آیا قتل همسر نجفی «غیرعمد» یا «شبه عمد» بود؟ / قانون چه می‌گوید؟

پایگاه خبری «انتخاب» / اسماعیل فروغی*: محمود علیزاده طباطبایی، وکیل محمدعلی نجفی گفته است که دو اتهام «قتل عمد» و «حمل غیرمجاز سلاح» رسما به موکلش تفهیم شده است. با این حال کمی قبل از تفهیم اتهام، لاله عقبایی که رسان‌ها او را یکی از وکلای نجفی معرفی کرده اند گفته بود شهردار پیشین تهران مرتکب قتل «غیرعمد» شده. او گفته بود: «امیدواریم با بررسی اظهارات محمدعلی نجفی، نتیجه‌گیری بازپرس پرونده بر غیرعمد بودن قتل باشد، زیرا محمدعلی نجفی قصد قتل نداشت و میترا استاد، غیرعمد کشته شده است.» اتفاق که البته رخ نداد و اتهام نجفی «قتل عمد» عنوان شد.

محمد شهریاری، دادستان داسرای امور جنایی تهران در واکنش به اظهارات درباره عمدی نبودن قتل میترا استاد گفت: «وکیل دکتر نجفی اظهار داشتند که قتل غیرعمدی بوده است، اما این ادعا در حالی است که محمد علی نجفی تفنگ را آماده شلیک کرده و با یک بالشت به عنوان صدا خفه کن داخل حمام رفته و تیراندازی صورت گرفته است که همین دلایل برای عمدی بودن قتل کافی است، اما با این وجود تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.».

اما قتل غیرعمد و شبه عمد چیست و مجازات آن چه تفاوتی با قتل عمد دارد؟
بر اساس قوانین کیفری کشور، جنایت خطای محض یا قتل غیرعمد زمانی اتفاق می‌افتد که شخص نه قصد انجام فعل را داشته و نه قصد لطمه رساندن، اما به صورت کاملاً اتفاقی موجب قتل یا صدمه بر شخصی شده‌است «ماننده آنکه تیری را به قصد شکاری رها کند و به شخصی برخورد نماید». اما قتل شبه عمد کمی متفاوت است. بر اساس قانون، قتل شبه عمد زمانی است که جانی قصد کشتن شخص را نداشته و فعل او نیز نوعأ کشنده نبوده، اما فعل منجر به قتل را با نیت قبلی انجام داده است. در ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی مثال‌های این نوع جنایت اینچنین ذکر شده‌اند: «مانند آنکه کسی را به قصد تأدیب به نحوی که نوعأ سبب جنایت نمی‌شود بزند و اتفاقاً موجب جنایت گردد، یا طبیبی مباشرتاً بیماری را به طور متعارف معالجه کند و اتفاقأ سبب جنایت بر او شود».

از قضا مثالی که در قانون آمده، ظاهرا با آنچه نجفی درمورد قتل می‌گوید، تطابق دارد. نجفی در نخستین جلسه بازپرسی ضمن اعتراف به قتل میترا استاد در خصوص چگونه کشته شدن همسر دومش گفته بود: نمی‌خواستم میترا استاد را بکشم. اتفاقی شد. هیچ وقت کلتم دم دست نبود، ولی چون تازه به آن خانه اسباب کشی دم دست قرار گرفته بود. درگیری آن روز از شب گذشته اش شروع شده بود. وقتی صبح وارد خانه شدم بحث ادامه یافت و در نهایت میترا استاد به سمت حمام رفت. خیلی ازدست حرف‌ها و رفتارش عصبی شده بودم. می‌خواستم او را بترسانم تا دیگر موردی که بر سر آن بحث داشتیم را ادامه ندهد به همین خاطر کلت را به دست گرفته وارد حمام شدم؛ هنوز وارد وان نشده بود. به او گفتم: «بحث را تمام می‌کنی یا نه؟» وقتی مرا با کلت در دست دید به سمتم حمله کرد و تقریبا گلاویز شدیم در همین لحظه تیر‌ها شلیک شد. قصد قتل نداشتم...»

به نظر می‌رسد آنچه نجفی درمورد «ترساندن» مقتول گفته با آنچه درمورد «تأدیب» در مثال مورد اشاره در ماده ۲۹۵ قانون مجازات اسلامی ذکر شده قابل تطبیق باشد هرچند این موضوع را حقوقدانان و در نهایت دادگاه باید تشخیص دهد. از طرف دیگر، شلیک ۵ گلوله که از قضا سه گلوله به دیوار برخورد کرده نیز می‌تواند نشانه درگیری و چه بسا نبود قصد قتل باشد.

عبدالصمد خرمشاهی، وکیل دادگستری می‌گوید بعد از اصلاح قانون در سال ۹۲ وضوح زیادی در این مورد وجود دارد و به سرانجام رساندن پرونده‌های قتل شبه عمد چندان دشوار نیست. او در گفت و گویی اگرچه قضاوت درمورد پرونده نجفی را زود دانسته، اما توضیح داده است که «به جز در موارد پیچیده معمولا قتل شبه عمد در همان مراحل اولیه بازپرسی به آسانی تشخیص داده می‌شوند. از سال ۹۲ این مورد به قانون اضافه شد که اگر مرتکب با چاقو به یک موضع حساس ضربه بزند و نداند که آن نقطه از بدن حساس بوده و یکی از شریان‌های حیات است و آن فرد مقابل کشته شود بر اساس تشخیص قانونگذار، متهم به قتل عمد نیست. این ماده قانونی باعث شد من چندین نفر از متهمان به قتل عمد را از قصاص نجات بدهم.»

اگر قتل شبه عمد در پرونده قتل همسر نجفی تشخیص داده شود، مجازت آن پرداخت دیه به علاوه سه تا ده سال زندان خواهد بود.

* کارشناس حقوقی