بازیگرانی که با «امام علی(ع)» احیاء و شناخته شدند
سریالی که در نیمه اول دهه 1370 شمسی ساخته شد و بارها روی آنتن رفت و از سازندگان آن قدردانی و تمجید شد. به تعبیر "داریوش ارجمند" یکی از بازیگران اصلی این سریال تلویزیونی که نقش «مالک‌اشتر» را ایفا کرد بیست و یکم آبان سال 70 فیلمبرداری «امام علی(ع) کلید خورد. او اعتقاد دارد این سریال به عنوان اولین تولید فاخر تاریخی- مذهبی بعد از انقلاب، نقطه درخشانی در کارنامه تلویزیون به شمار می‌رود. بسیاری از بازیگران همچون چنگیز وثوقی(وردان) و سیروس گرجستانی(اباقطام) احیاء شدند و بسیاری به مانند ویشکا آسایش(قطام) و فرهاد اصلانی(یزید) هم بیشتر شناخته شدند.
قرار بود خسرو شکیبایی ابن‌ملجم شود
البته گفته می‌شود قرار بود به جای کریم اکبری مبارکه(ابن ملجم)، خسرو شکیبایی این نقش را ایفا کند و حتی تست گریمش هم منتشر شد. اگر این اتفاق می‌افتاد، بمبی بود که آن فضای رمانتیک سریال «خانه سبز» را منفجر می‌کرد. 28 سال قبل وقتی فیلمبرداری این سریال آغاز شد شاید هیچکس فکرش را هم نمی‌کرد کاری که جلوی دوربین رفته، تبدیل به سریالی ماندگار و اثرگذار شود؛ اما این اتفاق، پنج سال بعد افتاد؛ وقتی که اولین قسمت‌های آن روی آنتن شبکه اول رفت. خیلی‌ها تصور نمی‌کردند این سریال آنقدر دیدنی و جذاب باشد که بعد از 22 سال هنوز هم بیننده داشته باشد.
دیالوگ‌های امام علی(ع) جزئی از ادبیات مردم و اهل‌قلم شده است
به قول «داریوش ارجمند» که همزمان با شهادت حضرت علی(ع) و پخش دوباره این سریال تلویزیونی با خبرنگار خبرگزاری تسنیم، گفتگو کرد، این‌طور گفت: جالب است امروز دیالوگ‌های سریال «امام علی(ع)» جزئی از ادبیات مردم و اهل قلم شده است؛ دیالوگ‌هایی که داود میرباقری و حسین پناهی روزها و ماه‌ها برایش زحمت کشیدند تا نه خیلی پیچیده و فلسفی و نه آنقدر ادبی و سنگین باشد که فقط خواص از آن سردرآورند. دیالوگ‌ها در حد فهم عموم نوشته شده، بی‌آنکه حرمت کلام شکسته شود. دیالوگ‌های این اثر بیشتر به شعر می‌ماند و بی‌شباهت به نثر نهج‌البلاغه و صنعت سجع موجود در آن نیست. تکه تکه پلان‌هایش به‌عنوان مرجع در مراسم روزها و شب‌های قدر و شهادت امام علی (ع) به کار برنامه‌سازان تلویزیونی میآید.
امروز دوره «هزارپا» و «رحمان 1400» است نه سریال‌هایی مثل «امام علی»!
ارجمند در پاسخ به این سوال که چرا دیگر سریال‌هایی مثل «امام علی(ع)» ساخته نمی‌شوند، تصریح کرد: برای اینکه دیگر مشتری ندارد. البته نه مردم بلکه مسئولین دیگر مشتری این‌گونه سریال نیستند. دنبال محصولات زودبازده هستند و الان دیگر عصر مالک‌اشتر و عبدالعظیم حسنی‌ها نیست. دوره ساخت «راه آبی ابریشم» و «ناخدا خورشید» گذشته و انگار آن‌گونه ساخت و پرداخت‌ها و کاراکترها مُردند و رفتند. امروز دوره «هزارپا» و «رحمان 1400» است که چند جُک و دلقک‌بازی کنار هم قرار می‌گیرند تا فقط مردم صرفاً بخندند و از این خمودگی دربیایند.
«امام علی(ع)» دیگری ساخته نمی‌شود چون بهایش را نمی‌پردازند
بازیگر نقش «مالک‌اشتر» در سریال امام‌علی(ع)، افزود: امروز آدم‌هایی هستند که سریال‌هایی مثل «امام علی(ع)» بسازند اما «امام علی(ع)» ساخته نمی‌شود چون حاضر نیستند بهای آن را بپردازند و حمایتش کنند. من خیلی خوشحالم با داود میرباقری کار کردم و البته بعد از «امام علی(ع)» با او یک تئاتر و یک فیلم سینمایی در کارنامه‌ام ثبت شده است. کارهایی که از پرفروش‌ترین آثار فرهنگی و هنری این کشور به حساب می‌آیند. اثرهای میرباقری همیشه حرف برای گفتن داشته و فکر توخالی نبوده است. در این کارها جوک و بی‌تربیتی وجود ندارد اما الان این طور نیست. الان روزگارِ صحبت‌های پایین‌تنه‌آی، سکس، لوکیشن‌های آپارتمانی و استفاده از بازیگران صرفاً خوش‌اندام و خوش‌تیپ، است.
ابتذالی که در ترانه و آهنگ‌های ما وجود دارد، شرم‌آور است
وی خاطرنشان کرد: دنیا، دنیای کمیّت‌هاست و هرچه فیلم بفروشد و سریال پربیننده باشد مهم است. همه دنبال زرق و برق و چهره صرف هستند و سینما و تلویزیون هم از این قاعده مستثنی نیست. دنبال این هستند کاری دو هفته‌ای تمام شود و به آنتن برسد. مهم نیست چه چیزی هست و نیست. آنقدر آشفته‌بازار و عجولانه کارها پیش رفته و پژوهش و مطالعه‌ای در پشت آن نیست رهبر انقلاب هم گلایه کردند. ترانه، موسیقی، فقدان ادبیات و زبان فارسی باعث شد تا ایشان خوب و به موقع وارد شوند تا جلوی روند فرسایشی از بین رفتن زبان و ادبیات فارسی خصوصاً در صداوسیما و رسانه‌ها، گرفته شود. واقعاً ترانه‌ها و موسیقی‌های سطحی امروز فاجعه است که عمده آن‌ها روی آنتن تلویزیون هم می‌رود. این ابتذالی که در ترانه، موسیقی و آهنگ‌های ما وجود دارد آنقدر شرم‌آور است که با خودم می‌گویم صد رحمت به آن آهنگ‌های فیلمفارسی‌های قدیم که هیچ‌ادعایی هم نداشتند.
دنبال سریالی مثل «امام علی(ع)» نگردید
بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون با اشاره به اینکه دنبال سریالی مثل «امام علی(ع)» نگردید، اظهار کرد: متأسفانه امروز فیلم‌هایی ساخته می‌شوند که خجالت می‌کشیم با خانواده به تماشایشان بنشینیم. شما در این فضا به دنبال سریالی مثل «امام علی(ع)» نگردید. مخاطب آن سریال، آدم‌های مظلوم، ستمکش و ستم‌دیده بودند قطعاً پورشه‌سواران و بنزسواران به دنبال ساخت سریال «امام‌علی(ع)» نیستند! خواستگاه امثال آن‌ها، سریال‌های دیگری است که زنگ افول فرهنگ و هنر ما را به صدا درمی‌آورد. واقعاً ناراحتم که روزگار، روزگارِ کمیّت‌هاست و کیفیت در این فضا یک مُرده حقیقی است.
این‌ها مانکن هستند نه مجری!
ارجمند با انتقاد از رویه حضور بازیگران روی آنتن تلویزیون، گفت: شما لباس‌های مجریان تلویزیون را ببینید؛ شلوار‌های تنگی می‌پوشند که پدربزرگِ من هنگام رفتن به رختخواب می‌پوشید. این‌ها مانکن هستند نه مجری! از سَر و زلف و لباس تا دیالوگ گفتن؛ آدم فکر می‌کند از روی ترجمه صحبت می‌کنند. تلویزیون برای برون رفت از این مشکلات و پاسداشت زبان فارسی باید بر روی این عبارت تأمل کند "عالم دیگری را باید ساخت و از نو آدمی!".
عدم ثبات مدیریت و رفتار سلیقه‌ای مشکل رادیو و تلویزیون
وی افزود: یکی از مشکلات دیگر رادیو و تلویزیون عدم ثبات در مدیریت است. هرکسی میآید با سلیقه و سبک و سیاق خودش، کار رسانه را جلو می‌برد. همچون اتفاقات تاریخ که هر سلسله‌ای سرکار آمده تمام آثار سلسله خودش را نابود کرده و در جریان ابداع سیستمی دیگر، منقرض می‌شود و می‌رود. به نظرم صداوسیما گذشته‌های طلایی داشت که با حضور کاربلدها و متخصص‌ها کارنامه خوبی همچون ساخت سریال‌های بزرگی به مانند «سربداران»، «امام علی(ع)»، «هزاردستان»، «ابن‌سینا» و... ثبت شد. سریال‌هایی که هرکدام چه تأثیرات مهمی بر فرهنگ، مذهب و دین ما گذاشتند.
چرا سریال «امام علی(ع)» ماندگار شد؟
بازیگر نقش «مالک‌اشتر» سریال امام علی(ع) با اشاره به ساخت این مجموعه تلویزیونی، خاطرنشان کرد: جالب است بدانید «امام علی(ع)» در 19 ماه فیلمبرداری ساخته شد و برای آن 250 میلیون هزینه کردند. اما آثاری هم ساخته شدند که هزینه بالایی هم صرف شد تا ظهور و بروز پیدا کنند و آن‌طور که باید و شاید نتوانستند تأثیری بگذارند. این‌ها برمی‌گردد به اندیشه و پژوهشی که سال‌ها داود میرباقری از هیچ کوششی برای به ثمررسیدن بهترین اتفاقات برای این مجموعه تلویزیونی، دریغ نکرد. «امام علی(ع)» یک سریال ماندگار شد چون میرباقری متمرکز، با اندیشه و متخصص بود و عوامل پشت دوربین این سریال هم از بهترین‌های عرصه سینما و تلویزیون بودند.
هنرمندان بزرگ ارادت‌شان را در «امام علی(ع)»، فریاد کردند
وی اضافه کرد: کسانی در «امام علی(ع)» کار می‌کردند اصلاً به خاطر شهرت، بازی، پول و چیزهای دیگر نیامده بودند. فقط می‌خواستند ارادت‌شان به امیرالمومنین علی(ع) را نشان دهند. جالب است بدانید داود میرباقری روزهایی که امام علی(ع) را می‌نوشت پدرش مرحوم شد. به من می‌گفت، پدرم از من پرسید چه چیزی می‌نویسی گفتم فیلمنامه سریال «امام علی(ع)»؛ به من گفت پس چرا ریشت را می‌زنی! آنقدر این حرف تأثیرگذار بود که کسی تا به امروز داود میرباقری را بدون ریش ندیده است. در ادامه وسط فیلمبرداری برادرش را شکاربان‌ها در «خیج شاهرود» کشتند. اما با تمام این مشکلات، خداوند یک وضعیتی برای او پیش آورد امام علی(ع) را بسازد. از طرفی دیگر حضور حسین پناهی در سریال امام علی(ع) بسیار تأثیرگذار بود. خداوند این بازیگر و نویسنده پژوهشگر را بیامرزد که واقعاً نابغه‌ای بی‌نظیر بود. همچنین انوشیروان ارجمند، مهدی فتحی، بهزاد فراهانی و جمشید مشایخی که همه آدم‌های بزرگی بودند و این تیم عجیب و غریب آمدند تا ارادت‌شان به امام علی(ع) را به نحو فرهیخته‌ای، فریاد کنند.
می‌ترسیدم از اینکه «مالک‌اشتر» سریال «امام علی(ع)» بشوم
ارجمند در پاسخ به این سوال که چطور شد نقش «مالک‌اشتر» را پذیرفت، تأکید کرد: فکر می‌کنم توفیق بازی در نقش «مالک‌اشتر» حاصل آن ارادت و اجر صبری است که در کلبه احزان بدست آمد. با اینکه تاریخ اسلام را خواندم و در رشته تاریخ تحصیل کردم و ارادت به حضرت علی(ع) با شیر اندرون شده و با جان به در رود، خیلی ساده این نقش را نپذیرفتم و بسیار می‌ترسیدم از اینکه «مالک‌اشتر» سریال «امام علی(ع)» بشوم. در این سریال خیلی صحنه‌ها رنجم داد هم رنج روزهای نبودن علی(ع) و روزگاری که او می‌کشید. چرا که هم دردهای علی(ع) را می‌خواندم و هم به تصویر می‌آوردیم. مخصوصاً آن پلان‌های مربوط به نبرد صفین و قرآن سَرِ نیزه کردن که اعتقاد دارم این منش‌ها همچنان ادامه دارد و این ریا را به عینه می‌بینیم.
گلایه‌های رهبری تکلیف تلویزیون را روشن کرد
وی با اشاره به اینکه تکلیف تلویزیون روشن شد، افزود: گلایه‌ها و فرمایشات اخیر رهبر انقلاب تکلیف تلویزیون را روشن کرد. وقتی ترانه‌ها را به دست آدم‌های بی‌هنرِ کم‌سواد واگذار می‌کنند چنین موسیقی‌های سطحی را می‌شنویم. همان چیزهایی که وزارت ارشاد هم تصویب می‌کند و به بازار هم میآید. واقعاً چه معنی دارد این همه برجسته، ستاره‌مربع‌ها و تبلیغات را در تلویزیون مطرح می‌کنیم. هر برنامه‌ای را نگاه کنید باید یک پیامک بزنید و صرف شاید جایزه بگیریم و شاید جایزه نگیریم، مخاطب تا پایان تماشاگر این برنامه باشد. بعد تلویزیون می‌گوید پول نداریم سریال‌های الف بسازیم و دستمزد بدهیم.
برای نقش «مالک اشتر» مبعوث شدم
بازیگر سریال «ستایش» که چندی دیگر سری سوم آن روی آنتن می‌رود به نقش‌هایی که دوست داشت بازی کند اشاره می‌کند؛ او گفت: نقش‌هایی که دوست داشتم بازی کنم از سنم گذشته ولی آرزویم بود نقش حضرت عباس(ع) را بازی کنم. الان هرچه خداوند مصلحت کند بازی می‌کنم. اعتقاد دارم برای بازی در نقش «مالک اشتر» هم مبعوث شدم. هرکسی برای هر نقشی مبعوث می‌شود به شرطی که قدر آن را بداند و بفهمد. کار آسانی نبود نقش «مالک‌اشتر» را بازی کنم. یک مقداری وسواس به خرج دادم و خواستم لباس زره چرم و چکمه چرم برای «مالک» تهیه شود. گفتم خودم شمشیرم را انتخاب می‌کنم و عمامه‌ام را عبدالله اسکندری(گریمور) بگذارد.
برنامه‌های امروز تلویزیون تأثیرگذار نیستند
وی در خصوص ضعف برنامه‌های تلویزیونی و اجرای خود در برنامه علمی «طلوع‌ماه» صحبت کرد و افزود: من ده سال مجری تلویزیون بودم و برنامه علمی «طلوع ماه» روی آنتن می‌رفت. هنوز که هنوز است از کانادا، انگلیس و استرالیا تماس می‌گیرند و سی‌دی آن برنامه‌ها را می‌خواهند. منهای برنامه «معرفت» دکتر دینانی، هنوز برنامه علمی مثل «طلوع‌ماه» به تلویزیون نیامده است. در جریان این برنامه کسانی به تلویزیون آمدند که بعدها به عنوان چهره‌های ماندگار از آن‌ها تقدیر شد. نمی‌دانم چطور شد این برنامه دیگر ساخته نشد؟ الان برنامه‌هایی که ساخته می‌شود منهای چند برنامه، حرف اساسی و تأثیرگذاری ندارند.