علامه طباطبایی؛ احیاگر اندیشه دینی در دوران مواجهه با تفکر غربی

علامه طباطبایی مولف تفسیر المیزان، نقش مهمی در زنده کردن حکمت، فلسفه و تفسیر در حوزه‌های تشیع داشته و با انتشار کتابهای بسیار و تربیت شاگردانی چون مرتضی مطهری در دوران مواجهه با اندیشه‌های غربی به اندیشه دینی حیاتی مجدد بخشیده است.

به گزارش انتخاب به نقل از مهر، آیت الله علامه سید محمد حسین طباطبایی در سال 1321 قمری برابر با 1281 شمسی در یک خانواده روحانی در شهر تبریز چشم به جهان گشود.

در سن پنج سالگی مادر و در سن نه سالگی پدر خود را از دست داد و با برادرش سید محمد حسن، تنها ماند. علامه محمدحسین طباطبایی بعد از فوت پدر به دست بزرگان خانواده اش تربیت شد، دروس مقدماتی حوزه را در تبریز به پایان برد و در سال 1304 شمسی که حدودا 25 سال داشت، به همراه برادرش به نجف اشرف عزیمت کرد.

این دو برادر ده سال نیز در نجف مشغول تحصیل بودند و طی این مدت از محضر اساتید بزرگی مانند آیت الله کمره ای، آیت الله حجت، آیت الله سید علی قاضی بهره مند شدند. به علت ضیق معاش و مشکلات مادی و نرسیدن مقرری آن ها از تبریز، مجبور شدند به ایران بازگردند و در قریه شاه آباد تبریز به کشاورزی و زراعت مشغول شدند. البته این مشغله موجب نشد که علامه تحصیل و تتبعات علمی خود را کنار بگذارد.

پس از ده سال اوضاع زندگیشان تا حدودی سامان گرفت و همین امر موجب شد تا علامه تصمیم بگیرد که به قم مهاجرت کند. هدف اصلی علامه از این هجرت، حفظ حوزه علمیه از گزند شبهات و آفات عقیدتی بود که در آن زمان در میان جامعه نفوذ زیادی یافته بود.

استاد شهید مطهری درباره علامه طباطبایی گفته است که علامه طباطبایی در ابتدای ورود به قم به قاضی معروف بود، چون از سلسه سادات طباطبایی هم بود، خود ترجیح داد، که به طباطبایی معروف شود. وی عمامه ای بسیار کوچک از کرباس آبی رنگ و دگمه های باز قبا و بدون جوراب با لباس کمتر از معمول، در کوچه های قم تردد داشت و خانه بسیار محقر و ساده ای داشت.

در قم به تدریج شاگردانی گرد وی جمع شدند و به کسب معارف اسلامی و فلسفی پرداختند. علامه نیز در علوم مختلف به تدریس می پرداخت و تشنگان معرفت را سیراب می کرد و در حقیقت باید گفت که رونق دوباره حوزه علمیه قم از همین زمان آغاز شد.

از شاگردان علامه که در محضر وی تربیت شدند می توان شهید مطهری، شهید بهشتی، آیت الله حسن زاده آملی، آیت الله جوادی آملی را نام برد،  البته تعداد شاگردان این مکتب، به مراتب بیش از اینها است.

علامه طباطبایی دو اثر شاخص دارد، که بیشتر از سایر آثار مورد توجه قرار گرفته‌است. نخست تفسیر المیزان است، که در 20 جلد و طی 20 سال به زبان عربی تالیف شده‌است. در این تفسیر از روش "تفسیر قرآن به قرآن" استفاده شده‌است و علاوه بر تفسیر آیات و بحث‌های لغوی در بخش‌هایی جداگانه با توجه به موضوع آیات مباحث روایی، تاریخی، کلامی، فلسفی و اجتماعی نیز دارد. این اثر دو مرتبه ترجمه شده‌است. بار نخست در چهل جلد و حاصل تلاش عده‌ای از شاگردان و بزرگان حوزه علمیه همچون محمد تقی مصباح یزدی، ناصر مکارم شیرازی است و دیگری که در بیست جلد توسط سیدمحمد باقر موسوی همدانی ترجمه شده‌است.

اثر مهم دیگر اصول فلسفه و روش رئالیسم است. این کتاب شامل 14 مقاله فلسفی است، که طی دهه‌های 20 و 30 شمسی تالیف شده و توسط مرتضی مطهری و با رویکرد فلسفه تطبیقی شرح داده شده‌است. این کتاب نخستین و یکی از مهمترین کتاب‌هایی است که به بررسی مباحث فلسفی با توجه به رویکردهای حکمت فلسفی اسلامی و فلسفه جدید غربی پرداخته‌است.

این عالم ربانی سرانجام در صبح یکشنبه هجدهم محرم الحرام سال 1402 هجری قمری برابر با بیست و چهارم آبان 1360 شمسی در سن 81 سالگی در شهر قم دیده از جهان فرو بست. مدفن شریفش در حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه قرار دارد.