر استفاده از تجارب ذیقیمت و درخشان چنین مربیانی، انگیزه ای برای مربیان باانگیزه و جاه طلب داخلی چون پیمان اکبری، بهروز عطایی، ایرج مظفری، مصطفی کارخانه، دکتر نفر زاده، جبار قچان نژاد، مرحوم حسین معدنی و .... جهت نشان دادن تواناییهای حرفه ای خود به فدراسیون والیبال بمنظور تصدی احتمالی تیمهای ملی بوجود آید. تا دو دهه قبل، مربیان والیبال رزومه دار خارجی، با اکراه برای کار به کشورمان می آمدند، اما اکنون پس از حضور مربیان سرشناس مورد اشاره ما میتوانیم براحتی با نامهای بزرگی چون استفان آنتیگا، لوران تیلیه، لورنزو برناردی، آندره آ آناستازی، ولادیمیر النکو، هیو مک کاچن، جان اسپاراو و .... پای میز مذاکره نشسته و بهترین آنها را استخدام نماییم. مسلماً بکارگیری یک مربی طراز اول جهانی به مثابه کلاس جهانی آموزش تمرینات حرفه ای والیبال خواهد بود. از طرف دیگر استخدام بازیکنان طراز اول جهان در تیمهای باشگاهی داخلی نیز انگیزه مضاعفی برای بازیکنان طراز اول داخلی جهت رقابت و سرآمدی نسبت به این بازیکنان و بهبود عملکرد خود بوجود خواهد آورد که به نوبه خود باعث بهبود اجرای مهارت آنها در عملکرد تیم ملی خواهد شد. مطمئناً بکارگیری بازیکنان صرب، برزیل، لهستان و ... در باشگاههای برتر والیبال کشورمان در سالیان اخیر، تاثیر قابل ملاحظه ای در بهبود عملکرد رقبای ایرانی آنها داشته است.
در بیان موارد اشاره شده فوق، تلاش شده تا یک مجموعه کلی و کلان از عوامل موثر در دستاوردهای شگرف والیبال ایران بعنوان ورزش گروهی و موفق فعلی ایران معرفی گردد. هرچند از صرف فعل خواستن و بهبود مهارتهای بازیکنان زحمتکش تیم ملی بویژه در دریافت و سرویس هم نمیتوان گذشت و در مقال دیگری باید به آن پرداخت. لازم به ذکر است که در کنار نقات قوت مورد اشاره فوق که باعث ایجاد فرصت سرآمدی و پیشرفت و معرفی آن بعنوان ورزش موفق اول ایران شده، نقاط ضعفی نیز وجود دارند که در صورت عدم توجه، تهدیدهای بالقوه ای برای این سرآمدی بوجود خواهند آورد که در صورت استقبال و تمایل اهالی والیبال، در نوشتاری جداگانه به آنها پرداخته خواهد شد.